Een sokal-hoaxje ter gelegenheid van 1 april moest u scepsis bijbrengen ten aanzien van monocausale evolutionaire verklaringen voor mens, maatschappij en de loop der geschiedenis. Stink er niet in, ook als het volgende keer wel uit een wetenschappelijke koker komt.
Eigenlijk ben ik wel tevreden: mijn vorige stukje werd door velen opgevat als 1 april-grap, al waren er wel bij die even twijfelden. Tijdens mijn vakantie werd ik in ieder geval door één van mijn meest kritische vrienden ge-appt: ‘Dat van die varkens, is dat serieus?’
Ja, dat was dus serieus: ik heb het hele verhaal van A tot Z uit mijn duim gezogen en er voor de zekerheid – afgezien van de publicatiedatum zelf natuurlijk – zeker vijf aanwijzingen in gestopt: de universiteit van Alba, de juiste schrijfwijze van wat in zowel Spanje als Nederland wordt uitgesproken als ‘Alva’; onderzoeker Carlos Fitz-James Stuart, de naam van de huidige hertog van Alva; professor de Geus, die natuurlijk nergens anders kan wonen dan in Brielle, oftewel: Den Briel, en tenslotte het slotcitaat over ‘dat je je oude bril waar je altijd al door gekeken hebt verliest’.
Dat lag er dik op en ook dat was opzet. Afgezien van het feit dat het verstoppen van aanwijzingen de lol van het schrijven aanzienlijk verhoogt, verwachtte ik namelijk dat de inhoud van mijn 1 april-grap in bepaalde kringen serieus genomen zou gaan worden.
Kringen waarin men maar al te graag alles wat negatief is over de islam, of positief over het westen in relatie tot de islam, kritiekloos accepteert als zoete koek. Kringen ook waarvan ik verwacht dat men daar op de onthulling dat het een 1 april-grap is, eerder zal reageren met: ‘Ja maar, het is toch een volkomen logisch verhaal?’
Plausibele flauwekul
En een logisch verhaal is het. Dat was de eerste aanleiding voor mijn blogpost. Er zijn zoveel verklaringen in omloop van een min of meer ‘evolutionaire’ aard die door Jan en alleman worden geslikt als zoete koek. Verklaringen in de trant van: ‘Omdat wij vroeger mammoetjagers waren zijn we nu…’ of: ‘Omdat vrouwen vroeger, toen we nog jaagden en verzamelden…’ en ga zo maar door. Doodsimpele verklaringen voor extreem complexe verschijnselen. Ideaal voor aan de borreltafel en in de krant, maar fundamenteel onzinnig en uitsluitend geschikt voor lieden die liever niet nadenken.
Daar wilde ik ook wel eens aan meedoen. Toevallig kwam ik op een goed idee voor zo’n verhaal vlak voor 1 april en schreef ik mijn stukje, niet om er de vruchten van te plukken, maar om te laten zien hoe onzinnig dergelijke monocausale – pardon my French – verklaringen kunnen zijn, ondanks het feit dat ze volkomen logisch zijn. Of misschien wel dankzij het feit dat ze volkomen logisch zijn, want logica – G.K. Chesterton zei het al – is het kenmerk van de gek.
Des te opmerkelijker is het dat ik toch enige weerstand op voelde komen tegen de reacties van sommige lezers, die meenden mijn volkomen logische verhaal op inhoud te kunnen bekritiseren. Veel van die reacties begrepen het verhaal niet. Dat kan natuurlijk ook aan mij liggen: wellicht had ik het punt beter kunnen uitleggen. Maar toch: enkele reacties en mijn antwoord daarop.
De contra-argumenten
Op mijn eigen blog meldde iemand schaaldieren en paling. Daar zou dan hetzelfde voor gelden. Helaas zijn schaaldieren en paling in het Midden-Oosten net zo haram als varkensvlees… Hij vroeg zich ook af waarom er dan in de Andes – waar geen varkens zijn – toch hoge culturen zijn ontstaan. Dat gaat aan het punt van mijn 1 april-grap voorbij. Die beweerde niet dat je zonder varkensconsumptie geen hoogstaande culturen kon ontwikkelen, maar alleen dat dat langzamer ging omdat je elk jaar de winter door moet.
Het uitgangspunt van de grap was dat Europa aan het begin van de Middeleeuwen op achterstand stond ten opzichte van de rest van de wereld. Die achterstand moest worden ingehaald en dat kon ook omdat het ontwikkelingspeil net iets sneller vooruitging dan in het Midden Oosten, dankzij die varkens dus. Op Sargasso vroeg iemand zich ongeveer hetzelfde af: hoe er dan in het Midden Oosten zo’n hoge cultuur had kunnen ontstaan: nou, dat kon dus, alleen iets langzamer…
Iemand anders trok op Sargasso zelfs een conclusie die helemaal niet uit mijn 1 april-verhaal volgt: vegetariërs en Japanners (viseters) zouden dan steeds dommer moeten worden, maar het ging in mijn verhaal niet over achteruit, alleen maar over langzamer vooruit zonder varkensvlees.
