ANALYSE - Weg met de marktwerking. Leve de solidariteit. Volkshuisvesting wordt weer een publieke taak. In het alom als links gekwalificeerde concept-verkiezingsprogramma van GroenLinks-PvdA voor de Tweede Kamerverkiezingen op 29 oktober 2025 wordt dit verder uitgewerkt. Wonen is niet voor niets het eerste thema-hoofdstuk. Eindelijk wordt wonen het belangrijkste onderwerp van landelijke verkiezingen. Een belofte: ‘In de eerste honderd dagen van een nieuwe regering komen we met een Herstelplan voor de Woningbouw.’ Een analyse van Jan Kok.
Voor woningbouw is stevige grondpolitiek noodzakelijk
Men sluit zich aan bij al die andere politieke partijen welke allemaal 100.000 woningen per jaar willen bouwen. Maar ook GroenLinks-PvdA is zich inmiddels gaan realiseren dat bij een hoog positief migratiesaldo dit niet genoeg zal zijn om de woningnood te verminderen. Dus pleit zij voor een migratiesaldo van niet meer dan 40.000 tot 60.000 per jaar. Vooral de laagwaardige arbeidsmigratie moet worden beperkt.
Wil je veel en snel kunnen gaan bouwen, dan is een stevige grondpolitiek noodzakelijk.
‘Als de overheid grond opkoopt, kunnen we sneller bouwen en de huren en huizenprijzen betaalbaar houden. De overheid heeft dan een sterkere onderhandelingspositie en kan zo het proces versnellen.’ *Nu is het nog zo dat grondeigenaren bouw bewust uitstellen om de grondprijs te laten stijgen.
Grondspeculatiewinsten moeten ten goede komen aan de samenleving, waarbij het onder andere kan worden gebruikt voor woningbouw.
De partij denkt ook aan het eerste recht van koop als grond beschikbaar komt (voorkeursrecht).
Dan pas kun je veel locaties bestemmen voor woningbouw. Dit moet allemaal worden opgenomen in een nieuwe Nota Ruimte. Ik vraag me dan af. Waarom geen Zesde Nota Ruimtelijke Ordening? Zo’n titel met ordening erin zou mooi verwoorden dat men wil teruggaan naar de tijden van meer overheidsregie.
En, in lijn met de sociaaldemocratische volkshuisvestingstraditie, bij die nieuwe woningen moet niet uit kostenoverwegingen worden beknibbeld op het kwaliteitsniveau. Die betaalbare huurwoningen moeten van topkwaliteit zijn.
40% sociale huur in de nieuwbouw
Vrijwel alle politieke partijen volgen het mantra van 30% sociale huur in de nieuwbouw. Hoewel daar in de praktijk veelal weinig van terecht komt. GroenLinks-PvdA kiest voor 40%, in navolging van bijvoorbeeld de gemeentelijke inzet in Amsterdam. Bij de nieuwbouw heeft ‘40% van de huurwoningen een huur van maximaal 900 euro per maand, en nog eens 30% van de woningen is ofwel een huurwoning tot 1200 euro, ofwel een koopwoning met een maximale koopprijs van 405.000 euro.’ Met andere woorden: 70% is, zoals dat heet, betaalbaar. Opvallend is dat GroenLinks-PvdA zich daarnaast richt op goedkope woningen met een huur onder de 700 euro per maand. Voor de bouw daarvan komen rijksleningen. Evenals trouwens voor die middenhuurwoningen.
Nu ligt de netto toevoeging van sociale huurwoningen vanzelfsprekend een stuk lager dan de nieuwbouwaantallen. Want er worden nog steeds sociale huurwoningen verkocht, geliberaliseerd, samengevoegd en gesloopt. GroenLinks-PvdA zegt hier het volgende over:
‘We willen de verkoop van betaalbare huurwoningen reguleren.’ Mijn vraag: waarom niet verbieden?
