Hulspas weet het | Een zondagsmens in de geneeskunde

COLUMN - Elk beroep kent zijn taboes. Een restauranthouder zal nooit een gesprek beginnen over muizen of ratten. Een piloot maakt over de intercom geen grapjes over neerstorten. En een dokter vermijdt het woordje placebo.

Placebo zit overal (in de witte jas, de omgeving, de apparatuur, het gesprek, de fraaie pillen) en het is ook verantwoordelijk voor een groot deel van het succes van de medische wetenschap. Maar de dokter zegt er niks over.

En zijn stapels vakliteratuur over verschenen. Want als er één effectieve therapie is waar we weinig van begrijpen, dan is het placebotherapie. En zo nu en dan klinkt er vanuit die hoek de oproep om deze therapie nu eindelijk eens serieus te nemen. Als het placebo helpt, maak er dan gebruik van!

Die oproepen zijn aan dovemansoren gericht. De dokter wil er niet aan. Hij wil geen goochelaar zijn. Het is bedrog, zegt de dokter. Alsof een groot deel van het ‘wetenschappelijk bewezen’ medisch arsenaal niet gebaseerd is op statistisch bedenkelijk knutselwerk.

Of men zegt: het effect is onvoorspelbaar. De een reageert er wel op, een ander niet. En dat terwijl het denkwerk van de dokter voor een groot deel bestaat uit: ‘Nou, dat middel werkt dus niet, laten we eens iets anders proberen…’ Trouwens, wat die onvoorspelbaarheid betreft, is er belangwekkend nieuws.

Wie heeft baat bij een neppil, en wie niet? Amerikaanse onderzoekers verzamelden achtenzestig mensen die lijden aan chronische lage rugpijn (vrijwel ongrijpbaar voor de geneeskunde maar juist zeer gevoelig voor placebo-behandeling). Een deel kreeg geen behandeling, een deel placebo (een suikerpil), een deel een krachtige pijnstiller. Het ging de onderzoekers om de placeboslikkers. Van de drieënveertig mensen in deze groep waren er vierentwintig die vertelden dat ze dankzij hun pil (het placebo) een flinke vermindering van de pijnklachten ervoeren. Vervolgens werd de hele placebogroep door de scanner gehaald. Uit een vergelijken van de breinscans bleek dat de proefpersonen die baat hadden bij het placebo specifieke neurologische kenmerken vertoonden. (Welke precies, is niet echt relevant.) De groepsleden werden ook aan een psychologische test onderworpen, en daaruit bleek dat de ‘gevoeligen’ typisch meer zelfbewust waren, en ook meer open stonden voor anderen.

Dat laatste is niet écht verrassend. Het effect van een placebo is afhankelijk van je vermogen om je voor te stellen hoe het is om weer beter te zijn. (Omgekeerd, mensen die ervan overtuigd zijn dat ze nooit meer beter zullen worden, blijven hun leven lang ‘ziek’).

Maar de neurologische verschillen zijn wél interessant. Het onderzoek betreft slechts een kleine groep, en het blijft een kwestie van beetje-meer-of-minder. Maar als je bedenkt dat er ook aanwijzingen zijn dat die gevoeligheid voor placebo’s samenhangt met bepaalde genen, dan is het goed denkbaar dat de dokter binnenkort met wat testjes redelijk goed kan vaststellen of zijn patiënt geheel of gedeeltelijk gebaat is bij placebo-therapie. Da’s mooi. Want suiker is heel goedkoop. En onschadelijk.

Het zijn zondagskinderen, die placebogebruikers. Ze kunnen al die pillen met enge stofjes, die mogelijk nog niet werken ook, gewoon links laten liggen. Of ze kunnen met veel minder toe. In plaats daarvan krijgen ze (na de witte jas, de empathische blik en de optimistische prognose) een strip met suikerpilletjes. En de mededeling dat zij tot de uitverkorenen behoren waarbij dit werkt.

Succes verzekerd.