Nog weer iemand anders op Sargasso stelde dat het eten van vette vis dan ook zou hebben moeten helpen. Dat is op zichzelf volkomen waar, maar voor vette vis moet je gaan vissen. Dat vergt een forse investering (ook in eten) en het punt van mijn varkensgrap was nu juist dat varkens je aan extra eten helpen, bijna gratis en vrijwel zonder enige moeite.
Er was op Sargasso ook iemand die stelde dat graan en bonen makkelijk een jaar bewaard kunnen worden, en er dus in de winter genoeg voedsel is. Ook dat is een mooi voorbeeld van een op zichzelf juiste opmerking die toch geen hout snijdt. Varkensvlees levert je extra voedsel op, waarvoor je niet hoeft te ploegen, zaaien en oogsten. En het helpt je makkelijker de winter door, óók als je graan- en bonenoogst eens mislukt, en dat kwam vroeger zéér regelmatig voor.
Origineel vond ik de – meermaals gemaakte – opmerking of het Midden Oosten wel zulke strenge winters kent. Je zou inderdaad denken van niet, maar dat is een Europees vooroordeel. Ik kan u garanderen: de winters zijn koud in grote delen van het Midden Oosten, kouder dan hier. Bovendien doet de koude op zichzelf er niet zo toe. De winter is overal het seizoen waar men doorheen moet, zonder dat er voedsel geoogst kan worden, behalve dan die varkens dus…
Ergens anders – niet op Sargasso, ik kan het niet meer terug vinden – vroeg iemand zich af of het gebrek aan bossen in het Midden Oosten niet een verklaring kon zijn voor een slechte inzetbaarheid van varkens voor het in mijn grap beoogde doel. Ook dat is origineel, maar toch ook een voorbeeld van een Europees vooroordeel: bossen zat in het Midden Oosten. Denk aan de cederwouden van de Libanon, denk aan het groene noordelijk Israel, denk aan de zuidkust van de Kaspische Zee, waar je je qua kleur in Nederland waant.
Mijn verhaal is nog steeds onzinnig, heus, maar u ziet hoe makkelijk het is het overeind te houden.
Degelijke kritiek
Echt verpletterende kritiek ben ik maar één keer tegengekomen: op Sargasso stelde ene Johanna dat kamelen, schapen en geiten in het Midden Oosten in de vrije natuur hun voedsel vonden en dat deze ook vetrijk vlees leverden. Daarmee wees zij een parallel aan voor het varken in Europa, dat ook afval en vrije natuur om kon zetten in eten. Die parallel werd in mijn verhaal natuurlijk genegeerd. Iemand anders – ik weet niet meer waar – gaf de kip diezelfde rol. Ik weet niet of dat klopt, maar het zou best kunnen.
Er bestaat nóg een parallel voor het varken: de duif. Duiven eten stadsafval, zoals iedereen weet. In het Midden Oosten treft men uitgebreide columbaria aan waar stadsduiven naar toe trokken. De stront die deze duiven daar achterlieten, werd verzameld en als mest gebruikt op landbouwgrond. Voor mensen oneetbaar, maar nog steeds energierijk afval werd zo via een omweg toch nuttig gemaakt voor de mens.
Een veel fundamenteler punt ben ik nog nergens tegengekomen: vet varkensvlees zou de vette hersenen goed laten functioneren. Maar denken wij wel met het vet in onze hersenen? Ik heb vroeger bij biologie geleerd dat het vooral allerlei zouten zijn die het denkwerk mogelijk maken. Iets met kalium, heel precies weet ik het niet meer, maar kalium is beslist geen vet. Is er een hersenfysioloog in de zaal?
Op Sargasso meenden enkelen dat mijn 1 april-grap niet grappig was. Dat ben ik hardgrondig met ze eens: het was wat mij betreft bloedserieus.
Reacties (7)
Ja, grappen worden er stukken leuker op als je ze gaat uitleggen.
De grootste grap was nog wel om een 1 april grap op 2 april te publiceren.
Het belangrijkste argument voor Richard lijkt te zijn Of misschien wel dankzij het feit dat ze volkomen logisch zijn, want logica – G.K. Chesterton zei het al – is het kenmerk van de gek. Het punt van de logica, die de mens op het verkeerde been zet, wordt in deze wel erg vaak herhaalt en dwingend neergezet.
In Richards Halacha-stukje lezen we: Casuistiek (als… dan…) en discussie zijn daarbij vormende principes, in combinatie met het serieus nemen van elk denkbaar probleem […] Zo slagen halachische godsdiensten erin om – via wat wij ervaren als een omweg – bepaalde regels van hun scherpe kanten te ontdoen of zelfs volledig buiten spel te zetten. Het onderwerp boeit hem blijkbaar.
Beide stukjes gebruiken logica als gereedschap en als argument van de gek, van het omzeilen van regels, van het creëren van een nieuwe waarheid als het ware. Logica als het gereedschap in het creëren van een leefbare wereld waar alle waarheden naast elkaar moeten kunnen bestaan en waar je op volstrekt logische wijze onwaarheid als waarheid kunt verkopen omdat het logisch is.
