Kunst op Zondag | Teruggave

U heeft natuurlijk uw aangifte al gedaan. Wat denkt u? Wordt het betalen of verwacht u een teruggave? Maart mag wel de maand van de teruggave worden genoemd.

In de immer turbulente geschiedenis is veel bezit van eigenaar gewisseld. Oorlogen, politieke besluiten en kunsthandel leiden herhaaldelijk tot verplaatsing van kunstbezit. Met een beetje zonnig humeur kun je dat ‘grensoverschrijdende huisvesting’ noemen.

De directeur van de Hermitage in Sint Petersburg maakt zich zorgen of de vijf Oekraïense musea die bezit in bruikleen gaven aan, onder andere, het Allard Pierson Museum, hun pronkstukken terug zullen zien nu de Russen de historie hebben herschreven op de Krim. Vier van de musea liggen op de Krim. ‘We geven het zeker terug’ zegt het Allard Pierson Museum, de vraag is alleen: aan wie? Aan de Russen of aan de Oekraïners?

Het teruggeven van kunst kent even grillige wegen als de geschiedenis zelf. De voorbeelden uit deze maand.

1 maart: In samenwerking met de stichting Onterfd Goed zoekt de gemeente Utrecht een nieuwe bestemming voor een groot deel van haar kunstcollectie. Nu is men op zoek naar de kunstenaars, want zij mogen als eerste kiezen of men het werk wil terug kopen. Tot nu toe zonder veel succes. Als er helemaal geen koper voor de kunstwerken wordt gevonden, zullen de kunstwerken gerecycled worden tot bijvoorbeeld een leuk tasje.

De Utrechtse Kunstuitleen pakt dat anders aan. Ook hier wil men van een deel van de voorraad af. Kunstenaars kunnen hun werk gratis ophalen.

11 maart: Rembrandt komt terug! Wat heeft die man een leven na de dood. Het gaat om een tijdelijke teruggave. Het Rijksmuseum kreeg ‘De samenzwering van de Bataven’ in bruikleen van het Nationalmuseum in Stockholm.

14 maart: Terugkerende teruggaven zijn kunstwerken die door de nazi’s zijn gestolen en die door erfgenamen van de oorspronkelijke bezitters worden opgeëist. Twee oude meesters, nu in bruikleen bij het Amsterdam Museum en het Centraal Museum Utrecht, moeten worden terug gegeven aan de erfgenamen van kunstverzamelaar Sam Bernhard Levie.

19 maart: Het duurt soms even, maar de jacht op gestolen kunst kent regelmatig successen. ‘De jongen met de zeepbel’, een in 1999 gestolen schilderij dat aan Rembrandt wordt toegeschreven, is gevonden. Het gaat terug naar een museum in het Franse Draguignan.

21 maart: Een Noors museum geeft roofkunst terug. Een schattig werkje van Matisse (geschatte waarde 12 miljoen euro) wordt terug gegeven aan de nabestaanden van kunstverzamelaar Paul Rosenberg.

26 maart: De Duitse kunstverzamelaar Gurlitt heeft ook zo’n Matisse in zijn bezit. De collectie van de verzamelaar werd in 2012 in beslag genomen bij een onderzoek naar belastingfraude. Later werd bekend dat er in die collectie ook ‘roofkunst’ zit. Gutrlitt wil zijn collectie terug en maakte bekend de roofkunst terug te geven aan de nabestaanden van de nazi-slachtoffers.

27 maart: Ook de vermaarde Tate Gallery in Londen doet afstand van roofkunst. Een schilderij van de Britse landschapsschilder John Constable gaat naar een niet nader bekend gemaakte familie van een Hongaarse kunstliefhebber.

Op twee na, gaan de voorbeelden hierboven over het teruggeven van gestolen kunst. Vooral dure kunst, want prentjes van een tientje of twee zijn het noemen natuurlijk niet waard. Teruggaven van ettelijke miljoenen, kom daar bij de Belastingdienst maar eens om.
Wat betreft de geldelijke  waarde van kunst: het wordt hoog tijd dat de kunsthandel de kunst teruggeeft en niet achterhoudt in schimmige circuits om de prijzen op te drijven. Dat is de markt verpesten (kijktip: vandaag om 15:58 uur, Nederland 2 in Het Uur van de Wolf) .

De manier waarop de gemeente Utrecht zich van kunst ontdoet kan anders. Als alle afgesproken wegen niet naar de verkoop of teruggave van kunst hebben geleid, verkoop het dan aan het ‘grote publiek’ of geef het weg. Dat verpest de markt eveneens, maar minder draagkrachtigen hebben er dan ook wat aan.