Wat betreft de woningtoewijzing van sociale huurwoningen was het volgende natuurlijk van GroenLinks-PvdA te verwachten. ‘We draaien de aanscherpingen van de voorrangsregeling voor statushouders daarom terug.’
De sociale meerderheid
Hierboven wordt gesproken over 70% betaalbare nieuwbouwwoningen. Voor wie zijn die bedoeld? In de Woonvisie van GroenLinks-PvdA wordt beschreven dat de zorg voor betaalbare woningen meer en meer werd gericht op de allerarmsten in de samenleving. Volkshuisvesting werd steeds meer ingesnoerd. Vroeger was er volkshuisvesting met betaalbare woningen voor een brede groep bewoners en in Wenen blijkt dat nu nog steeds te kunnen. Laat Nederland weer die kant opgaan.
Dit wordt in het concept verkiezingsprogramma geconcretiseerd.
‘De inkomensgrenzen gaan omhoog, zodat ook de middenklasse toegang krijgt tot betaalbare woningen. Het doel is dat tweederde van de Nederlandse huishoudens tot de doelgroep behoort.’
We hebben het hier dus over 67%, eerder was het nog 70%, betaalbare nieuwbouwwoningen (niet alleen sociale huurwoningen) voor, wat elders in de Woonvisie en in het concept verkiezingsprogramma wordt aangeduid als. ‘de sociale meerderheid’. In de Woonvisie omschreven als: ‘alle mensen die iedere dag hun best doen en dit land draaiende houden’. Dit gaat wel erg in de richting van ‘de hardwerkende Nederlander’ van de VVD.
Woningcorporaties Nieuwe Stijl
Wie moeten al die nieuwe woningen gaan bouwen? Vooral de woningcorporaties. Die krijgen bij GroenLinks-PvdA een grootse herwaardering, wat zelfs tot uiting komt in een nieuwe naamgeving: Woningcorporaties Nieuwe Stijl. In de Woonvisie trouwens nog Woningbouwverenigingen Nieuwe Stijl genoemd. Wat ik hier mis is een pleidooi voor veel meer democratie binnen die nieuwe corporaties. Het woord Woningbouwvereniging wekte de verwachting dat er afstand genomen werd van de stichtingsconstructie, wat veel meer mogelijkheden geeft voor huurdersinvloed.
Om die Woningcorporaties Nieuwe Stijl meer financiële armslag te geven, hoeven ze van GroenLinks-PvdA in ieder geval geen winstbelasting meer te betalen.
Gematigde huurverhogingen
‘In tijden van hoge inflatie mogen de huren dan niet te hard stijgen. Om explosieve huurstijgingen te voorkomen, komt er een wettelijke bovengrens aan de toegestane huurstijging.’
GroenLinks-PvdA is van mening dat de lonen harder moeten stijgen dan de huren. Hierin zien we ook bij deze partij die fixatie op looninkomsten en het negeren van de veel slechtere inkomensontwikkeling onder gepensioneerden. Waarom is er niet voor gekozen de huren niet harder te laten stijgen dan een gewogen gemiddelde van de loonontwikkeling en de pensioenindexaties?
‘De wettelijke bescherming tegen woekerhuren gaat gelden voor alle huurwoningen. De markt krijgt een minder grote rol bij het bepalen van de maximaal toegestane huurprijs, doordat de koopprijs van de woning (WOZ-waarde) minder zwaar gaat meetellen in de berekening.’ Mijn vraag: waarom wordt de WOZ-waarde, die een resultante is van de oververhitte koopwoningmarkt, niet helemaal uit de puntentelling geschrapt?
Hoe worden al deze plannen gefinancierd?
Die mooie plannen eisen wel ‘ongekende investeringen in woningbouw’. En voor GroenLinks-PvdA zijn dit vooral publieke investeringen. Maar die moeten niet ten koste gaan van de verzorgingsstaat.
