Intiem en totalitair

De Van Dale zegt dat intiem ‘diep in iemands binnenste gelegen’ of ‘van strikt persoonlijke aard’ betekent. Intimiteiten zijn dus dingen die we niet willen delen met anderen. Maar dat is precies wat we doen: zonder dat we er over nadenken delen we intimiteiten het met het Amerikaanse militair-industrieel complex. En dat vind ik doodeng zegt Tjeerd Andringa, universitair hoofddocent (UHD) Sensory Cognition aan de RUG in deze aflevering van Intieme Technologie van het Rathenau Instituut.

Veel meer dan Nederland is de VS op weg om een totalitaire democratie te worden met een militair budget waar een kwart van de bevolking direct van afhankelijk is. Een sterk stijgend verschil tussen arm en rijk rechtvaardigde de opbouw van een Homeland Security apparaat, wetten voor het onbeperkt bespioneren van de eigen burgers en het instellen van no fly lists waarvan niemand weet hoe je er op of af komt. Er staan al twee mensen op met mijn achternaam, en die is niet zo heel gebruikelijk. Verder staat al meer dan 3% van de VS bevolking onder justitieel toezicht.

Centraal in deze ontwikkeling is de rol van de CIA, die via haar investeringsmaatschappij InQTel een drijvende factor was achter zowel Facebook, LinkedIn, als Twitter. Waarom investeerden ze hierin? Draagt dit bij aan de totalitaire democratie die daar ontwikkeld wordt? Daar lijkt het wel op.

De intieme media, bieden namelijk het belangrijkste dat een totalitair systeem van haar burgers wil weten: of ze onafhankelijk denken of niet. Totalitaire systemen bestaan bij de gratie van mensen die liever niet zelf beslissen, maar óf de norm óf de autoriteit volgen. U kent ze wel, mensen die de mode volgen, die meegaan in hypes of juist conservatief zijn, die reclame en de media zomaar geloven, die graag in hiërarchische organisaties werken en die ze te vuur en te zwaard verdedigen. Deze hele normale en aardige mensen hebben een lage persoonlijke autonomie en zullen zich bij normvervaging en zonder steun van autoriteiten verloren voelen. Dit zijn normdenkers die in situaties van crisis, chaos en onzekerheid vrijwillig elke “sterke” autoriteit volgen die hun het gevoel geeft iets van controle te behouden. Het zijn de mensen die een toekomstige totalitaire staat, enthousiast en zonder scrupules, zullen omarmen.

Er zijn ook mensen met een hogere persoonlijke autonomie, mensen die tegen de norm of autoriteit in durven gaan als dat anderen schaadt. Mensen die, kortom, een ontwikkeld geweten hebben. Deze vrijdenkers zijn een gevaar voor een totalitaire staat door de vragen die ze stellen, de medewerking die ze ontzeggen, de gelijkheid en rechtvaardigheid die ze nastreven en bewustwording die ze voorstaan.

In een goed functionerende egalitaire democratie zijn de vrijdenkers dominant: ze maken maximaal gebruik van persoonlijke vrijheden en hebben geen enkel probleem met homoseksualiteit, vrije expressie (ook van normdenkers), culturele diversiteit en andere uitingen van zelfontplooiing en autonomie. Maar wat vrijdenkers als zelf-expressie interpreteren, zien normdenkers als moreel verval. En normdenkers haten wat ze het niet kunnen bevatten, maar wel moeten tolereren.

Bij het gebruik van de intieme technologie geeft iedereen bij elke gevolgde link en met elke getypt woord steeds meer aanwijzingen waar men op de autonomie-as zit. Klagen over normvervaging, het verdelen van de wereld in ‘ons’ en ‘hun’, gevoeligheid voor mode en hypes, het onkritisch overnemen van media standpunten, het onkritisch nastreven van gestelde normen en het kiezen van normvolgende vrienden scoort allemaal hoog op norm denken.

Betrokkenheid bij mensen met andere culturen en gewoonten, de strijd tegen onrecht, het negeren van commercie en het huldigen van kritische onderbouwde meningen, onafhankelijkheid van de media en het kiezen van vrijdenkende vrienden scoort hoog op vrijdenken. De computers van Facebook en Twitter registreren het allemaal en verkopen de informatie. Aan wie eigenlijk?

Wat zou er gebeuren wanneer deze informatie gebruikt zou worden voor bevorderingen in hiërarchische organisaties; bijvoorbeeld omdat de top het belangrijk vindt dat werknemers het organisatorisch belang hoger achten dan de eventuele maatschappelijke schade die aangericht wordt. Zou dat niet leiden tot een bijna onvermijdelijk afglijden naar een totalitair systeem? En weet u of dit in de VS wellicht al toegepast wordt? En in Nederland voorbereid? Zoals het er nu voor staat geldt: Intieme technologie = totalitaire technologie.

Dr. Tjeerd Andringa is universitair hoofddocent (UHD) Sensory Cognition aan de RUG. Na zijn studie Natuurkunde heeft hij bijgedragen aan de vormgeving van de opleiding Kunstmatige Intelligentie aan de RUG. Na een aantal jaar als ondernemer op het gebied van geluidsherkenning richt hij zich nu op de vraag over hoe mensen, dieren en systemen zich een beeld kunnen vormen van de werkelijkheid.