De Byzantijns-Sassanidische Oorlog: Heraclius verslaat Khusrau II (Louvre)
Wanneer kwam er een einde aan de Oudheid? Wat vormt het begin van de Middeleeuwen? Het is moeilijk alle aspecten te benoemen, maar je zou in elk geval het verdwijnen van het keizerlijk bestuur uit West-Europa kunnen noemen: geen Romeinse staat, geen Romeinse belastingen, geen Romeinse legers. In het oosten was de overgang echter minder abrupt. Het Byzantijnse Rijk ging door met het heffen van belastingen, kon zijn legers onderhouden en overleefde. De grote oorlog tegen de Sassanidische Perzen werd gewonnen, al leidde die tot zo’n enorme verzwakking dat meteen daarna Syrië, Palestina en Egypte moesten worden afgestaan aan de Arabieren.
Er was ook een mentale overgang. Voor de ouden waren “wij” en “zij” identiek geweest aan “de Grieks-Romeinse beschaving” en “de barbaren”. In de Middeleeuwen was de voornaamste tegenstelling die tussen christendom en islam, zoals mooi is beschreven door D.L. Lewis in God’s Crucible.
De opkomst van de islam was beslissend voor de overgang van Oudheid naar Middeleeuwen, en dat maakt Mohammed een van de invloedrijkste personen uit de geschiedenis. Zonder hem zou er immers geen islam zijn geweest en had het Byzantijnse Rijk zijn oostelijke gebieden niet verloren. De profeet, zijn boodschap en zijn volgelingen vormen daarom een extreem belangrijk onderwerp voor wie zich bezighoudt met de Oudheid.
Ze vormen geen makkelijke onderwerp. Onze voornaamste bronnen zijn de Koran, die geen geschiedenisboek vormt, en de overleveringen (hadith), die vaak vele jaren na het ontstaan van de islam zijn opgeschreven. Erger nog, sommige overleveringen werden al vanaf het begin met wantrouwen bejegend. Er ontstond echter ook een wetenschappelijk te noemen benadering van wat wel authentiek zou zijn. Zich daarop baserend schreef Ibn Ishaq zijn extreem invloedrijke Leven van de profeet, rond 750, meer dan een eeuw na de dood van Mohammed.
Het is geweldige literatuur, die je meteen doet begrijpen waarom moderne geleerden de vermelde gebeurtenissen hebben aanvaard als in wezen historisch. Alleen de wonderverhalen werden genegeerd. Het resultaat was dus een min of meer gerationaliseerde legende, zoals in Maxime Rodinsons beroemde Muhammad (1960). Deze visie is sindsdien canoniek geworden – Karen Armstrongs Muhammad. A Prophet for Our Time is een voorbeeld – maar we zouden toch hebben gehoopt op iets dat kritischer was dan “geloof alles in de bronnen, tenzij de natuurwetten worden opgeschort”.
Dus ontstond een speurtocht naar de historische Mohammed. Zo kregen we, om eens iets te noemen, de Luxenberg-these, die erop neerkomt dat de Koran niet is geschreven in het Arabisch, maar in een mengvorm van Aramees en Arabisch. Dit is niet zo vergezocht als het lijkt, want Syrië was erg belangrijk voor de vroege islam en de Koran is inderdaad geschreven in een zogeheten defectief schrift, zonder klinkers en met de mogelijke verwisseling van medeklinkers. (Voordat de Arabieren puntjes gingen plaatsen bij hun letters, konden de b, t en th eenvoudig worden verward.) Deze theorie helpt inderdaad enkele kleinere problemen oplossen, maar zadelt ons op met een nieuw, groot probleem: we moeten aannemen dat er een tijd is geweest waarin de Koran niet werd gereciteerd, waardoor men de oorspronkelijke taal kon vergeten. Dat is niet bijster aannemelijk (meer).
De grens tussen domme kwakgeschiedenis en kwaadaardige misleiding wordt de laatste jaren behoorlijk vaak en vér overschreden. Hoewel het zeker is dat nestoriaanse en monofysitische christenen het Byzantijnse Rijk verlieten om in de Syrische en Arabische woestijnen te gaan leven, en hoewel vaststaat dat christenen meevochten in de eerste Arabische legers, is het absurd aan te nemen dat de islam is ontstaan uit onbegrepen monofysitische hymnen en gebeden. Het is waar, “Mohammed” betekent “Gezegend’, maar het is niet waarschijnlijk dat mensen die een een Aramese versie van “Gezegend is hij die komt in de naam des Heren” zongen, zich op een gegeven moment gingen afvragen wie die meneer Gezegend toch was, en vervolgens anekdotes gingen verzinnen over zo’n meneer, en die tot profeet uitriepen. Wie zoiets beweert, neemt aan dat Arabieren dommer zijn dan andere mensen. Dat is boosaardig.
