Wederom een gastbijdrage van historicus en freelance journalist Jip van Dort. Het stuk staat ook op zijn eigen site.
Onlangs werd via WikiLeaks veel duidelijk waarom Europa in Afghanistan vecht. Herman van Rompuy, de EU-president, vertelde de Amerikaanse ambassadeur in België eind 2009 dat ‘Europa (het) doet en er mee (zal) doorgaan uit respect voor de Verenigde Staten, niet uit respect voor Afghanistan.’ Hij voegde er nog aan toe dat ‘niemand (nog) gelooft in Afghanistan.’ Veel defaitistischer kan het niet worden.
Op basis van bovenstaande leak vraag ik mezelf af hoe zinvol mijn vorige bijdrage voor Sargasso eigenlijk is. Daarin ga ik in op de bepaald niet waterdichte Nederlandse motieven om een eventuele nieuwe missie naar Afghanistan te sturen. Wellicht schuilt er achteraf meer waarheid in een even cynische als kritische reactie op mijn artikel van Krekel. ‘Het gaat de Nederlandse regering helemaal niet om Afghanen of Afghanistan’, schrijft de Krekel, ‘het gaat er ons om ons bij de Verenigde Staten binnen te likken’. Van Rompuys opmerking is koren op de molen van dergelijke cynici.
De gelekte ontboezeming van de EU-president zou het politieke debat in Nederland moeten verleggen. Als Nederland en andere Europese landen alleen maar in Afghanistan vechten ‘uit respect voor de Verenigde Staten’, dan moet de discussie over een nieuwe Nederlandse missie over de Amerikaanse motieven gaan. Wie het Afghanistandebat een beetje volgt, valt meteen op dat het Nederlandse debat hier helemaal niet over gaat. Dat is vreemd, zacht gezegd.
De aanleiding voor de Amerikaanse aanwezigheid in Afghanistan is voor iedereen helder. Zonder de aanslagen van Al-Qaida is het moeilijk denkbaar dat er nu honderdduizend Amerikanen met machinegeweren zouden rondwandelen. Maar ook al kunnen de aanslagen van 9/11 verklaren waarom de Amerikanen erheen gingen, ze kunnen niet verklaren waarom ze er na ruim negen jaar nog altijd zijn.
De directeur van de CIA geeft immers aan dat Al-Qaida al een hele tijd vrijwel verdwenen is uit Afghanistan. Er zouden nog maar minder dan vijftig strijders in het land zijn. Een oud-adviseur voor de nationale veiligheid van president Obama liet bovendien weten dat Al-Qaida helemaal geen bases heeft in Afghanistan en geen middelen om aanvallen uit te voeren. De Taliban, die Al-Qaida onderdak verschafte, maakt er bovendien geen geheim van dat hun belangrijkste doel de verdrijving van de buitenlandse troepen in het land is. Als de Amerikaanse troepen eenmaal teruggetrokken zijn hoeven de Amerikanen van hen waarschijnlijk weinig dreiging te verwachten uit het verre, straatarme en onderontwikkelde Afghanistan. De Taliban zijn geen internationale terreurorganisatie zoals Al-Qaida, maar een inheemse beweging.
Maar wat zijn dan de Amerikaanse redenen voor de jarenlange bezetting van Afghanistan? Die vraag is niet gemakkelijk te beantwoorden, aangezien hier niet altijd open over gediscussieerd wordt. Het maakt de vraag wel extra interessant.
Allereerst zijn de economische belangen in de regio groot. Ten noorden van Afghanistan liggen grote olie- en gasvoorraden, bijvoorbeeld in Turkmenistan. Deze fossiele brandstoffen moeten via pijpleidingen vervoerd worden omdat het gebied door land ingesloten is. Afghanistan is de zuidelijke toegangsweg tot deze voorraden. De Amerikanen willen graag deze grondstoffen via Afghanistan en andere bondgenoten op de markt te brengen, zodat het uit handen blijft van hun strategische vijanden (Rusland, Iran en China). Daarover werd ook onderhandeld met de Taliban voor de aanslagen. Sommige onderzoekers gaan zo ver te claimen dat dit het belangrijkste Amerikaanse doel was in Afghanistan voor de bezetting. Inmiddels zijn fossiele brandstoffen alleen nog maar schaarser geworden.
