Kunst op Zondag verkent Hoge Luchten

REPORTAGE - In het Stedelijk Museum in Zutphen bezoek ik voor Kunst op Zondag de tentoonstelling Hoge Luchten. De expositie bestaat uit een selectie van 40 werken uit het Rijksmuseum. De lucht en de beleving van dit natuurfenomeen vormen het centrale thema. Martin & Inge Riebeek stelden in opdracht van het museum de video-installatie ‘Stadslucht Maakt Vrij’ samen. Hoge Luchten, schatten uit het Rijks nog te zien tot en met 20 maart 2022 in Hanzestad Zutphen.

Grijze lucht boven de Hanzestad

Als we naar de locatie van Musea Zutphen lopen, hangt er een vale grijze lucht boven ons hoofd. De zon is vandaag niet sterk genoeg om een gaatje in het wolkendek te branden. We zijn benieuwd naar de hoge luchten die ons worden beloofd. Van de 52 kunstwerken komen er 40 uit de collectie van het Rijksmuseum. Uit de eigen verzameling heeft het team 12 aanvullende werken geselecteerd. En zoals je mag verwachten, worden we in de eerste zaal direct getrakteerd op drie gezichten op Zutphen.

Winter in Zutphen

Het eerste werk is een gezicht op de beroemde Walburgiskerk uit Zutphen (1864). Het doek is geschilderd door Jan Jacob Fels (1816-1883). Naast dit winterse tafereel staat de bronzen schaatsenrijder (1960) van Piet Esser (1914-2004). Dit beeld komt uit de collectie van Museum Henriëtte Polak. Iets verderop hangt ‘gezicht op Zutphen’ uit 1820 van een anonieme kunstenaar. Ook Barend Avercamp (1612-1679) heeft zich door het stadsbeeld van Zutphen laten inspireren voor zijn doek ‘IJsgezicht op Zutphen’ (1655).

Stadsgezichten

Na de winterpret lopen we door naar enkele stadsgezichten. Via de penseelstreken van Pieter Godfried Bertichen (1797-1856) slenteren we over de scheepstimmerwerf ’St. Jago’ (1823) op het Amsterdamse Bickers Eiland. Iets verderop neemt Harry Op De Laak uit Venlo (1925-2012) ons mee naar de loswal in het Limburgse Tegelen (1970). Verder gaat de reis, alsof we op jagende wolken zitten. Cornelis Springer (1817-1891) laat ons de Zuiderhaven van Enkhuizen in 1868 zien. Met ‘Gezicht op de Berkel’ (1888) van Karel Alexander August Jan Boom (1862-1943) komen we terug in Zutphen. Naast de IJssel is de Berkel de tweede rivier die door Hanzestad Zutphen stroomt.

Stadspoorten

Een ander thema in deze expositie is ‘stadspoorten’. Jan Weissenbruch (1822-1880) laat zijn impressie zien van de Witte Steigerpoort uit Leerdam (1860). Jan van Kessel (1626-1679) heeft tussen 1660 en 1680 de Heiligewegstadspoort in Amsterdam op het doek vastgelegd. Deze poort zie je hier vanuit de noordoostelijke richting, het gebied van de zogenaamde stadsvrijheid. Dit is een gebied buiten de stadsmuur waar het stadsrecht nog gold. Het gebied werd gemarkeerd door limietpalen. Pieter Gerard Vertin (1819-1893) brengt me met ‘Koepoort te Delft’ in een flits terug naar deze studentenstad.

Nijmegen in zicht

Op de eerste verdieping worden we verrast op twee gezichten op Nijmegen. Als de Keizer Karel-stad ruim dertig jaar je woonplaats is geweest, herken je de stad uit duizenden schilderijen. Frans de Hulst (1610-1661) deelt zijn gezicht op het Valkhof uit 1646 met ons. Ook Jan van Goyen (1596-1656) schilderde het Valkhof verschillende malen. Zijn zicht vanaf de Waal hangt hier. Ik zie de dikke vestingmuur met schuin daarboven de Donjon en de voormalige Pfalz in het Valkhof. Op de Waal dobberen bootjes vol geladen met passagiers.

Hedendaagse component van Hoge Luchten

Voor Hoge Luchten waren de samenwerkende musea op zoek naar een hedendaagse component. Hiervoor gaven ze audiovisuele kunstenaars Martin Riebeek (1957) en Inge Riebeek- van ’t Klooster (1964) de opdracht om een video samen te stellen. Martin en Inge kennen elkaar sinds 1996 als studenten aan de Akademie voor Beeldende Kunst/St. Joost in Breda. Sinds 2001 werken ze intensief samen. Bijna tien jaar geleden maakten zij hun eerste videoportret voor The Essential. Dit doorlopende videoproject omvat nu meer dan 500 videoportretten gemaakt in 23 landen.

Video ‘Stadslucht Maakt Vrij’

 Voor de productie van Hoge Luchten zijn inwoners uit Harlingen Zutphen, Bergen op Zoom, Gouda en Hoorn in beeld gebracht. De Riebeeks wilden graag weten wat zij belangrijk vinden als het gaat om ‘vrijheid’. Ze stelden de inwoners vragen als: Hoe belangrijk vindt u vrijheid? Hoe vrij zijn we eigenlijk? Hoe vrij voelt zich ‘de ander’? Wat doen we om vrij te blijven en wordt onze vrijheid bedreigd? We denken vaak dat we onze eigen omgeving wel kennen, maar is dat wel zo? Wat weten we van de werkelijkheid buiten onze bubbel? Lees hier alles over de videoproductie Stadslucht Maakt Vrij van Martin & Inge Riebeek.

Als we na twee uur weer buiten staan, is de lucht nog steeds grijs. Maar het feit dat we weer eens echt kunst zagen, geeft een warm gevoel.

Hoge Luchten, schatten uit het Rijks is nog tot en met 20 maart 2022 te zien in Musea Zutphen. Daarna reist de tentoonstelling door naar Bergen op Zoom, Gouda, Hoorn en Venlo.

Schatten uit het Rijks

In de Stichting Schatten uit het Rijks (Stichting M6) werken zes regionale musea samen met het Rijksmuseum in Amsterdam. Uit de rijke schatkamer van ons nationale museum worden thema-exposities samengesteld die daarna op tournee gaan langs zes regionale musea. Musea Zutphen is een van de partners in dit samenwerkingsverband. Na aarde en water is lucht het derde thema in deze vierdelige serie.

© tekst en foto’s Wilma Lankhorst
© gebruik van de foto’s met dank aan en met toestemming van Musea Zutphen en alle deelnemers van de Stichting M6.

Ook te zien in Musea Zutphen

Ode aan Constant

In 2021 is in verschillende musea in ons land de 101^ste geboortedag herdacht van beelden kunstenaar Constant Nieuwenhuys. Museum Henriette Polak heeft zes werken van hem in de eigen collectie. Tot en met 20 maart 2022 is deze kleine expositie te zien in de zaal naast de video Stadslucht Maakt Vrij.