OPINIE - Zonder voorkeurstemmen geen recht op een zetel in de Tweede Kamer? Slechts 20 kamerleden zijn ‘op eigen kracht’ verkozen. De discussie over de terugkeer van VVD’er Jos Houwers inspireert Tom van der Meer tot een bespiegeling op de hoe het parlement ook anders kan worden samengesteld.
Het is u vast niet ontgaan. Johan Houwers is teruggekeerd als Tweede Kamerlid. Niet langer van de VVD, waar hij wegens eerdere fraude niet meer welkom is, maar in zijn eigen eenmansfractie. Hiermee vormt Houwers de zoveelste afscheiding in de huidige Tweede Kamer (zie hier een historisch overzichtje), en hebben PvdA en VVD nog slechts de minimale meerderheid van 76 zetels over.
Niet iedereen staat te juichen over de terugkeer van Houwers. Zo ook Jos Heymans, parlementair verslaggever van de RTL en voorzitter van de parlementaire persvereniging. Volgens Heymans heeft Houwers ‘geen recht’ op zijn Kamerzetel, omdat hij te weinig voorkeursstemmen haalde. Hij zou niets te zoeken hebben in het parlement. Hij zou het ambt misbruiken.
Dat vind ik nogal verregaande conclusies. Heymans leeft wel heel sterk mee met de VVD.
Recht op afscheiding is groot goed
Je kan van Houwers’ terugkeer vinden wat je wil. Je kan zeker discussiëren of het moreel aanvaardbaar is dat hij na een eerder vertrek zijn Kamerzetel weer inneemt buiten de fractie waarbinnen hij verkozen is. Maar hem geen recht toekennen op die zetel?
Uiteindelijk stemmen kiezers in Nederland primair op kieslijsten. Dat is de informatie die ze te zien krijgen in het kieshokje. Die lijst, en de volgorde van personen op die lijst, moet dus inderdaad bepalend zijn. Alleen de kiezer kan die volgorde aanpassen: bij de verkiezingen door voorkeursstemmen. Voor de rest moet iedereen van die vooraf bepaalde volgorde afblijven.
Partijen zijn bepalend voor de invulling van die lijsten met personen. In dit geval heeft de VVD dus zelf de foute inschatting gemaakt om Houwers op de lijst te plaatsen. Zij verliezen de zetel. Het is primair hun probleem.
Tweede Kamer vol stemvee
Want wat is het alternatief, als afscheiden niet zou mogen? Hoe verhoudt dat zich tot het stemmen zonder last en ruggespraak? Tot het dualisme tussen regering en parlement?
Als je de kritiek op Houwers doortrekt, wordt de Tweede Kamer momenteel bevolkt door stemvee die eigenlijk geen recht hebben op een zelfstandige zetel. Bij de afgelopen verkiezingen waren slechts 26 politici verkozen met voorkeursstemmen (een kwart van de kiesdeler). Daarvan zitten er een paar in de regering, en zijn anderen uit de Kamer verdwenen:
- 4 VVD’ers (waarvan alleen Fred Teeven nu in de Tweede Kamer zit)
- 6 PvdA’ers (waarvan 1 inmiddels is afgescheiden, en er 2 in de regering zitten)
- 2 PVV’ers
- 4 CDA’ers (waaronder Pieter Omtzigt die van plaats 39 naar 3 steeg)
- 2 SP’ers
- 3 D66’ers
- 1 GL’er (Jolande Sap, inmiddels vertrokken uit de Tweede Kamer)
- 1 CU’er
- 1 SGP’er
- 1 PvdD’er
- 1 50+’er
Al met al is nog geen 14% van de huidige Tweede Kamer verkozen met voorkeurstemmen. De rest zou dus geen recht hebben op de eigen zetel… Althans, als je de kritiek doortrekt.
Als je het dan doet, doe het dan ook goed
Wellicht kunnen we de samenstelling van de Tweede Kamer nog radicaler aanpakken. Laat alleen de lijsttrekkers direct verkozen worden. Dan bestaat onze volksvertegenwoordiging voortaan uit slechts 10 tot 12 Kamerleden. Dat ruimt op, en maakt het debat veel overzichtelijker. Dan geven we de verkozen lijsttrekkers ambtelijke ondersteuning, spreektijd, en stem naar het gewicht van die partij (relatief aan het aandeel stemmen dat ze hebben verkregen).
Dan heb je ook geen last meer van afsplitsingen.
Of van last en ruggespraak.
Of van dualisme.
Dit artikel verscheen eerder op Stuk Rood Vlees.
Reacties (12)
Wat ik eigenlijk wel idioot vind is dat, door de rechter veroordeelde figuren gewoon zitting in de 2e kamer kunnen nemen.
Volgens mij stemmen we primair op een partij. De vertaling daarvan naar een kieslijst kan het gros van het electoraat gestolen worden. Liefhebbers kunnen nog een extra verdiepingsslag maken, maar laten we wel wezen: dat doet maar een enkeling. Het gros vertrouwt erop dat die partij jouw stem verdeelt over de mensen waarvan die partij meent dat die hun en dus jouw belangen het best kunnen behartigen.
En, dus, als blijkt dat iemand niet (meer) past bij die situatie, dan is het vanuit democratisch perspectief enkel logisch als zo iemand zijn 2e kamer carriere voortzet als hij/zij daar met voorkeursstemmen in is gekomen.
