Hoe oma om zeep wordt geholpen

COLUMN - Oma staat voor nostalgie. Daar wordt al grondig op ingespeeld door de commercie, maar Verhagen Fastfood maakt het wel heel bont.

Wat is dat toch met oma? Terwijl ze kostenefficiënt weggestopt wordt in speciale tehuizen aan de periferie van de stad, maakt de horeca en levensmiddelenbranche goede sier met haar. U kent ze wel: oma-recepten.

Aldi adverteert al langer met ‘Grootmoeders gehaktballen’. Jumbo legt ‘Oma’s stoofpot’ in de schappen en Albert Heijn is titelhouder met ‘Oma’s appeltaart’, ‘Oma’s haringsalade’, ‘Oma’s jachtschotel’, ‘Kruidkoek van oma Lubje’, ‘Oma’s soep’, ‘Oma’s opbakaardappeltjes’. Deze grootgrutter deinst er zelfs niet voor terug de blik over de grenzen te werpen: ‘Oma’s Amerikaanse cheesecake’.

Niet alleen bij supermarkten, ook pannenkoekhuizen, poffertjestenten en zelfs snackbars hebben grootmoeke ontdekt. ‘Grootmoeders stroop’ is schering en inslag terwijl bij Cafetaria Schoonoord ‘Kom binnen en ervaar de smaaksensatie uit grootmoeders tijd! op de gevel prijkt. En was het u dezer dagen al opgevallen hoeveel knus verlichte gebakkramen in krulletters Oma’s Oliebollen aanprezen?

Oma is hot. Onbegrijpelijk is het niet. In onzekere tijden, waarin de stadsmens steeds sterker onderhevig lijkt aan gevoelens van ontheemding en nostalgie, is oma een baken van rust en huiselijkheid. De economische crisis helpt een handje mee. In tijden van recessie en schaarste, blijkens een recent historisch onderzoek van Anneke Geyzen, grijpen gezinnen graag terug op voedsel van vroeger. Dat wil zeggen: voedsel van eenvoudige snit. Want oma is niet bepaald van de afdeling haute cuisine; oma is geen chef-kok die met een pincet een Taggiasche olijf plant in een gekonfijte kalfslende in Orecchiete pasta met truffelroom. Wars van alle globalisering en multiculturalisme zet oma liever een pan stomende opperdoezers op tafel, voor de prak in karnemelksaus  met Zeeuwse spek. Ouderwetse Hollandse kost, lekker en eerlijk.

Natuurlijk weten we dat de gehaktballen van de Aldi in niks lijken op die van oma. Oma’s ballen bevatten, om te beginnen, geen kleurstoffen, glenbuterol en andere enge groeihormonen. Daarbij, bakte oma met roomboter in een geëmailleerde braadpan, terwijl de Aldi-klandizie grossiert in margarine en halfbakken keukengei van de Kijk Shop.

Of neem oma’s appeltaart van AH. Als je bij oma kwam eten walmde het hele huis naar de zoete geur van Goudrenetten en gebrande kaneel. Maar wie het plastic folie van Appi’s appeltaart verwijdert kan lang snuffelen naar de relikwieën van oma Lubje. Om maar te zwijgen van de mondiale ambities van AH: echte oma’s spraken Drents of Gronings, dat was hun horizon. Zoiets als ‘cheesecake’ is nooit uit enig oma’s mond vernomen.

We worden in de maling genomen, en dat weten we mieters goed. Maar: we kunnen er mee leven.

Zelfs als de kruidenier verzuimd te melden om welke oma het precies gaat – die van de jaren zeventig, zestig, vijftig, of langer geleden? – pikken we het. Vreemd eigenlijk, want weliswaar is oma van alle tijden maar niet alle tijden zijn van dezelfde oma.

Maar ook hier: er valt mee te leven

Werkelijk onbestaanbaar wordt het pas toen ik vorige week ontdekte dat ook Verhagen Fastfood op de oma-toer is gegaan.  ‘Oma’s kip’, zo las ik op billboards en website. De Fastfood keten  adverteert met ‘de lekkerste kipstukken volgens grootmoeders recept!’ De stukken, met Piri-Piri, Surinaamse saus of Amerikaanse Grill, worden ‘vers bereid’ volgens ‘authentiek recept’.

Allereerst: wat is er ouderwets authentiek aan Amerikaanse Grill of Piri-Piri-saus?

Oma is van totaal andere orde. Oma trok haar keukenschort aan, zette de boter op een zacht vuur, sneed de (niet zelden eigenhandig geslachte) scharrelkip in stukken, marineerde ze in een vette saus van olie, thijm en zout en liet het dier de hele middag gaar sudderen in een gietijzeren pan. Intussen brandde in de haard een vuur van sprokkelhout en walmde uit de schoorsteen een pittige geur. Alles aan oma ademde slow food.

Maar de gotspe gaat dieper.

Verhagen lokt klanten, voornamelijk jongeren, met kant-en-klare geprefabriceerde kippendijen en koppelt daar allerlei acties en kortingen aan, zoals gratis ijs. Daarmee houdt ze de jongens en meisjes feitelijk af om aan te schuiven bij de echte oma. Waarmee dus verhinderd wordt om tafelenderwijs kennis te nemen van oma’s kennelijke unieke kookkunsten. Want van wie heeft oma het geleerd? Juist: van háár oma. En die had het weer van de hare, enzovoort. Want, ooit worden de tieners van Verhagen ook oma – en dan? Welk goede voorbeeld moeten zij geven aan hun kleinkinderen?

Als ik die hordes in Verhagen en Burger King zie schranzen, ‘s morgens, ‘s middags en ‘s avonds, zou je hopen dat ze over vijftig jaar het verschil weten tussen een spatel en een pollepel.

Nee, Verhagen prijst oma niet aan; Verhagen beschimpt en verraadt oma en, erger, Verhagen helpt oma om zeep. Ware ik oma, ik had een protestmars gehouden langs alle deuren van Verhagen.

Dit stuk is ook verschenen in de Volkskrant.