Hulspas weet het | De dokter maakt u liever bang

COLUMN - Zijn zwarten minder intelligent dan witten? Thierry Baudet weet het niet. En alhoewel politiek correct Nederland vervolgens enthousiast over hem heen viel, heeft Thierry natuurlijk gelijk. We weten het niet.

We hebben een test die met behulp van een breed pakket aan heel verschillende vraagjes iets zou meten, iets van vaardig omgaan met abstracte systemen, en daarin is niet iedereen even vaardig. Niet bij iedere vraag. Maar die totaaluitslag noemen we ‘intelligentie’. En we weten dat een keurige opvoeding, goed voedsel, slimme ouders, veel spelen en lezen een hogere score oplevert. Dus wat constateer je dan wanneer een bepaalde subgroep des mensheid (ik zeg: Inuit) nou net even wat lager scoort? Ligt dat dan aan ‘intelligentie’?

Eén factor heb ik dan nog niet genoemd. De verbeelding. De score wordt ook beter wanneer de deelnemer dénkt dat hij of zij beter zal scoren. Beter dan gemiddeld, of beter dan de buurman. Meisjes scoren bijvoorbeeld traditioneel minder op wiskundetoetsen. Natuurlijk, want wiskunde is ‘niks voor meisjes’. Dat weten ze. Ze horen niks anders. Met die instelling gaan ze van start. Maar als je ze nu voorafgaand aan de test vertelt dat meisjes nou net bij déze vragen beter scoren, beter dan jongens, en dat dat nu vast ook weer zal blijken, ziet: dan gaan de scores fraai omhoog. Dan is de start: wij zijn beter, wij zij ‘intelligent’, dus we zijn scherper, of doen nét iets meer moeite.

Verbeelding, je mag het ook illusie noemen, is een wapen dat nog maar zelden wordt ingezet. Alleen in de sport is het heel gewoon. Daar vinden we het normaal om een kind of een talent vol te pompen met extreme voorstellingen over wat hij allemaal kan worden, en daarbij te bagatelliseren wat hij of zij daarvoor allemaal moet doorstaan. Toernooitjes, lintjes, plastic medailles, lovende woordjes – alles is gericht op de illusie van de roem. De showbizz heeft dit systeem inmiddels ook ontdekt en alles wat vervolgens denkt iets te kunnen wordt genadeloos uitgebuit. En nu is de medische zorg aan de beurt.

Morgen, 7 februari, promoveert in Leiden gezondheidspsychologe Kaya Peerdeman op de inzet van de verbeelding van de patiënt. Peerdeman wilde weten of het inbeelden van pijnvermindering de latere pijnervaring beïnvloed. Ze deed dat met de klassieke ‘hand in een bak ijswater’ methode. De controlegroep mocht zijn hand er uit halen als het té pijnlijk werd, de andere deelnemers moesten zich vooraf verbeelden dat ze een warme, waterdichte handschoen aantrokken. En dan de emmer in. Peerdeman en medewerkers zagen dat de proefpersonen na deze verbeeldingsoefening minder pijn verwachtten en daarna minder pijn ervoeren. Langer in het ijs bleven hangen.

Volgens het Leidse persbericht ‘onderstreept [dit] het belang van de instructies bij het behandelen van pijn en andere klachten.’ Behandelaars moeten met andere woorden gaan doen wat trainers en coaches al honderd jaar doen: de verbeelding inschakelen. Zo van: ‘Echte stoere kerels voelen hier vrij weinig van’.

Of: ‘Kent u René van der Gijp? Die had ik vorige week. Liep hier fluitend naar buiten!’ Bij vrouwen kunnen behandelaars René vervangen door Eva Jinek. Of gewoon: ‘Mannen vinden dit een pijnlijke ingreep, vrouwen merkwaardig genoeg niet.’ (Dat ‘merkwaardig genoeg’ niet vergeten, dat stimuleert de verbeelding nóg sterker).

Zullen artsen het advies van Kaya Peerdeman opvolgen? Ik acht de kans klein. Artsen hebben namelijk zo hun eigen verbeelding. Ze zijn er om mensen te redden. Liefst van de afgrond, van de angst. Een patiënt die zich, na enige peptalk, best wel senang gaat voelen, dat geeft dan toch minder voldoening. Dan kun je beter zeggen: ‘Een gevaarrrlijke ingreep, mevrouwtje, maar u bent in goede handen.’ Die blik, die illusie, dát ziet de dokter graag.