COLUMN - Vorig weekend bij Nieuwsuur: 50Plus-lijsttrekker Henk Krol in debat met Caesar Bast van de Nationale Jeugdraad. De belangen zijn enorm. Wat zullen we zeggen als we terugkijken op 2016? Is dit het begin van een Pax Pensionata of juist de eerste schermutseling in een generatieoorlog? Twee scenario’s voor een enorm belangenconflict.
“Er dreigt een oorlog tussen de generaties.” Je kunt veel van oud-VVD-leider Hans Wiegel zeggen, maar niet dat hij slecht aanvoelt wat er leeft onder de bevolking. Wiegel pleitte in 2012 in Intermediair voor een Staatscommissie die toekomstperspectieven van jongeren moest evalueren. Daar is alle aanleiding toe, bijvoorbeeld gezien de arbeidsmarkt, studieschulden en de woningmarkt.
Volgens de Britse krant The Guardian, die onderzoek deed in acht Westerse landen, is het voor het eerst in ruim een eeuw dat de financiële positie van jongeren zo sterk is verslechterd in vergelijking met ouderen. Daar komen nog openstaande rekeningen bij, zoals de staatsschuld, stijgende zorgkosten en financiële kosten van milieuproblemen. Die rekeningen worden nu doorgeschoven.
Pensioenstelsel
Daar komt in veel landen nog het pensioenstelsel bij. In veel stelsels betalen werkenden grotendeels de pensioenen. Prima, zolang de groep van gepensioneerden klein is ten opzichte van de groep van werkenden. Omdat in veel Westerse landen voor 1970 beduidend meer kinderen zijn geboren dan erna ontstaat nu een probleem. Bovendien worden we gemiddeld ouder dan werd verwacht.
Daarom zegt vrijwel elke econoom: de pensioenpot is leeg tegen de tijd dat jongeren die er nu hun premie in storten met pensioen gaan, tenzij pensioenen voor ouderen nu worden gekort. “Je moet wel een hele zonnige blik op de toekomst hebben wil je met deze hoeveelheid pensioenvermogen denken alle beloftes te kunnen voldoen,” aldus econoom Martin Visser van de Financiële Telegraaf.
Potentie
Er dreigt dus conflict. De electorale potentie van een dergelijk conflict is enorm. Dit hebben we in Nederland al tweemaal gemerkt. In 1994 vulden boze ouderen het hele PSV-stadion toen het CDA de AOW wilde bevriezen. Het CDA leed vervolgens een historische verkiezingsnederlaag en de ouderenpartijen AOV en Unie 55+ kwamen plots in de Tweede Kamer met tezamen zeven zetels.
Twaalf jaar later, voorjaar 2006, schommelde de PvdA rond de 60 zetels in opiniepeilingen. Totdat toenmalig partijleider Wouter Bos voorstelde om rijke ouderen te laten meebetalen aan hun AOW. Het CDA speelde daar handig op in. Daarnaast riep PvdA-prominent Marcel van Dam op tot verzet tegen Bos. Wellicht daardoor kwam de PvdA bij de verkiezingen dat jaar niet verder dan 33 zetels.
Oud electoraat
In Duitsland en andere Westerse landen woedt een vergelijkbaar debat. In het Verenigd Koninkrijk valt op dat in het Brexit-referendum deels naar leeftijd is gestemd: oud wilde opzegging van het EU-lidmaatschap, terwijl jong lid wilde blijven. De ouderen wonnen, omdat – zoals in heel de Westerse wereld – er meer oudere kiezers zijn dan jongere. Bovendien stemmen ouderen gemiddeld vaker.
De laatste decennia is het electoraat vergrijsd. Ten eerste omdat er relatief weinig jonge kiezers bijkomen: er worden immers minder kinderen geboren, die bovendien steeds minder vaak de gewoonte aanleren om te stemmen. Ten tweede omdat er relatief weinig oude kiezers afgaan: onze levensverwachting is met sprongen gestegen. Naar verwachting zetten al deze trends zich door.
Pax Pensionata
Wat betekent dit voor het sluimerende generatieconflict? Ik zie twee waarschijnlijke scenario’s. Het eerste is een Pax Pensionata. Een opgelegde vrede, in stand gehouden door een hegemonie van ouderen. Zij danken die dominantie aan sterke vergrijzing van het electoraat en hogere opkomst onder ouderen. Naar analogie van de Pax Romana in de Romeinse tijd en de huidige Pax Americana.