Daarnaast beschikt Afghanistan zelf weliswaar niet over noemenswaardige fossiele brandstoffen, maar er zijn wel andere waardevolle andere grondstoffen aanwezig. Uit een Amerikaans geologisch onderzoek blijkt dat er veel waardevolle mineralen in de Afghaanse grond zitten, waaronder vrij zeldzame stoffen die nodig zijn in de productie van bijvoorbeeld laptops en telefoons. Het zijn schaarse mineralen die potentieel veel geld op kunnen leveren. Schattingen houden het op een biljoen dollar. Uiteraard zijn grondstoffen vaak een belangrijke reden geweest voor militaire bezettingen.
Een derde motief is van binnenlandspolitieke aard. De Amerikaanse president staat namelijk onder grote druk vanuit Republikeinse hoek om niet soft on terrorism te zijn. Obama zou zich daarom mogelijk geroepen voelen om koste wat kost (en wellicht tegen beter weten in) de oorlog in Afghanistan te winnen of in ieder geval niet te verliezen. Dat laatste zou funest zijn voor zijn politieke overleven. De troepenuitbreiding van vorig jaar, waardoor er inmiddels meer Amerikaanse soldaten dan ooit in Afghanistan zijn, is dan een poging deze haviken gerust te stellen en hun de wind uit de zeilen te nemen.
Terug naar Nederland. Wat de Amerikaanse motieven ook zijn – olie, gas en pijleidingen, schaarse mineralen of het politieke overleven van Obama – de werkelijk belangrijke vraag voor de Nederlandse discussie is een andere. Waarom zou Nederland deze weinig inspirerende, boefachtige en ronduit cynische Amerikaanse plannen, die in het geheel geen rekening houden met de Afghaanse bevolking, überhaupt steunen?
Reacties (17)
Goed stuk. Zou het Nederlandse Ministry of Peace het ook lezen? Waarschijnlijk is men bekend met deze data maar heeft men besloten een politiek spel te spelen ipv de lokale bevolking te steunen.
hierom: http://www.guardian.co.uk/world/us-embassy-cables-documents/38987/print
Een vreemde historicus die zich uit het lood laat slaan door Krekels opmerking.
En het half reële, half politieke antwoord op de vraag is één woord dat in dit stuk node gemist wordt: NATO.
Je vergeet toch een vrij belangrijke mogelijke motivatie van de Amerikanen te noemen: de verantwoordelijkheid om een land waarover je de baas bent niet meteen weer tot een achterlijke theocratie te laten vervallen.
Misschien geloof je daar niet in maar je diskwalificeert je hele artikel door het niet te noemen.
Je argument betreft terrorisme is erg zwak, dat er nu geen terroristen meer in Afghanistan zitten terwijl ze er voor de Amerikaanse invasie wel zaten zou je juist kunnen zien als een hele goede reden om er nog even te blijven.
Inderdaad, iedereen er gewoon uit, en Taliban terug aan de macht. Geen westerse doden meer in Afghanistan, en zoals wel blijkt door meerdere landen in Afrika is een stabiel, gelegitimeerd of democratisch regime niet nodig om schaarse grondstoffen te ontginnen voor westerse consumentengoederen.
Iedereen wint (behalve misschien dan de afghaanse bevolking die niet onder strenge taliban regels willen leven, maar ja, dat is dan weer hun probleem en niet het onze).
@ reactie 4:
Ik noem het argument inderdaad niet expliciet (al gaat mijn vorige bijdrage m.b.t. Nederland er wel over), maar het feit dat de VS met de Taliban onderhandelde vóór 9/11 is veelzeggend. Toen vonden ze theocratie kennelijk geen groot probleem. Dat is m.i. nu niet anders. Inderdaad ‘onderhandelen’ ze nu weer met de Taliban en worden Talibanstrijders van de zogenaamde terreurlijst gehaald. Bovendien zijn de war- en druglords die nu aan de macht zijn geen haar beter dan de Taliban, althans volgens de Afghaanse bevolking. Nee, ik geloof dus niet in dat argument! Daarom ontbreekt het.
@Jip; O ? Ik kan mij anders nog heel goed herinneren dat mevrouw Albright hemel en aarde bewogen heeft om die twee Boedha’s niet te laten opblazen. En waarom zouden ze niet onderhandelen met de Taliban ? Ze waren toch de heersers van een land ? Wanneer is het theocratische aspect van de Taliban als rechtvaardiging voor de invasie aangevoerd ? Volgens mij bouw jij je beschuldiging van hypocrisie op een stroman.
