ANALYSE - Er ligt een voorstel tot het wijziging van de grondwet. Het verouderde artikel over briefgeheim krijgt een update om ook “telecommunicatie” te omvatten. Maar er zit nog een wijziging in. Is dit een zinnig voorstel?
Het is bijzonder om te zien dat met alle wetten die de afgelopen jaren zijn aangenomen die de privacy van burgers met voeten treden er een poging wordt gedaan de grondwet op dit punt te verbeteren.
Maar laat ik niet op de zaak vooruit lopen. Hier eerst het oorspronkelijke artikel 13 uit de grondwet:
- Het briefgeheim is onschendbaar, behalve, in de gevallen bij de wet bepaald, op last van de rechter.
- Het telefoon- en telegraafgeheim is onschendbaar, behalve, in de gevallen bij de wet bepaald, door of met machtiging van hen die daartoe bij de wet zijn aangewezen.
U ziet, telefoon en telegraaf was alles wat men kende. Laatste revisie stamt dan ook uit 1983. En daarom ziet de tekst die nu ter consultatie ligt er als volgt uit:
- Ieder heeft recht op eerbiediging van zijn brief- en telecommunicatiegeheim.
- Beperking van dit recht is mogelijk in de gevallen bij de wet bepaald met machtiging van de rechter of, in het belang van de nationale veiligheid, met machtiging van een of meer bij de wet aangewezen ministers.
- De wet stelt regels ter bescherming van het brief- en telecommunicatiegeheim.
Het is bijzonder om te constateren dat men het nu heeft over “telecommunicatie”. Volgens de Van Dale is dit de definitie:
1. communicatie door middel van telegrafie, telefonie, radio, radar, satellieten en televisie
Geen internet dus.
Een andere definitie dan:
het overbrengen van informatie over grote afstand zonder tijdverlies, vooral met moderne elektronische middelen
Daar valt dus bijvoorbeeld het overbrengen van informatie via een USB-stick niet onder.
Waarom kiest men niet gelijk voor een brede definitie als “alle informatie uitgewisseld tussen personen”?
Dan kan ook gelijk het gewoon gesprek onder briefgeheim vallen.
Het tweede punt van het voorstel bevat een extra element. Ministers kunnen nu omwille van nationale veiligheid uitzonderingen maken. Waar voorheen eerst een wet nodig is, kan dat nu in een achterkamertje besloten worden. U hoeft er niet eens weet van te hebben.
Dat lijkt me een hele gevaarlijke. Of ik lees de oude definitie verkeerd natuurlijk.
Het derde punt van het artikel klinkt mooi maar heeft geen inhoud in mijn ogen. De grondwet zou de bescherming moeten zijn. Waarom nog aanvullende wetten vaststellen? Dat vat ik niet.
Afijn, geef ook uw oordeel hier, of natuurlijk bij de consultatie.
Reacties (13)
De nationale veiligheid lijkt ALTIJD in gevaar als je dit leest (pagina 12):
http://www.regionaalcrisisplan.nl/bestanden/file32028243.pdf
De nationale veiligheid is in het geding als vitale belangen van onze staat en/of onze samenleving zodanig bedreigd worden dat sprake is van – potentiële – maatschappelijke
ontwrichting. Nationale veiligheid omvat zowel aantasting van de veiligheid door opzettelijk menselijk handelen (security) als aantasting door rampen, systeem- of procesfouten,
menselijk falen of natuurlijke anomalieën zoals extreem weer (safety).
“Waarom kiest men niet gelijk voor een brede definitie als “alle informatie uitgewisseld tussen personen”?
Dan kan ook gelijk het gewoon gesprek onder briefgeheim vallen.”
Misschien omdat dat onhandhaafbaar is en in strijd met de vrijheid van pers (beeld/geluidopname op de openbare weg)?
“De grondwet zou de bescherming moeten zijn. Waarom nog aanvullende wetten vaststellen? Dat vat ik niet.”
Misschien om de term telecommunicatiegeheim verder uit te werken? Welke vormen van communicatie vallen daar onder welke omstandigheden onder? Ik zie een USB-stick die van X naar Y gaat bijvoorbeeld ook als telecommunicatie (mijn definitie: communicatie over lange afstand), mits X en Y niet binnen handbereik van elkaar liggen, maar bijvoorbeeld ook het vrij evident niet erg geheime radioverkeer (tenzij gecodeerd, is het bericht immers door iedereen binnen het zendbereik mee te krijgen). Het lijkt me veel te ver gaan om radioamateurs te gaan vervolgen voor de schending van het telecommunicatiegeheim, puur omdat ze per toeval op een frequentie meeluisteren waar op dat moment over gecommuniceerd wordt.