In dit scenario blijven jongeren zich onbewust van hun gedeelde belangen of lukt het hen niet zich te organiseren. De jongeren zijn overgeleverd aan de nukken van een grijs electoraat, opgejut door partijen als 50Plus. Alle partijen, gedomineerd door grijze hoofden, voegen zich in meer of mindere mate naar wensen van ouderen, soms – maar lang niet altijd – ten koste van jongerenbelangen.
Generatieoorlog
In het tweede scenario ontstaat bij jongeren de vrees dat zij alle openstaande rekeningen gaan betalen als ze blijven stilzitten. Jongeren slagen in een effectieve tegenmobilisatie, waarbij ze relatief veel stemmen weten te peuren uit hun klein en slinkend deel van het electoraat. Hun ondertal wordt deels gecompenseerd door hogere opkomst, en door steun van ouderen die solidair met hen zijn.
Dit lokt weer extra mobilisatie uit onder ouderen die hun belangen nog harder willen verdedigen. In sommige landen versterkt die generatiestrijd bestaande partijen, waarbij bijvoorbeeld groene partijen armoede onder jongeren bestrijden en christendemocraten opkomen voor opgebouwde pensioenrechten. In andere landen levert die oorlog nieuwe partijen op als AOV, Unie 55+ en 50Plus.
Welk scenario het ook wordt, deze problematiek gaat Henk Krol overleven.
Reacties (32)
Ik denk dat er een derde scenario is. Dat komt zo:
Bij mij in de buurt is een boom geraakt door werk aan de gasleiding; het ding heeft in een dag al zijn bladeren verloren en is waarschijnlijk dood. Het was niet een heel oude boom; ik schat zo’n jaar of dertig. Het was ook niet een heel bijzondere boom; hij staat in een rijtje van een stuk of acht en het is zo’n Canadese snelgroeier. Het is ook niet een heel vrolijke, mooie set bomen moet ik zeggen: ze torenen zo’n beetje boven een parkeerhaven uit, samen met wat recyclingboxen en een poepveldje. Eigenlijk is het, dode boom of niet, een hele trieste plek.
Nu heeft een dames-comité uit een belendende plaats het op zich genomen om voor deze boom een sjaal te gaan breien. Ze hebben de parkeerplaatsen rondom de boom afgezet met rood-wit lint. Ze hebben geplastificeerde A4-tjes opgehangen aan de bomen er omheen, waarop ze hun plannen uiteen zetten. En ze hebben een echt heel, heel slecht gedicht op de dode boom zelf geplakt.
Dit is 2016. De wereld staat in brand, maar gelukkig zijn er mensen die voor volstrekt waardeloze bomen sjaals breien. Ik schat dat die oudere generatie, cynisch als ze is, eerst even snel een oorlog zal veroorzaken (hi Hillary!), alleen om de generaties onder hen nog tien jaar van zich af te houden.
Er is tevens het scenario (zoals ik deze beleef) waar werkende ouderen en gepensioneerden hun volwassen kinderen langer financieel (deels) onderhouden. Ouders wiens overwaarde op hun huis grotendeels nagelaten worden aan hun kinderen en indien mogelijk bij leven zoveel mogelijk belasting vrij schenken.
Tenzij je ouders flink de bloemetjes buitenzetten is het ook een stukje vestzak broekzak.
Dit neemt natuurlijk niet weg dat de rekeningen voor de stijgende zorgkosten, oplopende staatsschuld, vergroening e.d. nog steeds worden doorgeschoven…
mogelijke oplossing: een hoge erfenisbelasting. Op die manier betalen ouderen na hun dood voor de gemaakte maatschappelijk schulden en je bestrijdt de groeiende ongelijkheid. Piketti laat duidelijk zien dat erfenissen waarschijnlijk de belangrijkste reden zijn voor de groeiende ongelijkheid. De ontvanger van een erfenis heeft (hopelijk) niets gedaan om die te verdienen en een hoge belasting op erfenissen is dan ook zeer passend.
@2:
Welke overwaarde?
Enig idee wat er met de huizenprijzen gaat gebeuren als de babyboomers van hun huizen af moeten? De jongere generaties verdienen steeds minder, als het al geen ZZP-er zijn. Er zijn straks niet genoeg goed verdienende jongeren zonder enorme studieschulden om de huizen van hun ouders over te nemen.
@3 Ik ben helemaal voor het belasten van erfenissen als normaal inkomen. Maar het in @0 geschetste probleem los je er niet mee op. De ouderen worden nog bozer, omdat ze denken dat je ze na hun dood ook nog eens hun geld afpakt (de dooddoener ‘daar heb ik al belasting over betaald’ kan weer van stal worden gehaald). De jongeren worden boos, omdat je ze hun enige kans op een fatsoenlijk pensioen ontneemt. Dat dit voor de meeste jongeren, via de belastingen, veel voordeliger uitkomt (het geld van een rijke gaat naar twee armeren) krijg je ze echt niet duidelijk gemaakt.
