Juichen en huilen over het Ultieme Duivelse Product

COLUMN - Nog niet zo lang geleden is Monsanto/Bayer veroordeeld tot het betalen van 2 miljard boete voor Roundup, de onkruidverdelger die bij een Amerikaans echtpaar kanker veroorzaakt zou hebben. En dit is niet de laatste claim in dit dossier; velen zullen er nog volgen…

Nu heb ik mij enige decennia in kringen van milieuactivisten begeven, en ik was een spil in de organisatie van menige locale actiegroep. In deze kringen geldt Monsanto zo ongeveer als de personificatie van de Duivel zelf. Ik zou – gezien deze achtergrond, en gezien mijn algemene weerzin tegen bestrijdingsmiddelen – moeten staan te juichen.

Maar ik ben ook te veel een wetenschapper daarvoor en daar wringt de zaak. Vanuit de wetenschap kunnen zulk soort claims namelijk vrijwel nooit bewezen worden. Zeker niet wanneer er duizenden onderzoeken zijn die geen enkel verband aantonen tussen het gebruik van Roundup en kanker, en zeker niet bij het totaal ontbreken van theoretische kennis over het mechanisme waarmee Roundup die kanker dan wel veroorzaakt zou hebben.

De Europese voedselautoriteit EFSA, de Amerikaanse milieuwaakhond EPA, de Europese chemiekoepel ECHA, de WHO en nog veel meer organisaties komen dan ook tot het oordeel dat glyfosaat niet kankerverwekkend is voor de mens. De enige uitzondering is echter het IARC, het International Agency for Research on Cancer; zij vinden op basis van aanvechtbare criteria dat het middel potentieel kankerverwekkend zou kunnen zijn. De rest van de wetenschappelijke wereld is van mening dat er geen enkele link kan worden gelegd tussen kanker en glyfosaat.

Nou hoor ik u al zeggen: “ja die onderzoeken die zijn natuurlijk gemanipuleerd door Monsanto“. Laten we daar geen illusies over hebben: natuurlijk zijn er onderzoeken op dit gebied die gemanipuleerd zijn door Monsanto. Maar dat is nog wat anders dan claimen dat alle onderzoeken op dit gebied systematisch door Monsanto gemanipuleerd zijn. Als je zo’n boude claim doet moet je daarvoor bewijzen hebben en die zijn er niet. Bovendien: al was het waar dat die onderzoeken gemanipuleerd zijn, dan nog is dat geen wetenschappelijk of juridisch bewijs dat de kanker dus wél door Roundup veroorzaakt is.

Van de straat geplukte leken

Maar goed, laten we aannemen dat bijna iedereen fout zit, en roundup wel kankerverwekkend is. Bij een gemiddelde kankerverwekkendheid van een middel betekent het dat 30 jaar later op z’n best een paar procent van de gebruikers kanker heeft gekregen. Erg natuurlijk, maar is dit bewijsbaar? Dat een stof kankerverwekkend is, is best te bewijzen, hoewel het moeite kan kosten. Dat individuele gevallen kanker gekregen hebben van het gebruik van een specifiek middel is zo goed als onbewijsbaar, omdat ze waarschijnlijk ook in aanraking geweest zijn met honderden andere potentieel kankerverwekkende middelen. Waarom hebben ze het niet gekregen van de haarlak die ze gebruikten, de aspartaam die ze dronken, of de MSG die in hun eten zat – om nog maar wat in kringen van activisten verdachte stoffen te noemen? Voor de wet geldt: een veroordeling kan pas na hard bewijs, en dat is dit niet.

De ellende is natuurlijk het Amerikaanse jury-systeem: een willekeurige groep leken die letterlijk van de straat is geplukt en die geen enkele wetenschappelijke achtergrond heeft,  beoordeelt hier dus doodleuk dat er “bewezen” is dat het van Roundup komt, terwijl dat lijnrecht ingaat tegen vrijwel alle wetenschappelijke studies die er op dit gebied verschenen zijn. Heel bizar.