Aangezien je er donder op kunt zeggen dat vrijwel niemand kennis neemt van die lijst en zij die dat doen vervolgens niet tot nauwelijks een gefundeerde keuze binnen die lijst kunnen maken omdat het ondoenlijk is om voldoende informatie over de verschillende personen te verzamelen om die keuze te onderbouwen, ben ik het daar niet mee eens. Het gros kiest op een partij en neemt uberhaupt geen kennis van de kieslijst. Het zou dus ondemocratisch zijn om aan die volgorde al te veel waarde te hechten TENZIJ de kiezer expliciet heeft aangegeven daar wel haarde aan te hechten (in het geval van voorkeursstemmen dus). Dat is in veel gevallen niet zo; in die gevallen zou het het meest democratische zijn als de stemmen worden “teruggegeven” aan degene op wie ze zijn uitgebracht (de lijsttrekker veelal) en diegene een vervanger mag aanwijzen.
@Henk van S tot S
Waarom? Heb je liever dat jou de vrijheid wordt ontnomen om te kiezen op mensen die de wet hebben overtreden? Lijkt me tamelijk ondemocratisch.
@1 Zou een makkelijke manier zijn op politieke opponenten op te ruimen.
@3:
Als het beschermen van de bevolking tegen lieden die, door hun (mis)daden, bewezen hebben meer met zich zelf bezig te zijn dan met het volk (demos) ondemocratisch is, dan moet dat maar.
Beter dan geregeerd te worden door “egocraten” ;-)
@Henk van S tot S Neemt niet weg dat het een kwalijke zaak is. Maar ik zou dan eerder wijzen naar de lieden die stemmen op zo iemand cq op een club die vaker dan gemiddeld dat soort iemanden onder haar leden heeft. Stukje opvoeding. Stukje onderwijs.
Het probleem is immers niet zozeer dat dat soort lieden op die plek belanden, maar dat een te groot deel van het volk de capaciteiten ontbeert om een gedegen besluit te maken over wie de baas moet zijn.
Hoewel in dit voorbeeld “de wet overtreden hebben” wellicht een duidelijk criterium zou zijn om het volk mee tegen zichzelf te beschermen, is dat natuurlijk nogal arbitrair; ik kan me situaties voorstellen waarin het juist verstandig is om op iemand te stemmen die de wet heeft overtreden, soms zelfs OMDAT ze de wet hebben overtreden.
Zwak einde met het “lijsttrekkers” voorstel. Het aantal vereiste voorkeurstemmen is nogal willekeurig.
Als “zetelroof” onmogelijk is, kan de fractieleiding een partijlid uit de kamer te verwijderen door deze uit de fractie te gooien.
“Hoe verhoudt dat zich tot het stemmen zonder last en ruggespraak?”
Tegenwoordig is het stemmen met ruggespraak.
Voornaamste probleem is dat het hier om iemand gaat die niet op dat moment in de Kamer zit, en dus ook niet het recht hoeft te hebben om z’n eigen visie te volgen. Afgesplitst buiten de fractie = pech, volgende keer vooral op eigen kracht proberen. Maar ik wil dit zeker niet aangrijpen, zoals Plasterk vorige keer deed, om leden te verbieden om volgens hun eigen inzicht te stemmen omdat ze anders uit de Kamer gegooid worden en zich niet kunnen afsplitsen. (Zelfs al zijn vrijwel al die afgesplitste fracties maf… ze zitten er en dienen er voorlopig te blijven zolang we geen beter systeem hebben.)
Maar voor niet-kamerleden maar lijstleden die buiten de Kamerfractie vallen lijkt me dat de partij daar wel wat over te zeggen mag hebben.
@8, Stemmen zonder ruggengraat /seth.
Sorry, sorry…
@9: Niet alle afsplitsingen zijn maf.
Ooit zijn 2 CDA’ers afgesplitst omdat zij tegen de plaatsing van kruisraketten stemden, en ik dacht dat de steun van GroenLinks aan de inval in Afghanistan ook tot afsplitsing van 1 persoon leidde.
Ik vermoed dat als de fractie representatief zou zijn voor hun achterban (of degenen die op hen gestemd hadden), GroenLinks destijds nog meer dissidenten hebben gemoeten had.
De manier waarop de politieke partijen nu vrijgekomen zetels claimen vind ik storend. We stemmen namelijk niet op een partij, maar op individuele kandidaten. Zou er een hokje ‘VVD’ of ‘PvdA’ open staan, dan was het anders. Als er dan ook nog wordt verwezen naar het ontbreken van een democratisch mandaat bij Houwers (en anderen) dan geldt dat dus ook voor de 130 overige kamerleden. Kan dat anders? Jawel, als we het Duitse model zouden invoeren. Iedereen brengt twee stemmen uit: een op een partij, en een op een kandidaat binnen je stemdistrict. Deze individuele kandidaten hebben automatisch recht op een zetel, en de politieke partijen vullen de hen toekomen zetels dus eerst met de individuele kandidaten. Als er méér individuele kandidaten zijn dan de partij zou mogen krijgen, dan worden er extra stoeltjes in de Bundestag gezet. (Ik ben even kwijt wat er gebeurt met een partij die de kiesdrempel niet haalt, sorry.) Ik vind het een mooi systeem.
@2: “volgens mij”. Inderdaad. Maar het indelen van de Tweede Kamer gebeurt volgens de kieswet, en niet “volgens mij”.