Het is een persoonlijke constatering van Richard – ik zie het zodanig en niet anders – waar je aan de borreltafel ongetwijfeld leuk over kunt praten, maar die eigenlijk de foute logica die er aan ten grondslag ligt niet aanpakt.
Ik ga hier verder geen drogredenlesje geven, dat kan iedereen met Google zelf wel. Het is hier ook vaker aan de orde geweest.
Het stoort me wel, dat Richard het grapje ineens een serieuze wending probeert te geven, met een foute insteek.
Hij doet er beter aan te wijzen en te onderwijzen in drogredenen, dan te framen dat logica een oneigenlijke oefening van de menselijke geest is, dat we beter halacha religieus bezig kunnen zijn dan de flauwekul van die religies te bestrijden, dan drogredenen te doorgronden. Hoe serieus is Richard eigenlijk en waarmee dan wel?
De fout zat al in het stukje zelf (naar Sargasso-normen en -waarden): er was geen enkele link naar het onderzoek van de Universiteit van Alba. Reageren zonder dat op te merken was dus al fout.
Fout redeneren is religieus.
En dat vindt Richard prachtig getuige het slot van het halacha stukje:
Dus als je halacha met de bijbehorende drogredenen uitlegt, wordt het allemaal goed. Richard, jij hebt vast bij de Jezuïeten op school gezeten.
Het probleem met dit soort grappen is natuurlijk dat ze – net zoals op Sargasso op twee april – een eigen leven buiten 1 april gaan leiden, en mensen dus met een stuk minder achterdocht lezen. Daarnaast claim je dat het er nogal “dik bovenop lag”, en dat is gewoon onzin.
Het ligt er dik bovenop als je – net als jij – bekend bent met die geschiedenis, én er vaak genoeg mee bezig bent zodat de associatie ook bij het lezen van een stuk dat die hints bevat direct (of relatief snel) boven komt. Dat geldt niet voor de gemiddelde Sargasso-bezoeker, en nog minder voor de gemiddelde Nederlander.
In mijn geval was het eerste het geval, maar het tweede niet. Andere mensen die ik sprak, ook hoogopgeleid, wisten niet wie de Hertog van Alva was, en kenden de historie van Den Briel niet.
Wat je dan overhoudt is een stuk dat waar zou kunnen zijn, en een groep mensen in de maatschappij die elk stukje tekst dat hun vooroordelen bevestigt omarmt, iets wat je zelf ook constateert.
Dat zou nog tot daaraan toe zijn, maar deze groep mensen gebruikt dit soort teksten om eigen cultuur en intellect superieur te verklaren aan dat van de ander. En “de ander” is hier een al zwak staande en gediscrimineerde groep in de samenleving, die dit soort onzin niet kan gebruiken.
En ik vind het kwalijk dat je – bewust lees ik hier – ten koste van die groep een grap wil maken. Zuiver effectbejag.
Daarmee is je stuk verworden tot niets anders dan een stukje propaganda van extreemrechts in Nederland, ontdaan van alle nuance die hier nu staat.
Want je gaat er nu vanuit dat alle mensen die je stuk lezen ook in aanraking zullen komen met het feit dat het een grap betreft. Ik wil je direct uit de droom helpen. Dat gebeurt niet. De tekst was al makkelijk gekopieerd voordat de disclaimer er stond, en zelfs als het de kopieerder wél bekend was dat het een grap was, dan nog is de kans groot hij of zij dat gewoon negeert en het verder verspreid. Het gaat immers om het effect he, en de waarheid heeft nog nooit een demagoog tegengehouden.
Ik heb dan ook de vrijheid genomen een disclaimer boven je vorige stuk te plaatsen, en ik hoop dat je dat op je eigen blog ook doet.
Liever nog haal ik het hele stuk weg.
@4 Kom, kom; de meeste reaguurders onder dat stuk reageerden nogal sceptisch, een flink aantal wees er zelfs op dat het wel om een (in ons geval verlate) 1 april-grap moest gaan.
Uitgerekend Johanna – die hierboven door Richard Kroes wordt geprezen om haar steekhoudende tegenargumentatie – leek dat niet door te hebben, en ging uitvoerig op het stuk in alsof het een serieuze reportage over de uitkomst van een daadwerkelijke wetenschappelijke onderneming betrof.
Wat islambashers betreft: die vinden genoeg stokken om mee te slaan, daar doet het eerdere stukje van Richard nauwelijks iets aan toe of af.
@5: I beg to differ. Maar we zullen zien. Over een jaartje eens kijken of dit stukje een eigen leven gaat leiden.
@5 LOL. Wel eens van non sequitur gehoord? Voor het geval iemand dit stuk uiteindelijk wél serieus gaat nemen, staan er nu tenminste ook een aantal inhoudelijke reacties onder. Stukje opvoedkunde, zeg maar, over het leven van alledag in het Midden-Oosten.