Quote du Jour | Een ontmanteling van de democratie

“Ergens na 2008,” zegt Habermas na het debat over een glas witte wijn, “ben ik in gaan zien dat het proces van uitbreiding, integratie en democratisering niet noodzakelijk uit eigen beweging vooruit komt, dat het omkeerbaar is, dat we voor de eerste maal in de geschiedenis van de EU een ontmanteling van de democratie ondergaan. Ik had niet gedacht dat dit mogelijk zou zijn. We bevinden ons op een kruispunt.”

Het is een citaat uit een al wat ouder stuk in Der Spiegel – uit 2011 om precies te zijn – maar daarom niet minder relevant.

Jürgen Habermas, niet de minste filosoof, is pislink op de huidige generatie regeringsleiders en hoe die het Europese project naar de knoppen helpen, tot een ondemocratisch monstrum ombouwen en op EU-niveau hun eigen gang gaan in plaats van de kiezer serieus te nemen, en deze uit te leggen welke keuzes in Brussel en Straatsburg genomen worden en waarom; en die burger actief bij deze keuzes te betrekken, als zijnde rationele en vrije personen die over hun eigen lot moeten kunnen beschikken.

Technocratische coup d’état

“Postdemocratie”, noemt Habermas het, wat Merkel en Sarkozy in de nasleep van de crisis inrichten. Het is het EU-parlement dat nauwelijks invloed heeft. Het is de Europese Commissie, die “een merkwaardig zwevende positie heeft, zonder werkelijk verantwoordelijk te zijn voor dat, wat zij doet. Bovenal en als voornaamste is het echter de Europese Raad, die in het Verdrag van Lissabon een bevoorrechte positie verwierf en die Habermas voor een “anomalie” houdt, een “regeringsorgaan dat politiek bedrijft, zonder daarvoor gemachtigd te zijn.”

Volgens Habermas hebben de technocraten daarmee eigenlijk stilletjes een coup d’état doorgevoerd. Te technisch en complex voor de doorsnee burger, al die internationale afspraken tussen landen, dus bedisselen regeringsleiders die afspraken onder elkaar.

Punt is alleen: daar steken dus wel degelijk politieke keuzes onder, keuzes waar de burger niet langer in betrokken wordt, en die heeft dat feilloos door. De burger mag dan onwetend zijn (en onwetend worden gehouden), helemaal dom en gek is ‘ie ook weer niet.

Vandaar het cynisme over het Europese project – er wordt daar in Brussel van alles over onze hoofden heen beslist, in een schimmige quasi-democratische bedoening – hetgeen het politieke speelveld wijd open gooit voor nationaal-populisten.

Rationele burger

Indien ik het artikel van Georg Diez goed begrijp – en dat is niet gemakkelijk, want de verslaggever besteedt meer tijd aan de fysieke en emotionele indruk die Habermas maakt tijdens diens lezing dan aan het uiteenzetten van hoe de ideeën en argumenten van de filosoof samenhangen – vindt Habermas dat de politiek burgers tegemoet zou moeten treden als rationele personen, en dat regeringsleiders die burgers derhalve heldere politieke analyses en keuzes moeten voorleggen – geen spin, geen uitvluchten, geen wollige technocratische babbels en ook geen populistische praatjes, maar steekhoudende verhalen met voors en tegens.

Behandel de burger als een kind, en dan gaat ‘ie ook dreinen en dwarsliggen als een kind. Behandel ‘m als rationeel persoon, en dan gaat ‘ie zich er ook naar gedragen.

Aldus zou men de burger actief moeten betrekken bij de beslissingen die op Europees niveau worden genomen, door middel van geïnstitutonaliseerde inspraak, in plaats van dat beslissingen met verstrekkende gevolgen in achterkamertjes en niet-transparante gremia worden genomen, over de hoofden van de Europese burgers heen.

Post-politiek?

Ik moet op dit punt denken aan de wijze waarop EU-bestierders Syriza hebben kaltgestellt, en de allergische reactie die de technocraten van de Troika vertoonden op Yanis Varoufakis, die zo snel als mogelijk van de onderhandelingstafel werd verbannen.

Deze charismatische minister van financiën herleidde de bezuinigingspolitiek die Griekenland was opgelegd tot een politieke keuze, en hij had een overtuigend economisch en politiek verhaal waarom die keuze tot stupide beleid had gevoerd. Vandaar dat de boekhouders Jeroen Dijsselbloem en Wolfgang Schaüble zich met hem geen raad wisten: zij wilden enkel onderhandelen over de implementatie, de technische details en de cijfertjes achter de komma; Varoufakis stuurde echter aan op een academische en politieke discussie die het raamwerk onder hun ideologische vooringenomenheid blootlegde en ter discussie stelde.