Dat laat onverlet dat er goede vragen zijn te stellen over de historische Mohammed. Veel moderne antwoorden zijn echter onzin. Ik meende daarom dat het onderzoek een doodlopend straat was ingegaan. Ik zat er echter naast, zoals ik in mijn volgende stukje zal uitleggen.
Reacties (23)
“Wie zoiets beweert, neemt aan dat Arabieren dommer zijn dan andere mensen.”
Waarom is het toeschrijven van menselijke eigenschappen aan Arabieren beweren dat Arabieren dommer zijn dan andere mensen?
Dat viel mij ook al op.
Warrig stuk trouwens. Bijvoorbeeld: “De grens tussen domme kwakgeschiedenis en kwaadaardige misleiding wordt de laatste jaren behoorlijk vaak en vér overschreden.” – waar gaat dit over? De schrijver wil iets zeggen, insinueert iets, maar maakt het niet expliciet.
Ik twijfel er overigens niet aan dat er een figuur heeft bestaan die Mohammed genoemd werd. Waarom dat nu nog belangrijk zou zijn ontgaat me echter wel degelijk. Misschien wordt dat nog duidelijk in het tweede deel van dit artikel.
Hoe belangrijk is het dat Jezus echt bestaan heeft? Of anders koning Arthur, de vier heemskinderen? Oude mythes en legenden kunnen heel mooi zijn en wijsheid van vroeger overdragen, maar je moet ze natuurlijk niet tè serieus nemen.
“Ik twijfel er overigens niet aan dat er een figuur heeft bestaan die Mohammed genoemd werd“.
Waarom zou je daar niet aan twijfelen?
1e- Nog nooit is aangetoond dat “Mohammed” een eigennaam was A.D. 570.
2e- Geen enkele verovering in de 7e eeuw werd gedaan uit naam van “Mohammed”, een beroep op de koran en de hele rimram daaromheen. Dat kwam daarna pas.
Heb ik al beantwoord in reactie nr. 7, een aantal uren voordat je deze opmerkingen aan mijn adres maakt.
Ik zie daar geen beantwoording van de door mij aangedragen argumenten die het (historisch) bestaan van ene “Mohammed” op losse schroeven zet.
Omdat je niet goed leest misschien. Ik veronderstel dus dat de persoon die bekend is geworden als Mohammed pas later zo genoemd is. Het is in oorsprong inderdaad meer een eretitel dan een eigennaam.
We zijn het op dit punt misschien meer eens dan je denkt. Ook ik geloof niet dat de Mo van Koran en Hadieth een historische figuur is. Wel lijkt het me vrij aannemelijk dat hij is gebaseerd op een historische figuur. Vandaar mijn vergelijking met koning Arthur. Wie Arthur precies was is ook niet meer te achterhalen, maar er zal vast ooit een Britse koning zijn geweest die zijn onderdanen voor de verandering eens rechtvaardig behandelde en bescherming bood, waarop dan vervolgens de mythe is gebaseerd.
Zoiets geldt voor Jezus, ook zo’n romanfiguur waar buiten de evangelies geen harde bewijzen voor te vinden zijn. Er zal vast iemand rondgelopen hebben waar de verhalen op geïnspireerd zijn, maar blijkbaar was-ie toch niet belangrijk/gevaarlijk genoeg voor het Romeinse gezag van zijn tijd om er uitgebreid notitie van te nemen.
Dan zouden de Arabieren tijdens hun veroveringen Westwaards, geconfronteerd met de religie van het Byzantijnse rijk, dus een eigen religie hebben ‘uitgevonden’ in antwoord op het Christendom.
Oké, dat zou kunnen; maar hoe zit het dan met de claims van Boechari (810-870) en de generatie die hem heeft opgeleid, dat hij nauwkeurig overleveringen en de keten van overleveraars naging? Die man heeft hele boeken volgeschreven over die overleveraars, hun betrouwbaarheid en wie wat van wie had. Allemaal fictie dus, ook de personen in die keten van overlevering.
Die Boekhari moest ik even opzoeken. Hij werd dus geboren bijna twee eeuwen na de veronderstelde dood van Mo. Hij verzamelde wijze lessen van Mo en verhalen die al die tijd per orale traditie waren doorgegeven en stelde ze op schrift (de Hadith). Hoe grondig, betrouwbaar en systematisch hij misschien ook was, je kan mij niet wijsmaken dat er geen, laat het me voorzichtig zeggen, onnauwkeurigheden in die verhalen zijn geslopen.
Ik weet niet of je dat fictie moet noemen. Bestond fictie eigenlijk wel in die tijd in die cultuur, werd dat onderscheiden van andersoortige vertellingen? In orale tradities lopen fictie, stichtelijke kampvuurverhalen, geschiedschrijving, politiek en religie vaak dwars door elkaar.