Uit dit voorstel blijkt wel weer dat de overheid en politici echt geen enkel benul hebben van computers en netwerken.
Beetje makkelijke poging tot filering van de consultatie van het artikel.
“Het is bijzonder om te constateren dat men het nu heeft over “telecommunicatie”.” Tja, je kunt wel elk begrip in het wetboek tot in de puntjes uitwerken, maar dan verlies je een groot deel van de kracht van de algemeenheid. Vervolgens komt de schrijver op de proppen met een definitie van de Van Dale. De Van Dale is slechts een bron waarop een rechter zich kan beroepen wat telecommunicatie is. Ik stel me zo voor dat er een common sense definitie wordt toegepast: dus ook internet. Overigens wordt deze wet gemaakt met in de geest dat het het ‘email’geheim beschermt. Wedden dat rechters hem ook zo toepassen?
Wat betreft de USB-stick, die valt daar waarschijnlijk inderdaad niet onder, maar dan wel weer -denk ik- onder computervredebreuk.
“Het tweede punt van het voorstel bevat een extra element. Ministers kunnen nu omwille van nationale veiligheid uitzonderingen maken.” Voorheen kon iedereen die “daartoe bij de wet zijn gemachtigd” uitzonderingen maken, nu enkel en alleen de ministers en enkel en alleen in het belang van de nationale veiligheid. Het is dus een verdere specificatie van 1) wie gemachtigd zijn en 2) in welke gevallen ze gemachtigd zijn. Dat vooral die toevoeging “in het belang van de nationale veiligheid” erbij staat, in combinatie met wat we bij #1 lezen, een beetje creepy aandoet, neemt niet weg dat het niet toegepast mag worden in iets anders dan het belang van de nationale veiligheid.
Dat punt 3 erbij staat, doet inderdaad een beetje overbodig ogen, maar staat wel bij meer wetten. Artikel 2 van de grondwet is zo’n artikel dat alleen maar zegt: de wet bepaalt zus, de wet regelt dit. Het doet me meer voorkomen als een leuk kapstokhaakje waarmee uitgenodigd wordt om er andere wetten aan te hangen.
Al met al vind ik de bezwaren die de schrijver brengt, niet zo zwaar wegen. De begrippen moeten nader ingevuld worden, dat klopt, maar dat ligt vooral aan de rechters die dit wetsartikel gebruiken, en ik wil er het best op gokken dat ze email en internet wel onder telecommunicatie scharen.
Bij mij blijft echter een vraag over, die de schrijver überhaupt niet noemt: het originele artikel rept over “onschendbaarheid van het geheim”, de consultatie over “eerbiediging van het geheim”. Weegt dat even zwaar? Of betekent dat in deze tijd waarin eer (dus ook eer-bied) een kleinere rol speelt, dat de bezwaren om het recht te schenden minder wegen?
@Bismarck Dat eerste punt snap ik. Dat maakt het wat lastig om “spraak” zomaar toe te voegen.
Maar qua definitie van telecommunicatie ben ik het toch niet eens. Juist omdat het de grondwet is en juist omdat daar veranderingen vaak lang op zich laten wachten, is een goede definitie van belang. Want valt bijvoorbeeld analoge radio er wel of niet onder?
Beetje vreemd stuk dit, want bij het wetsartikel zit een toelichting waarin uitgebreid wordt ingegaan op wat het begrip ’telecommunicatie’ inhoudt in deze context.
@Folkward Allereerst dank voor de uitgebreide reactie.
Bij het eerste punt (definitie) vind ik dat je een onderscheid moet maken tussen de grondwet en de “gewone” wetten. Nog grotere zorgvuldigheid is van toepassing.
Verder is computervredebreuk volgens mij iets dat in de gewone wet is vastgelegd, niet in de grondwet.
Ik twijfel heel erg over de interpretatie van het tweede stuk. Mijn gevoel is toch dat je eenmalig een carte blanche aan een minister geeft (verantwoordelijk voor nationale veiligheid) en dat er daarna geen controle van de Tweede Kamer meer is. Wat bij losse wetten met bevoegdheid nog wel het geval zou zijn.
Overigens is het begrip “nationale veiligheid” veel te rekbaar. Zie de hele lijst wetten die onder dat mom zijn aangenomen maar vooral gebruikt worden voor criminaliteitsbestrijding (of gewoon burgers begluren).