@7 Het gaat natuurlijk ook om de publieke opinie, je kunt geen regime omverwerpen en er meteen weer weggaaan. Ze moeten langzaam het besef laten doordringen dat het onvermijdelijk is dat Afghanistan weer in handen van de taliban valt. En dat die warlords nu even erg zijn, daar zijn ze het officieel ook mee oneens.
@ KJ:
In het algemeen zie ik een bepaalde tendens in de Amerikaanse buitenlandse politiek dat officiële vijanden van de Amerikaanse regering worden gewezen op hun mensenrechtenschendingen (denk aan de Taliban op een gegeven moment – enige tijd voor en zeker sinds 9/11 -, maar niet op het moment dat er mee onderhandeld werd. Maar ook b.v. Iran – sinds 1979) en officiële vrienden niet (denk aan de war- en druglords in Afghanistan die de Amerikanen helpen, Saoedi-Arabië of Israël). Dit lijkt mij inconsequent, dus hypocriet.
Het lijkt mij nutteloos naar rationele redeneringen te zoeken. Alle waarde, waarvoor de Amerikanen daar zijn, weegt niet op tegen de kosten van de oorlog, in geld en bloed.
Wij doen mee op basis van het verdragsrecht, toen de Taliban terroristen beschermden.
Nu dat voorbij is, kan de rechtvaardiging nog liggen in humanitaire inspanning, die moet worden verdedigd.
Maar wegen en bruggen zijn mogelijkheden voor krijgsheren om af te persen, scholen worden in brand gestoken als er meisjes les krijgen.
Alleen: het argument dat humanitaire inspanning het lijden verlengt of verergert, is nogal cynisch. Kortom, geen reden om niets te doen, maar afstand van het kader van 9/11 is wel nuttig.
@ reactie 5:
Wat je zegt zou kunnen kloppen, maar het zou ook niet kunnen kloppen. En met name dat laatste baart zorgen. Ik kan me voorstellen dat Al-Qaida niet zomaar naar Afghanistan terugkeert. De Amerikanen zullen namelijk veel sneller beginnen met bombarderen, als ze hier lucht van krijgen. Ook is zeer de vraag of de Taliban ze zal toelaten. Die hadden voor 9/11 geregeld ruzie met Al-Qaida. Wat er gebeurt als de Amerikanen vertrekken weet je niet, maar ik vind het argument om daarom maar te blijven erg hol. Laten we ook niet vergeten dat juist buitenalndse bezetting de hoofdoorzaak voor terrorisme (van zowel Al-Qaida als de Taliban) is.
Al Qaeda mag dan nu verdwenen zijn uit Afghanistan (goh, zou dat iets te maken hebben met de Amerikaanse interventie daar), maar het is natuurlijk maar zeer de vraag of dat ook zo zou blijven, indien de Taliban weer aan de macht zouden komen.
Ten tweede is er een morele verantwoordelijkheid. Het Westen is daar binnengevallen, heeft een marionettenregering neergezet, en de bevolking gestimuleerd om de Taliban de rug toe te keren. Wat denk je dat er gebeurd als de NAVO-troepen daar weggaan? Dat worden slachtingen!
Ten derde: de prestige van het Westen staat op het spel. Als het niet in staat is het te winnen van de Taliban en daar een democratische staat te creëren, dan is dat een morele overwinning voor allerhande religieuze fascisten van islamitische huize.
Dat lijken me veel voor de hand liggender overwegingen om in Afghanistan te blijven (niet dat ik denk dat men er ooit heen had moeten gaan).
Als Jip van Dort meent dat economische motieven de doorslag geven om in Afghanistan, dan moet hij dat toch beter onderbouwen met concrete bewijzen (zoals kabels van Wikileaks).
Verwijzen naar een bespreking van een boek uit 2002 waarin wordt uiteengezet hoe de regering Bush voorafgaand aan 9/11 warme betrekkingen probeerde op te bouwen met de Taliban omwille van belangen in de olie-industrie is dan een beetje mager.
Je gaat er dan namelijk maar vanuit dat de pijplijntjes en belangen vandaag nog hetzelfde zouden lopen.
Dat worden slachtingen!
Dat is het nu al. Blijven betekent uiteindelijk het prolongeren van de slachtingen met nog meer burgerslachtoffers tot gevolg. We moeten ook niet de mythe in stand houden dat er überhaupt een partij in Afghanistan zit die het beste voor heeft met de burgerbevolking. Alle argumenten die daarop stoelen zijn stromannen.
