De Kroonboekenclub | Eva Bonheur van Herman Heijermans

COLUMN - Een onderwerp waarover geloof ik niet veel meer geschreven wordt hoewel het nog onverminderd actueel is: hoe het is voor ons Nederlanders om allemaal zo dicht op elkaar te wonen. Er verschijnen nog maar weinig romans die gaan over de makke van het hebben van bovenburen, en van hoe iedereen zich met iedereen bemoeit.

En dat terwijl Nederlanders er dol op zijn, op huizen verhuren en onderverhuren, vooral in de steden. Geen volk ter wereld heeft zo graag steeds weer mensen over de vloer. Voor niemand lijkt AirBnB zo geknipt als voor de Nederlander.

Het toneelstuk Eva Bonheur van Herman Heijermans is een klassieker in dit subgenre. Het stamt uit 1919, het is bijna honderd jaar oud, maar omdat Heijermans een meester was in de spreektaal, en omdat de spreektaal nu ook weer niet zó snel verandert, begrijp je er ieder woord van. 

Hartelijk welkom

Het toneelstuk vertelt het verhaal van een gezin dat een huurster in huis neemt, de verzuurde weduwe Eva Bonheur. De moeder van het gezin maakt de vergissing om te speculeren op de beurs en daar bovenop de vergissing om dit te doen van het geld van Eva. Zo komt het gezin in de handen van de grijpgrage bovenbuurvrouw, die uiteindelijk het huis bezit en erin slaagt om de lover van de dochter des huizes voorgoed weg te jagen.

Er zit een briljante plotwending in het verhaal, want het heeft een happy end. Gegeven de omstandigheden zou een mindere schrijver dat happy end aldus zien dat de lover toch nog terug komt, met een zak geld, zodat die nare Eva Bonheur het huis kan worden uitgejaagd. Maar bij Heijermans gebeurt niets van dit alles. In plaats daarvan jaagt de vader de minnaar het huis uit: iemand die zich zo gemakkelijk laat afschrijven, terwijl hij de dochter nota bene bezwangerd heeft, is geen knip voor de neus waar. En in plaats van hem wordt de zure Eva nog altijd hartelijk welkom geheten in het gezin, zodat ze warempel een beetje ontdooit.

Allemaal dicht op elkaar

Het is volkomen duidelijk dat het stuk geschreven is voor twee steracteurs: de vader van het gezin, die altijd even blijmoedig gezind is en Eva zelfs in de grootste rampspoed met enige ironie tegemoet treedt, en vooral Eva zelf. Het moet heel fijn zijn om een vrouw te zijn, en te kunnen acteren, enkel en alleen om Eva Bonheur een keer te kunnen spelen, bijvoorbeeld omdat je onder haar narigheid en narrigheid altijd de eenzaamheid voelt en het verdriet. Wie Eva Bonheur speelt, kan schitteren in subtiliteit.

En met een boodschap die ons natuurlijk nog steeds aangaat. We zitten hier maar mooi met elkaar opgescheept, in de stad. (Uit heel subtiele aanwijzingen in de taal blijkt volgens mij dat het stuk zich afspeelt in Rotterdam.) Allemaal dicht op elkaar, allemaal aangewezen op vertrouwen in mensen die we eigenlijk helemaal niet kennen en die ons godweet als de vijand zien.

Om haar buren te bespioneren, maakt Eva gebruik van een gat in haar vloer. Daardoor weet ze precies wat voor onaardige dingen de benedenburen over haar zeggen als ze er niet is. Zodat ze almaar bitterder wordt, en haatdragender. Misschien worden er nu niet letterlijk nog veel van zulke gaten geboord, maar Facebook heeft natuurlijk soms hetzelfde effect. Heijermans laat dan zien wat de enige manier is waarop je daarop kunt reageren: gelijkmoedig, en tolerant.

Volgende week: E. du Perron, De smalle mens