De lange arm van de farmaceutische industrie

OPINIE - Zaterdag 9 september had het radioprogramma Argos een reportage over het vertrek van Dick Bijl als hoofdredacteur van het Geneesmiddelenbulletin: luis in de pels van de farmacie. Bijl heeft zijn baan opgegeven na een aantal onaangename ervaringen met de invloed van de farmaceutische industrie die zijn wetenschappelijke bijdragen over de werking van geneesmiddelen niet kon waarderen.
De druppel was een proces dat hem voor de tuchtrechter bracht vanwege zijn melding van schadelijke bijwerkingen bij volwassenen van methylfenidaat in middelen tegen ADHD zoals Concerta. De Europese Registratie Autoriteit EMA heeft Concerta om die reden geen licentie verleend, maar daar is geen bekendheid gegeven. Dat deed Bijl wel in het Geneesmiddelenbulletin. Het College voor de Beoordeling van het gebruik van Geneesmiddelen sloot zich bij het negatieve oordeel over dit middel aan. Psychiaters blijven de middelen echter gewoon voorschrijven en als je er naar zoekt op internet lijkt het een normaal geaccepteerd middel.Terwijl de Europese Registratie Autoriteit vanwege het bedrijfsgeheim de beoordeling van publicaties van de kant van de fabrikant niet mag openbaren, mogen onderzoekers die in opdracht van de fabrikant werken hun positieve bevindingen zonder bezwaar publiceren.

Een Amsterdamse psychiater schakelde de tuchtrechter in tegen de openbaarmaking van het oordeel van de Europese Registratie Autoriteit in het Geneesmiddelenbulletin. Volgens Bijl een vreemde stap omdat de tuchtrechter, die gaat over de beroepsuitoefening van artsen, geen enkele autoriteit heeft voor de beoordeling van wetenschappelijke publicaties. Hij werd tweemaal vrijgesproken, maar trok na alle commotie de conclusie dat het genoeg was geweest en zegde onlangs zijn baan op. Want zijn positie was in de afgelopen jaren ook al meerdere keren onder druk komen te staan.

Het Geneesmiddelenbulletin is een onafhankelijk blad waarin onderzoek wordt gepubliceerd over de werking van geneesmiddelen. Het is een belangrijke vraagbaak voor artsen bij hun voorschrijvingsbeleid. Het bulletin wordt bekostigd door het ministerie van VWS. Het grote belang zit in de openbaarmaking van onderzoek dat onafhankelijk van de farmaceutische industrie is verricht naar de werking en bijwerking van medicijnen. Veel onderzoek wordt gefinancierd door de industrie die ook zeggenschap houdt over de publicatie. Het Geneesmiddelenbulletin is een onafhankelijke bron die niet zelden afwijkend onderzoek onder de aandacht brengt.

De fabrikanten zijn er echter bij gebaat publiciteit over hun producten in eigen hand te houden. Zij zijn het door hun afnemers veelgelezen bulletin liever kwijt dan rijk. Bij VWS heeft de industrie daarvoor kennelijk gehoor gekregen. Achtereenvolgende ministers op dat departement hebben getracht ofwel te korten op de subsidie van het bulletin of een samenwerking met media uit de hoek van de farmaceutische industrie voor te schrijven. Tot grote verontwaardiging van artsen wilde toenmalig minister Klink in 2009 het advies volgen van een rapport van een medewerker van de farmaceutische industrie over een nieuwe opzet van het Geneesmiddelenbulletin. Het bulletin zou zich moeten beperken tot medicijnen in het kader van bestaande richtlijnen. Klink buigt uiteindelijk voor de kritiek. Een paar jaar later schrijft minister Schippers het bulletin een vorm van samenwerking voor die de onafhankelijkheid van het bulletin volgens Bijl in gevaar brengt. Schippers baseert zich op een onderzoek met positieve uitkomsten voor het Geneesmiddelenbulletin. Maar de conclusies en adviezen komen uit de koker van VWS-ambtenaren die de industrie tegemoet willen komen, zegt Bijl in de Argos-uitzending. Hij vindt het merkwaardig dat VWS, dat zijn bulletin financieel kort houdt, wel tonnen besteedt aan een door de farmaceutische industrie opgezet project dat nieuwe medicijnen meer bekendheid moet geven, een van de beoogde samenwerkingspartners.

De interventies van de industrie zijn helder en vanuit de belangen van de farmaceutische industrie goed te begrijpen. De pijn van deze geschiedenis zit bij VWS. Van de overheid mogen burgers steun verwachten voor een kritisch tegengeluid tegen de overweldigende publicitaire macht van de industrie. Dat tegengeluid wordt door mensen als Bijl geleverd. Het is treurig dat het vervolgens door politici en de top van het ambtelijk apparaat onderuit wordt gehaald. Bijl heeft aangekondigd dat hij zijn ervaringen in een boek gaat publiceren. Het lijkt mij om allerlei redenen, van de kosten van de volksgezondheid tot de persvrijheid, van groot belang dat de politiek zijn verhaal tot de bodem gaat uitzoeken.

[overgenomen van Free Flow of Information]