COLUMN - Terwijl alle ogen gericht waren op het bezoek van de Noord-Koreaanse leider Kim Jung Un aan Peking, vond er elders een heel ander staatsbezoek plaats, helemaal niet in het geheim, maar waarschijnlijk op de lange termijn veel belangrijker: dat van de Saoedische kroonprins Mohammed bin Salman aan de Verenigde Staten. Heel ontspannen, niks geen nieuws – althans, dat dachten de Amerikaanse media. Die keken naar Peking. Maar de prins speelt een veel gevaarlijker spel.
De komende ‘historische’ topontmoeting van Trump en Kim verandert voor de Amerikanen in rap tempo in een diplomatieke nachtmerrie. Het Noord-Koreaanse diplomatieke offensief, gericht op China en Zuid-Korea, is het begin van een Oost-Aziatisch front gericht tegen de Amerikaanse militaire aanwezigheid in de regio. De Filipijnen staan klaar om mee te doen; Zuid-Korea zal meewerken zolang de Noord-Koreanen stapjes zetten in hun richting. Er groeit een gezamenlijke visie op de toekomst van Oost-Azië. De tijd dat China de Noord-Koreanen op westers verzoek onder druk zet, is voorbij. Azië wil verder zonder de VS. Dat zal Trump straks te horen krijgen.
Maar terwijl Kim in het diepste geheim naar Peking reisde, trok de Saoedische kroonprins Mohammed bin Salman op zijn gemakje door de VS. Voor zijn bezoekje aan het Witte Huis had hij de traditionele thobe even aangetrokken, maar overal elders verscheen hij in een messcherp westers maatpak. Voor de Amerikanen was het as in old times: 200 miljard aan wapens besteld; 36 contracten met grote bedrijven ter waarde van twintig miljard, lekker samen Iran bedreigen en tot slot een overeenkomst met Google voor het opzetten van een eigen Saoedische cloud – wel zo nuttig om de burgers in de gaten te houden. De prins dwingt zijn land een reuzensprong voorwaarts op. De tijd dat het uitsluitend olie en islamitisch conservatisme exporteerde, nadert in rap tempo zijn einde.
Mohammed bin Salman wil de Arabische Peter de Grote zijn: de absolute heerser die ervan overtuigd is dat zijn land ten onder gaat als het zich niet aanpast, en die het land dus koste wat kost westerse waarden zal aanleren. Natuurlijk zal Salman (net als Peter) zijn absolute macht niet opgeven. Zonder die macht gaat het nooit lukken.
En mét die absolute macht ook niet. Daarmee wordt Mohammed bin Salman straks net zo’n heerser als wijlen Nasser, of Saddam Hoessein, die ook vooruitgang en absolutisme wilden combineren (en er goed aan wilden verdienen). Alleen is het kruitvat waar hij op zit, vele malen groter.
In Rusland leidde die dwangmatige verwestersing tot een nu al drie eeuwen aanhoudende schizofrenie. Wij denken bij ‘tsaar Peter’ aan een huisje in Zaandam, waar de tsaar leerde hoe je schepen moest bouwen. In Rusland heeft Peter een bedenkelijke reputatie. Daar geldt hij als de schepper van het verscheurde Rusland. Door zijn dwangmatige hervormingen spleet eerst de Russisch-Orthodoxe kerk in tweeën (om nooit meer te herstellen) en daarna viel de hele Russische samenleving uiteen. Nog steeds weten de Russen niet wat ze zijn: westers of anders. Het westen is én het grote voorbeeld én de duivel die de Russische ziel naar de hel zal voeren.
Een eeuw later deden dezelfde problemen zich voor in die andere ‘westerse periferie’: het Midden-Oosten. Ever since Napoleon met groot gemak de Ottomanen versloeg, stelt men zichzelf daar de bange vraag: kan de islamitische wereld op eigen kracht het westen weerstaan, of moet ze zich aanpassen om te overleven? Voor westerse buitenstaanders is dat geen vraag. ‘Wij’ geloven heilig dat vooruitgang naar westers model onvermijdelijk én aantrekkelijk is. Wie tegen is, is onwetend of misdadig. Een schitterend voorbeeld hiervan waren de neoconservatieve fantasieën over wat een Amerikaanse inval in Irak in de hele regio teweeg zou brengen: het hele Midden-Oosten zou dan inzien hoe fijn democratie en kapitalisme zijn.
Zal de religieuze elite in Saoedi-Arabië tot andere inzichten komen, en de vooruitgang omarmen? Voorlopig houdt ze zich angstvallig stil. De jonge prins is populair, hij slaat stoere taal uit richting de sjiitische aartsvijand en de Saoedi’s snakken naar westerse vrijheden. Maar het uur U nadert. Als absoluut heerser zal Mohammed bin Salman er straks niet aan ontkomen de islam te hervormen. Nasser deed het zonder pardon; Saddam Hoessein had een speciale gevangenis voor geestelijken.
Maar de wahabitische traditie zou wel eens sterker kunnen blijken dan gedacht. Peter de Grote ontketende met zijn druk op de kerk een binnenlandse godsdienstoorlog die duizenden mensen het leven kostte, en eigenlijk nooit werd afgesloten – tot 1917. Nu zijn de Saoedi’s aan de beurt. De vlot babbelende importeur van westerse waarden, die in Jemen al oorlog voert en Iran bedreigt, moet een keer de korangeleerden trotseren. Eens kijken of Mohammed bin Salman de kwadratuur van deze cirkel kan oplossen, zonder dat het land explodeert.