Lega afgeserveerd

ELDERS - Maar betekent dit ook het einde van het Italiaanse populisme?

Zonder verkiezingen kreeg Italië gisteren een  nieuwe regering. De gok van Lega’s Matteo Salvini op nieuwe verkiezingen, waarbij hij een grote winst voor zijn partij verwachtte, heeft verkeerd uitgepakt. Lega was na de verkiezingen van maart vorig jaar de kleinste partner in een gespleten regering met de Vijfsterrenbeweging. De coalitie liep steeds verder vast in een opeenhoping van conflicten. Maar in de publieke opinie waren inmiddels de rollen omgedraaid: de Vijfsterrenbeweging van Luigi di Maio verloor en Salvini won. Tijd om te oogsten, dacht Salvini. Een misrekening, want di Maio pacteerde met de oude vijand, de sociaaldemocratische Partito Democratico (PD). En voilà, de partijloze premier Conte (foto) kon gisteren een nieuwe regering presenteren en Salvini staat buiten spel.

De nieuwe centrum-linkse regering zal zich meer pro-EU opstellen, met Europarlementslid voor de PD Roberto Gualtieri als minister van Economie, en ook een minder hard immigratiebeleid voeren onder de niet-partijgebonden minister Luciana Lamorgese, die zich al jaren bezig houdt met de opvang van migranten. Opvallend is de benoeming van Roberto Speranza tot minister voor Gezondheid. Hij is lid van de linkse splinter Liberi e Uguali (LeU, Vrij en Gelijk), die bij de verkiezingen vorig jaar slechts 3,4% van de stemmen behaalde. De geschiedenis van LeU laat zien hoe verdeeld het politieke landschap links van de PD nog steeds is.

‘Peak Populism’

Op Politico vraagt Paul Taylor zich af of nationalistisch rechts zijn langste tijd heeft gehad. Onder de titel Has Europe reached peak populism? verwijst hij naast Salvini’s afgang naar de recente nederlagen van Boris Johnson, naar Macron die de gele hesjes min of meer in bedwang heeft weten te houden, naar Oostenrijk waar FPÖ-leider Strache een schandaal veroorzaakte dat leidde tot nieuwe verkiezingen, naar Slowakije dat een liberale president koos, Spanje waar Sanchez nog steeds aan het roer staat, en Duitsland waar de AfD ondanks de winst in Oost-Duitse deelstaten er niet in slaagde de grootste te worden.

Er is zeker nog wel het een en ander af te dingen op deze voorbeelden. Taylor realiseert dat zelf ook als hij opmerkt:

Still, mainstream politicians would be wrong to see the ebbing of the populist tide as a reason to relax. The underlying drivers of nationalist politics are still there.

De politiek samengevat in ‘quotes’

Het punt is dat Taylor, en hij niet alleen, vooral aandacht heeft voor de populistische politici, en niet voor de stemming onder de kiezers die hen aan de macht hebben geholpen. Johnson’s Conservatieven leveren misschien wat in, maar ze blijven de grootste partij volgens een recente poll. Johnson’s verlies betekent in elk geval nog niet dat Corbyn meer aanhang krijgt. In Oostenrijk krabbelt de FPÖ weer een beetje op en dalen de cijfers voor de SPÖ nog steeds.

Taylor sluit aan bij de hedendaagse politieke journalistiek waarin nieuws over politieke personen dominant is. Onderzoek naar relevante onderwerpen is vervangen door gesprekken met personen over andere personen. Experts verdwijnen naar de achtergrond. Alles draait om uitspraken van personen. Britten kennen de oververhitte uitspraken van Johnson, Corbyn en anderen uit hun hoofd omdat ze dagenlang worden herhaald in de media. Rapporten over de schade van een no-deal Brexit of de onmogelijkheid van de backstop zijn alleen bekend bij een kleine minderheid die The Guardian spelt. Wat er in werkelijkheid allemaal speelt in de politiek, inclusief de diepergaande informatie over de stemming onder de bevolking, blijft verborgen achter een door p.r.-functionarissen voorgekookte woordenvloed van politici en bevriende ‘pundits‘. Als er al eens cijfers worden gepresenteerd krijgen ze van hen meteen een subjectieve en speculatieve ‘duiding’ mee.

Hoe lang houdt Conte II het uit?

De nieuwe centrum-linkse pro-Europese regering van premier Conte biedt geen enkele reden tot geruststelling over de groei van het rechtse, nationalistische populisme. Ook niet in Italië. De nieuwe coalitiepartijen hebben elkaar in het nabije verleden meermalen voor rotte vis uitgemaakt. De Vijfsterrenbeweging heeft heel lang gezworen niet met de ‘oude politiek’ samen te werken. Nu gaan ze na de mislukte coalitie met Salvini’s Lega voor de tweede keer in zee met ‘oude, corrupte en niet te vertrouwen’ politici. Het is dus de vraag hoe lang die coalitie stand houdt. De hogesnelheidstrein door de Alpen wordt een van de eerste twistpunten omdat de PD, net als Lega, voorstander is en de Vijfsterrenbeweging mordicus tegen. Het risico van een regeringscrisis blijft even groot. Evenals de kans dat Salvini daarvan bij volgende verkiezingen flink gaat profiteren.

De oplossing van de Italiaanse regeringscrisis en de voortduring van de soap in het Britse parlement brengen kritische kiezers die voor het populisme vallen niet dichter bij de politiek. Integendeel. Ook al zal hun aantal niet verder groeien en blijven de populistische partijen in de minderheid, de ontevredenheid, bitterheid en wrok blijven zich manifesteren en aandacht opeisen ten koste van een politiek die meer welvaart en stabiliteit kan brengen. De vraag blijft dus ook nog steeds wat het antwoord hierop is van de kant van de gevestigde partijen.