Om iets met enige rechtvaardiging fictie te kunnen noemen moet minstens de auteur er zich van bewust zijn geweest dat het verzonnen was. Boekhari vond zelf waarschijnlijk niet dat het fictie was. Niet dat ik reden heb om te denken dat hij niet wist waar hij mee bezig was. Maar hij zag zichzelf misschien wel als de conservator van de traditie of zoiets, en wilde de verhalen mogelijk vooral opschrijven voordat ze echt totaal onherkenbaar zouden worden.
Nou, je moet er dan vanuit gaan dat er een groep christenen is geweest, waarvan de leden over een aantal generaties simpelweg vergaten dat ze Christus aanbaden als de zoon van God.
Dat is wel zeer buitenissig. En sommigen zouden dat buitensporig dom noemen.
Ik mis de invloed van het klimaat in die tijd. Na 535/536 AD was het decennia slecht toeven op aarde. Angstige mensen zijn eenvoudig te manipuleren.
Waarom dan? Interessant…
Ik moest even zoeken maar vond dezelfde suggestie onder het kopje “Historische extremen, eerste alinea” (even scrollen).
http://nl.wikipedia.org/wiki/Klimaatverandering
Of, wat vager:
http://en.wikipedia.org/wiki/Climate_changes_of_535%E2%80%93536
Larie, bedoel je dat nieuwe religies ontstaan in tijden van angst en onrust? Het zou een verklaring kunnen zijn, maar noodzakelijk lijkt het me niet. Angst is er altijd wel, een mens is gedurende heel de geschiedenis haast nooit z’n leven zeker behalve in zeldzame periodes van vrede en voorspoed.
Wat betreft het ontstaan van de islam: zelf hang ik de simpele gedachte aan dat Mohammed, of een persoon die we later zo zijn gaan noemen, een tribale staatsman was die mensen in een roerige tijd wist te verenigen met rechtvaardig leiderschap en welkome hervormingen. Hij maakte dus indruk, en in die vroege middeleeuwen zal dat ongetwijfeld gepaard zijn gegaan met religieuze claims die moesten inspireren. En na zijn overlijden is dat dus uit de hand gelopen. Zoals dat vaker is gebeurt, zie ook Jezus.
Interessant stuk! Graag meer! Maar wat betekent monofysitische?
Dat Christus één natuur had (van ‘mono’ = één, en ‘fysis’ = natuur). Volgens de monofysieten (die zichzelf vast niet zo noemden, maar wij doen dat wel, want dat is handig) had Christus slechts één natuur, nl. een goddelijke.
Deze poging tot geschiedschrijving over de islam kan niet anders dan ontaarden in gebrabbel en gewauwel.
Iedere serieuze geschiedschrijver die de geschiedenis van mohammed en de koran objectief tracht weer te geven kan rekenen op een old american posse in een nieuw jasje gestoken door islamitiese haatbaarden. En van die laatsten zijn er best wel veel.
M.a.w. zolang Jona Lendering nog zonder kleerscheuren hier verblijft, kun je rustig aannemen dat zijn verhaaltje niet klopt.
Er word hier beweerd dat het byzantijnse rijk zonder de islam nooit gevallen zou zijn.
Voordat de turken zich tot de islam bekeerden waren ze het byzantijnse rijk al binnengevallen en zonder islam had de wetenschap in het midden oosten kunnen bloeien wat de turken een grote voorsprong zou hebben gegeven.
doortrekkende kruisvaarders hebben het Byzantijnse rijk ook niet veel goed gedaan. Veel van de schatten van Tempeliers etc. waren gewoon gestolen uit Constantinopel. Roomsen hadden niet veel met die Grieks-katholieken.
“zonder islam had de wetenschap in het midden oosten kunnen bloeien”…uh sorry? Volgens mij hebben we juist dankzij die woestijn rakkers veel teksten en kennis uit de klassieke oudheid tot ons gekregen…maar dat zal ook wel weer “maar” een linkse hobby mening van grachtengordel historici zijn.
“…Wie zoiets beweert, neemt aan dat Arabieren dommer zijn dan andere mensen. Dat is boosaardig“.
De boosaardigheid zit ‘m er vooral in dat elk wezenlijk onderzoek in de islam eigenlijk verboden is dat mogelijk ooit het gesloten karakter van de islam zou kunnen aantasten. Dat de islam de menselijk zelfontplooiing zo volledig verstikt (willens en wetens) behoeft verder geen betoog, dat is immers het directe gevolg van dit de facto verbod op zelfstandig onderzoek.
“behoeft verder geen betoog”
Dat behoeft wel zeker verder betoog, want ik geloof er geen snars van. Het hoeft geen verder betoog voor aanhangers van radicaal fundamentalistische islamitische stromingen, net zoals het bestaan van god voor een zwarte kousen grefo ook geen verder betoog nodig heeft.
En toch ben ik van mening dat de redactie dient te reageren.