Kijk, dat was dus helemaal de bedoeling niet; en evenmin dat het Griekse volk zelf een andere keuze zou maken dan degene die de Europese politieke elite reeds voor hen had gemaakt in de veronderstelling dat er geen andere keuze was. De trein was immers eindelijk goed op stoom, de tickets waren reeds uitgegeven, het was niet de bedoeling dat democratische keuzes van het Griekse volk zelf de trein alsnog zou doen ontsporen.

Evenmin vertelde men de rest van de Europese burgers hoe de vork in de steel zat:

Europese overheden lenen geld op de internationale kapitaalmarkt (middels de uitgifte van staatsobligaties) om dat geld voor te kunnen schieten aan de Grieken; zodat die op hun beurt de rente en een beetje aflossing van de leningen bij Europese Banken kunnen betalen; omdat die Europese banken anders flinke gaten in hun verplichte reserves bij de Europese Centrale Bank zouden oplopen; waardoor ze fors minder geld tevoorschijn mogen toveren via het verstrekken van leningen, wat dan weer funest zou zijn voor de economie, aangezien bedrijven afhankelijk zijn van kredieten om handel te kunnen drijven en aan uitbreiding te kunnen doen.

Absurd

Aangezien ik verder ook nauwelijks kaas heb gegeten van economie, laat staan het financiële stelsel, heb ik voor de zekerheid nog maar even nagevraagd bij Michel Verbeek of ik het nu een beetje goed begrepen had of de plank hier en daar finaal missloeg. Verbeek heeft namelijk meer verstand van dit soort zaken, is mijn indruk.

Maar ik schijn de lessen van Yanis Varoufakis en de bevindingen van Joris Luyendijk dus goed in mijn oren geknoopt te hebben, want Verbeek schreef me in reactie:

Ja, zo is het wel ongeveer. We lenen geld – schrijven obligaties uit – om de Grieken te helpen hun leningen af te betalen en om hun rente te betalen.  De essentie is dat private schulden publiek bezit zijn geworden.

Daarnaast heeft de ECB massaal leningen (obligaties) van de Grieken opgekocht, zodat de Grieken rente en aflossing betalen aan de ECB. Dat is eigenlijk nog absurder want dat geld verdwijnt daarmee in een groot zwart gat (het wordt vernietigd bij aflossing, de rente gaat als winst naar de aandeelhouders – de overheden van de euro landen). Maar het is allemaal vestzak-broekzak die voornamelijk bedoeld is om de schijn van iets op te houden: namelijk dat ons geldsysteem nog steeds zo werkt als honderd jaar geleden toen we nog een goudstandaard hadden.

Het is overigens niet zo dat banken het geld weer nodig hebben om leningen uit te schrijven. Als een bank een lening uitschrijft dan maken ze dat geld door een post op hun balans te zetten. Ze hebben het geld nodig als verplichte reserve die op hun rekening moet staan bij de ECB (die immers ‘bank van banken is’). Dit geldt ook voor spaargeld overigens.

Enfin, het komt er op neer dat de schijn opgehouden moet worden dat de Griekse overheid bezig is netjes haar leningen terug te betalen en de overheidsfinanciën gestaag hervormt totdat ze een overschot heeft; dat die Griekse overheid gedwongen wordt nutsvoorzieningen in de uitverkoop te gooien (een gigantische overheveling van publiek naar privaat bezit); en dat allemaal om de illusie in stand te houden dat het onderliggende financieel-economische systeem nog altijd gezond is en de trein niet allang en breed aan het ontsporen.

O, en dat het ondernemersrisico van banken op de Europese burger is afgewenteld.

Zeggenschap

Heeft die burger daar nog wat over te zeggen? Niet als je meent dat er geen alternatief is, en dat de besluitvorming een technische aangelegenheid is die veel te complex is voor de burger, die het toch niet snapt en daarom zoet gehouden moet worden. Dat is de houding van menig regeringsfunctionaris. Vandaar dat men de burger benadert als kleine kinderen, met moralistische fabeltjes over potverterende Grieken en hardwerkende, spaarzame Noord-Europeanen, en met volstrekt onrealistische beloften over de beloning die zeker zal komen als men braaf is.

Tja, als je de burgers als kleuters behandelt, gaan ze zich ook als kleuters gedragen. Dan gooien ze hun kont tegen de krib. Het wordt de hoogste tijd voor heldere, omvattende maatschappij-analyses en een terugkeer naar heuse politiek, die op die analyses stoelt en de burger daadwerkelijke keuzes voorlegt.

Het alternatief is een gijzeling door de nationaal-populisten. Je kunt namelijk van hen zeggen wat je wilt, maar ze hebben in elk geval een helder verhaal.