Het smalle pad naar Straatsburg

De Utrechtse rechtenstudent Aaron Boudewijn is naar de rechter gestapt om een paspoort te krijgen, zonder dat zijn vingerafdruk en gelaatsscan in een database worden opgeslagen. Het zal vermoedelijk een lange rechtsgang worden. Het gevaar is echter dat hij de eindsprint niet kan voltrekken, omdat de weg naar het Europese Hof voor de Rechten van de Mens wel eens afgesloten kan worden.

Vandaag staat er een verontrustend artikel in NRC over de ondraaglijke werklast van het Europese Hof, dat tegen een achterstand van 120.000 zaken aankijkt (helaas niet online). De Europese regeringen willen geen extra geld extra uittrekken. Ook uitbreiding van het aantal rechters is geen optie omdat de uitspraken teveel uit elkaar kunnen gaan lopen en de ‘rechtseenheid’ in gevaar komt. Meent men. Een voor de hand liggende oplossing die nu rondzingt is het beperken van de toegang tot het Hof. Er wordt aan gedacht om de toegang tot het Hof voor gewone burgers – de oorzaak van de problemen – te beperken.

De vraag is natuurlijk waarom het Hof zo populair is. Blijkbaar menen veel Europeanen dat hun grondrechten worden geschonden en ondervinden ze dat ze geen verhaal kunnen halen in hun nationale rechtssysteem. De aanwas is volgens mij een logisch gevolg van de toenemende achteloosheid die regeringen aan de dag leggen voor de meest basale grondrechten van Europese burgers – het recht op privacy is daarbij niet het minste.

Een aantal Engelsen haalden het laatste jaar bijvoorbeeld een paar fraaie overwinningen op de Engelse staat, waarbij het ging om de onterechte opslag van DNA-gegevens en het misbruik van anti-terrorismewetgeving. In 2006 hield het Hof de doorgifte van passagiersgegevens naar de VS tegen. Bij de viering van het zestigjarig bestaan van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens jubelden rechtsgeleerden dan ook dat ‘Straatsburg de rechten van de Europese burger het best beschermde’.

Als de toegang tot het Hof wordt afgeknepen, is dat bijzonder slecht nieuws voor Nederland. Wij hebben, in tegenstelling tot veel andere Europese landen, geen Constitutioneel Hof waar burgers nieuwe en bestaande wetgeving kunnen laten toetsen aan de Grondwet en internationale verdragen. En dat terwijl er juist in Nederland een aantal wetten en voorzieningen om zo’n toetsing vragen. Ik noem: de centrale database voor vingerafdrukken, de bewaarplicht van telecomgegevens, de plannen voor Automated Number Plate Recognition, het toenemende gebruik van voorspellende dataminingtechnieken, het toestaan van anonieme getuigen in de rechtszaal, het geheimhouden van tapcijfers, de inzet van naaktscanners, de aankomende plannen voor internetfiltering op nationaal niveau, de Verwijsindex Antillianen, moet ik nog even verder gaan?

Er is nog een lichtpuntje en dat is de val van dit kabinet. Als er vervroegde verkiezingen zijn, betekent dat dat het Constitutioneel Hof ook weer een stap dichterbij is. De eerste goedkeuring is immers al door de Eerste Kamer, met dank aan Femke Halsema. Een grondwetswijziging vergt de goedkeuring van een nieuw parlement en hoe eerder dat er is… Dat neemt niet weg dat de hervormingen van het Hof te belangrijk zijn om aan Europese technocraten over te laten. Europa geldt als ‘wegzapmoment’ in de Nederlandse media. Maar laten we vooral naar dit drama blijven kijken.