@ Hans Landa
Voor je eerste opmerking, zie reactie 12
Voor je tweede reactie: Die slachtingen zijn nu ook aan de gang, en die worden niet alleen begaan door de Taliban, maar ook door de war- en druglords die het westen steunt én het westen zelf! Dat laatste vooral door de luchtaanvallen. Die eisen veel burgerslachtoffers. Bovendien wijst alles er op dat hoe dan ook het westen de strijd in Afghanistan gaat verliezen. Dan moet je het lijden – en de dagelijkse burgerslachtoffers – niet nodeloos verlengen.
Je derde: Prestige vind ik geen reden om te vechten. Dan kun je wel aan de gang blijven. Het is een egoïstisch motief en houdt geen rekening met de eigen veiligheid: buitenlandse bezetting leidt immers tot meer terrorisme, niet minder.
Ten vierde: Ik vind het moeilijk om in te schatten wat de belangrijkste Amerikaanse motieven zijn. (Als je mijn stuk goed leest, valt op dat ik niet beweer dat de VS er om economische redenen is. Ik zie dat vooral als mogelijkheid.) Mijn punt is meer dat als de officiële motieven bij benadering moeilijk houdbaar blijken, het voor de hand ligt dat je gaat rondkijken wat dan de motieven zijn. Het antwoord op die vraag moet ik je evenwel schuldig blijven.
Een probleem met welk economisch motief dan ook is dat Afghanistan momenteel veel te onstabiel is om economisch te exploiteren…
‘Waarom zou Nederland deze weinig inspirerende, boefachtige en ronduit cynische Ameri-kaanse plannen, die in het geheel geen rekening houden met de Afghaanse bevolking, überhaupt steunen?’
Deze vraag stelt zich – en anderen – de auteur van ‘Juiste vraag over Aghanistan’. Nog onder het regime van Balkenende dook ‘In Geen Commentaar’ die vraag in wat andere vorm ook al op en heb ik er toen op gereageerd. Ik ben zo vrij mijn ‘comment’ van toen hier nog eens als onversneden relevant in te leveren.
Comment.
Ik houd niet van Balkenende, Bush aanval op Iraq was stom. Dat NL met de USA meeging redelijk. Met de USA als oorlogsleider zijn we verenigd in een Westerse alliantie waaraan we ons niet konden onttrekken. Te wijzen op Frankrijk, Duitsland en België die dat wel deden, is kort termijn denken; die landen zullen de gevolgen van hun afval nog wel eens ondervinden.
Blijft overeind dat de manier waarop Nederland zich aan de Iraq-oorlog heeft gewaagd ‘rom-melig’ of zelfs leugenachtig aandoet. Waarom was dat zo als een goede reden voor NL-deelname aan het Iraq-avontuur beschikbaar was? Welnu, ik denk dat er wel een góede reden was, maar in de context van de Nederlandse cultuur geen duidelijke.
Het begrip ‘alliantie’ noteert bij ons geen hoge koers; verraadt doet het beter. Als dit dan ook voor Balkende en zijn bende opgaat, moet het hun intuïtie zijn geweest die hen tot het juiste, onvermijdelijke besluit bracht. Ze deden het per ongeluk goed. Maar daar moest voor Kamers en Volk wel een verhaal bij, i.e. intuïtie eiste een vormgeving. Maar hoe doe je zoiets? Daar is geen voorschrift voor en dan begint ‘het gerommel’. Gelogen kan er cultureel gesproken eigenlijk niet zijn. ’t Is allemaal oneigenlijk. Je bent geallieerde, je weet het niet, je handelt ernaar, slaapwandelend.
Postscriptum 16.12.2010
De deelname van Europa aan het militaire USA-optreden in Afgh. motiveert Rompuy met: ‘respect’. Heel juist van R. opgemerkt!
Hieruit leid ik af dat Rompuy beseft dat er een alliantie op het spel staat en dat hij weet wat zij waard is. De moeite. Alliantie-kennis is vooral van antropologische aard, een type van kennis die je niet op voorhand bij een historicus aanwezig mag achten.
Alliantie berust op structuur, historici zien de dingen in hun verloop; zij slopen structuren tot reeksen van opeenvolgende losse feiten, door de tijd geïntegreerd. Je zou zelf kunnen zeggen dat geschiedvorsing begrip in onbegrip omzet, maar misschien gaat dat te ver.
*Belgen denken hiërarchischer dan Hollanders en alliantie impliceert hiërarchie.
Bekijk de docu Restrepo maar eens, was van de week op National Geographic, ook op dvd te verkrijgen.
Laat het moedeloze van de strijd goed zien.