Overigens zie ik nu pas dat qua “eerbiediging” er oorspronkelijk een verschil was tussen briefgeheim en “telefoon en telegramgeheim”. Briefgeheim woog kennelijk zwaarder (minder vrijheid via wet). Nu zijn ze allebei even rekbaar geworden.
Overigens wordt mijn scepsis vooral ingegeven door de flagrante schendingen van de grondwet op het vlak van privacy in de afgelopen jaren. Een afzwakking van de grondwet zou de deur alleen maar verder open zetten. Dus ik vecht graag voor een betere grondwet.
(en voor aanpassing van de grondwet zodat wetten door burgers via de rechter aan de grondwet getoetst mogen worden)
Nogmaals: net als bij alle andere wetten zit bij deze wet een uitgebreide toelichting. 36 pagina’s in dit geval. Die wordt ook gewoon door rechters gebruikt. Ik zou wel het een en andere willen knippen-en-plakken, maar de PDF is daar helaas tegen beveiligd of zo (moet wel lukken met wat klooien, maar dan moet ik allerlei software gaan installeren en daar heb ik even geen zin in.)
Daar staat dus een zeer uitgebreide definitie in van telecommunicatie. En dat het derde lid nodig is omdat de Grondwet alleen geldt tussen burgers en overheid. Voor zaken tussen private partijen (‘horizontale werking’) is daarom aparte wetgeving nodig en het derde lid dwingt af dat de overheid die maakt.
Er staat overigens ook in dat de Raad van State het volledig met Steeph eens is: ‘nationale veiligheid’ is een flutbegrip. Er wordt ook volmondig toegegeven dat lid 2 van het nieuwe wetsvoorstel minder bescherming biedt dan het oude. Over dat deel zullen Tweede en Eerste Kamer nog wel het nodige in te brengen hebben, want het lijkt me niet wenselijk dat de Raad op zo een punt wordt genegeerd als het om een Grondwetswijziging gaat.
@Martijn Dank voor het erop wijzen. Was door het niet werken van zoeken in de pdf niet verder dan blz 8 gekomen. Niet handig.
Grappig dat ik uit de nadere uitleg haal dat met dit artikel het de overheid verboden is mee te lezen in deze discussie straks……
(En de uitzondering voor verkeersgegevens is ernstig)
@5: Analoge radio is communicatie over lange afstand, dus ja valt er onder, maar nee, is praktisch onverstandig om bij het telecommunicatiegeheim te betrekken. Juist omdat het niet zo eenvoudig is, lijkt het me noodzakelijk om één en ander in detail in de wet te regelen. We (ik toch in ieder geval) willen immers geen grondwet die uit 20 kantjes per artikel bestaat. Dat doen we immers ook niet met de andere grondwetsartikelen (waar ook de nodige details ontbreken, zie bijvoorbeeld artikel 1).
@7: Bedankt, nog even wat toelichting. Overigens, bedankt @8, ik had het zelf nog niet opgemerkt (shame on me).
Bij het eerste punt: definitie. In de toelichting staat er expres bij dat het (gedeeltelijk) vaag is gehouden. Zo heeft men het niet elektronische communicatie genoemd vanwege de techniekgebonden beperkingen (want het moet elektronisch zijn). Overigens staat er wel een soort opsomming van wat die telecommunicatie is, maar begrijp ik dat dat meer voorbeelden zijn. het moet voldoen aan de 3 cumulatieve criteria (het gebruik van een communicatiemiddel ter communicatie; de aanwezigheid van een derde die is belast met beheer over overdracht/opslag van de communicatie en de noodzaak tot gerichtheid van de communicatie). @8: bedankt, dat verklaart inderdaad de aanwezigheid van het derde lid. Overigens moet men bedenken dat elk postbedrijf (in principe, dus ook de PostNL) niet gebonden zijn aan de grondwet (en dus in je post mogen kijken), omdat dat inderdaad een wet is die de omgang tussen burgers en overheid regelt, dus niet tussen bedrijven/burgers en bedrijven/burgers! Ik dacht vernomen te hebben dat het bij PostNL wat anders ligt, als voormalig overheidsbedrijf, maar zeker weten doe ik dat niet.
Daarnaast valt op te merken dat USB-sticks niet onder deze wet vallen, aangezien er (vaak) geen derde aanwezig is die belast is met het beheer van de opslag, noch er sprake is van gerichtheid. Inderdaad is er een verschil tussen grondwetten en ‘gewone’ wetten, helaas kan er nog niet aan grondwetten getoetst worden. Zorgvuldigheid van de kant van de maker is dan inderdaad geboden, aangezien er niet op een later moment ingegrepen/getoetst kan worden.