De partij denkt dan aan (met mijn vragen of opmerkingen daarachter tussen vierkante haakjes):
– ‘Daarom gaan we de hypotheekrenteaftrek stapsgewijs afbouwen.’ De opbrengsten daarvan worden onder andere ingezet voor woningbouw. [Afbouwen in 8 tot 10 jaar hoorde ik ergens.]
– Hogere heffingen voor de bovenlaag, de miljonairsbelasting. [Bij welk inkomen en/of vermogen ligt de grens?]
– Afschaffing van fiscale voordelen ‘die niet goed zijn onderbouwd’. [Dat klinkt aardig vaag.]
– Fossiele subsidies afbouwen.
– Bedrijven die veel CO2-uitstoten meer laten betalen.
– Afromen speculatiewinsten. [Op grond of ook op vastgoed, zoals woningen?]
– Versoberen van belastingkortingen voor grondbezitters. [Welke zijn dat precies?]
– Afbouwen van prijsopdrijvende subsidies. [Voorbeelden?]
Komt er dan nog niet genoeg geld binnen, dan moet volgens GroenLinks-PvdA de staatsschuld maar wat verder oplopen.
Beter benutten van de bestaande voorraad
GroenLinks-PvdA ziet ook nog een andere manier om woonruimte te creëren, namelijk in het beter benutten van de bestaande voorraad (met mijn vragen of opmerkingen wederom daarachter tussen vierkante haakjes):
– Samenwonen stimuleren door de kostendelersnorm in de bijstand af te schaffen. [Deze effectieve maatregel zou de hoogste prioriteit moeten krijgen.]
– Woningdelen. ‘Verhuurders gaan contracten toestaan waardoor meerdere vrienden een woning kunnen delen als volwaardig huurders.’ [Even los van het masculiene taalgebruik, wat te doen tegen de risico’s op woekerhuren en mogelijke overlast voor de omgeving?]
– Woningsplitsen. ‘Voor particulieren moet het makkelijker worden om woningen te splitsen’. [Een maatregel populair bij veel politieke partijen.]
– Hospitaverhuur. ‘….. helpen mensen die een kamer over hebben in hun eigen woning en die willen verhuren…..’ [Eindelijk! Maar dan moeten de woningcorporaties en de particuliere verhuurders wel verplicht worden daar toestemming voor te geven.]
Financiële steun koopstarters
Naar mijn mening is een dissonant in het concept-verkiezingsprogramma van GroenLinks-PvdA de financiële steun aan starters. Allereerst het gebruik van het woord ‘starter’. Bij ‘starter’ wordt hier bedoeld ‘koopstarter’. Maar GroenLinks-PvdA, er bestaan ook ‘huurstarters’! Hierin zien we zelfs bij deze partij de kokervisie op kopen af en toe opduiken.
Met een aantal maatregelen is niets mis:
– Beschermen van starters via een bedenktermijn van twee weken.
– Alle biedingen openbaar maken.
– Een vergunning voor makelaars.
– Makelaarscourtage een vast percentage, in plaats van bonusopslagen bij hogere verkoopwaarden.
Maar waarom geld beschikbaar stellen aan koopstarters om hen te helpen bij het financieren van hun eerste koopwoning? Belastinggeld ook opgebracht door huurders, die hier voor het overgrote deel niet van zullen profiteren! En het drijft de woningprijzen alleen maar op.
Conclusie
GroenLinks-PvdA heeft na jaren weer een links woonprogramma. Waar het geld vandaan moet komen om de plannen te financieren, wordt nog een hele zoektocht. Dit programma, waarin de overheid veel invloed krijgt, staat haaks op dat van de VVD, welke partij nog steeds heilig gelooft in marktwerking. Zeker dit woononderdeel maakt een kabinet waarin GroenLinks-PvdA en VVD samen zitting nemen, erg lastig.
*Alle citaten komen uit dit concept verkiezingsprogramma, tenzij anders vermeld
Jan Kok is auteur van het studieboek voor het hoger onderwijs ‘Werken aan wonen’, samen met Siep van der Werf, en bestuurder van de Huurdersvereniging Amsterdam.