Gentech

Sowieso heb ik moeite met bepaalde standpunten van veel milieuactivisten en bepaalde milieugroepen, met name Greenpeace. Dergelijke clubs hekelen de irrationaliteit en arrogantie van klimaatontkenners, terwijl ze zelf precies zo’n rol innemen op een ander dossier, namelijk gentech. De claims dat het gevaarlijk is raken kant noch wal en de heilige overtuiging dat gentech een instrument is van de duivel is anti-wetenschappelijk en irrationeel en staat veel potentieel goede toepassingen in de weg.

Zo had toenmalig staatssecretaris Dijksma een plan omarmd om het afmaken van miljoenen eendagshaantjes in de bioindustrie te voorkomen. In de legkippenfokkerij waar het om gaat heeft men niets aan haantjes; die worden dus een paar dagen na geboorte er uitgehaald (eerder kan niet, want dan is het geslacht nog niet te zien) en door de versnipperaar gehaald. Miljoenen dode dieren per jaar. Het plan was nu om een kwallengen in te brengen op het Y-chromosoom. Dit gen codeerde voor een lichtgevend eiwit. De eieren waar haantjes uit zouden gaan komen zouden op deze manier al voor uitkomen herkend kunnen worden met een apparaat dat dit (heel zwakke) lichtgevende eiwit zou kunnen waarnemen. Voordeel is evident: veel dierenleed voorkomen, veel kostenbesparing. Er was echter een nadeel: dit is gentech, en dat is slecht. Enkel en alleen om die reden heeft de Tweede Kamer dan ook in haar oneindige wijsheid besloten dat dit plan toch echt niet door kon gaan. Bedankt Greenpeace!

Natuurlijk zijn er veel slechte toepassingen van gentech, met name in de voedingsindustrie. En natuurlijk wil je niet in de dubieuze wereld van monopolies op voedselpatenten verzeild raken. Maar dat betekent niet dat alle gentechgebruik per definitie slecht is en het betekent al helemaal niet dat je goede, kosten en ellende besparende voorstellen de nek om moet draaien puur en alleen omdat het gentech is. Dat is gewoon DOM!

Het Ultieme Duivelse Product

Dat Roundup van Monsanto als het Ultieme Duivelse Product van de bestrijdingsmiddelenindustrie wordt gezien heeft ook alles hiermee te maken. Immers, Roundup wordt in de industrie verkocht in combinatie met planten/zaden die genetisch gemanipuleerd zijn zodat ze tegen het goedje kunnen. Nou moet je de claims van Monsanto op dat gebied ook met een korrel zout nemen: ze stellen dat Roundup juist goed is, want het leidt tot verminderd bestrijdingsmiddelengebruik omdat je het op deze manier heel gericht kunt toepassen. Ik zou juist verwachten: het leidt tot meer bestrijdingsmiddelengebruik, omdat gebruikers nu denken “joepie, mijn planten kunnen er tegen, dus ik kan best rijkelijk gaan spuiten”. (In praktijk blijkt uit onderzoek dat het geen biet uitmaakt – er is noch vermeerderd, noch verminderd gebruik).

De algemene hetze tegen roundup uit de activistische hoek is vooral ingegeven vanwege deze gentech-link, terwijl het middel zelf op zich helemaal niet zo heel schadelijk is. Het is dus maar de vraag of een algemeen verbod op glyfosaat wel een goede zaak is: als het verboden wordt dan grijpt men naar alternatieve middelen, en het is maar net afwachten of die niet veel schadelijker zijn. Je moet een verbod dus altijd afwegen tegen het gebruik van voorhanden zijnde alternatieven – of de alternatieven natuurlijk ook verbieden.

Juist daarom is die recentelijke boete voor Monsanto/Bayer zo bizar. Ik vind dat een heel kwalijke zaak: dat je fabrikanten kunt veroordelen op basis van pseudowetenschappelijke sentimenten waarvan het volstrekt onbewezen is of het enige relatie heeft met de werkelijkheid.