Bij het tweede punt: Ja, ik vind het (bij herhaling) ook creepy. Hoewel dit in het verleden dus ook wel mogelijk was, doet dit me -juist de toevoeging ‘nationale veiligheid, een beetje hier aan denken: http://xkcd.com/463/ (ik weet niet hoe ik embedded moet linken)
Bij de rekbaarheid: Inderdaad wordt gesteld dat het briefgeheim zwaarder woog dan het telefoon- en telegraafgeheim. Bij 1.3 (doelstelling) staat trouwens dat het geheim wordt uitgebreid en op hetzelfde niveau wordt gebracht als het briefgeheim. Mijns inziens blijkt de rekbaarheid van zo’n artikel niet uit de bewoordingen, maar uit de toepassing van dat artikel.
Zo komen we bij de scepsis: inderdaad: grondwetten moeten robuust zijn, willen ze goed toegepast worden, dus een afzwakking van de grondwet zou zeker de deur verder openzetten naar flagrantere schending van de geest van die wetten (en privacy). Maar zoals eerder genoemd: de bewoording van die wetten maakt eigenlijk niet uit (ja, natuurlijk wordt dat heel zorgvuldig afgewogen; ja: er zit een toelichting bij van 36 pagina’s, die er niet voor niets is; ja: rechters vertrouwen op die toelichting) maar enkel en alleen de interpretatie en toepassing van die wet maakt uit voor het gebruik van die wet. (like duh: eigenlijk: hoe de wet gebruikt wordt, bepaalt het gebruik van de wet). Misschien wil ik hiermee zeggen: probeer niet te vechten voor een betere grondwet, maar voor een betere (voor de burger gunstigere) toepassing van die grondwet door de overheid. De grondwet is juist bedoeld om de burger tegen willekeur van de overheid te beschermen. Zo komen we dus bij een punt waar wij (en zo lees ik, anderen) het over eens zijn: toetsing door rechters aan de grondwet (ook al is het bezwaar daartegen niet geheel onterecht).
Blijft mij nog, in combinatie met @8, hoe valt het te rijmen dat in het advies van de Raad van State gesteld wordt dat het inderdaad een mindere bescherming is, terwijl juist in de toelichting op het artikel (1.3: doelstelling) wordt gesteld dat alles gelijkgetrokken wordt naar briefgeheimniveau? Vanwege de toevoeging “met machting van een of meer aangewezen ministers”, of door de toevoeging van “in het belang van de nationale veiligheid” of gewoon vanwege het hele artikel.
Dan nog een vraag: aangezien dit een grondwet betreft, is dan ook de hele mikmak met betrekking tot het wijzigen van de grondwet nodig (eerst stemmen 2e, 1e kamer, mits aangenomen, 2e kamer ontbinden, nogmaals stemmen met 2/3e meerderheid 2e+1e kamer?)
Grondwetswijzigingen vereisen inderdaad een lange procedure. Verder is de privacy pas goed gegarandeerd als er wetten zijn, in overeenstemming met de grondwet natuurlijk, waarop burgers zich bij de rechter kunnen beroepen. Dat in die wetten een uitzondering gemaakt kan worden voor de nationale veiligheid geeft ministers nog geen “carte blanche” (@7). De rechter zal toch steeds opnieuw een afweging maken. En degelijke formulering van wat men onder begrippen nationale veiligheid en telecommunicatie verstaat is dus van ook wel van belang.
Een vraag die bij mij opkwam naar aanleiding van de aanpassing van dit artikel aan de nieuwe tijden was hoe ver het begrip “brief” of “privé-correspondentie” reikt. Heeft de nieuwe opvatting over het briefgeheim ook invloed op het respecteren van de privacy op Facebook en Twitter? En zal voor een email-bericht op het netwerk van een organisatie dezelfde privacybescherming gelden als voor een bericht dat je verstuurt vanaf je eigen telefoon of pc?
En de laatste vraag: zal het mogelijk zijn door wetgeving bedrijven wereldwijd te dwingen fatsoenlijke standaarden te hanteren?
@12: De rechter zal toch steeds opnieuw een afweging maken.
Dan moet die er toch eerst aan te pas komen. In de meeste gevallen zal dat niet gebeuren, omdat als de minister toestemming geeft vanwege “nationale veiligheid” er geen rechter aan te pas hoeft te komen om af te tappen en omdat de afgetapte nooit te weten zal komen dat hij is afgetapt. Wat dat betreft waren de Oost-Duitsers nog beter af: Die mochten tenminste de Stasi-archieven inzien nadat West-Duitsland hen geannexeerd had.