Ook de Bosbelasting was een goed idee Maar iedereen gaat er vanuit zelf een rijke oudere te zijn, ofwel te worden, en is dus tegen. Vermeend eigenbelang gaat voor gemeenschapsbelang.
@5: Kijk ‘es – ik ben in principe ook voor om erven gewoon als inkomen te zien (en dus ook als zodanig te belasten). Uit principe: het is rijkdom waar je niets voor gedaan hebt. Maar het is net zoiets als gelovig onderwijs; het bloed kruipt waar het niet gaan kan. Als je de belasting op erven opschroeft, gaan mensen gewoon andere middelen inzetten om hun vermogen over te doen aan hun kinderen.
@4: Welke overwaarde?
Enig idee wat er met de huizenprijzen gaat gebeuren als de babyboomers van hun huizen af moeten?
Als je je huis hebt afbetaald …..
on-topic: ik denk zelf aan een vierde scenario “jongeren” zullen zoveel mogelijk arrangementen vermijden waarbij zij geacht worden “ouderen” financieel te onderhouden. denk aan zzp met eigen pensioenopbouw ipv collectieve pensioenopbouw
@6:
Sterfbelasting is een inbreuk op het erfrecht. Daarbij is het de meest gehate belasting van het land, verhogen gaat dus geen steun krijgen. Ook ontvreem je zodoende van de jeugdigen en los je niets op, maar vergroot je het probleem juist. De overheid keert namelijk nooit alles uit wat ze int.
Daarbij is je principe extreem calvinistisch, want je moet blijkbaar werken voor je centen. Dat een echtgeno(o)/te en/of ouders hun achterblijvers hun bezit nalaat past daar niet in. Iets wat al belast is. Lijkenpikkerij is het feitenlijk.
Meer on topic, het zou ouderen sieren meer maatschappelijke lasten te dragen tijdens hun leven. Jongeren staan er belabberd voor. Veel vrienden van bijna 30 kunnen geen woning kopen, werken al minimaal 5 jaar fulltime en kunnen elk jaar weer zonder pardon hun baan kwijt zijn. Dus wil je een eerlijkere verdeling tussen de generaties en de oplossing dichterbij brengen, start een ecotaks, belast pensioenen zwaarder, verhoog belasting op auto’s, vakanties, stuur ze eerder met pensioen en maak zorg meer inkomensafhankelijk.
Maar als iemand dood gaat, dan blijf je er van af.
ps: ook zouden jeugdigen minder individualistisch moeten worden. Kies wat meer voor je familie ipv enkel voor jezelf en je eigen geluk.
Maar het zal wel bij deze tijdsgeest horen. Kleinere gezinnen, vaker met 1 ouder, ieder voor zich…. Vervelende is dat de gevolgen daarvoor voornamelijk voor jongeren is.
@10: Jaja, dus dat in de jaren ’70 de families kleiner zijn geworden is de schuld van de huidige jongeren. En alsof die babyboomers niet enkel aan ikke, ikke, ikke denken.
@7:
Ik zie niet in wat een afbetaald huis te maken heeft met overwaarde. Ik zal mijn punt nog eens proberen te maken aan de hand van een voorbeeld.
Bij mij in de straat woont een gepensioneerde postbode. Die man heeft vroeger een huis kunnen kopen waar hij nu nog in woont. Mijn oude meester van de lagere school woont in een huis wat een half miljoen zou moeten opbrengen. Dat zijn banen waar je tegenwoordig geen of in ieder geval niet zo’n huis meer mee kunt kopen. Heel veel jongeren zitten in een situatie waarin ze een stuk minder verdienen dan babyboomers met eenzelfde opleiding.
Daarnaast zijn de babyboomers nogal talrijk vergeleken met de jongere generaties. De grote huizen waar babyboomers in wonen, komen de komende 15 jaar op de markt. De dertigers hebben geen overwaarde kunnen verzamelen in hun huidige appartement. Bovendien is de totale leencapaciteit van jongere generaties niet groot genoeg om de huizen van de babyboomgeneratie te kunnen overnemen.
Er staat dus de komende 2 decennia een kleine ramp te gebeuren op de huizenmarkt.
Voor een deel bestaat de rijkdom van ouderen alleen op papier: de waarde van hun huis, dat over 10 jaar misschien veel minder op zal brengen dan verwacht.
En ik vrees dat de jongeren niet zo rijk zullen worden als de ouderen, omdat land (en olie) over 20 jaar met meer mensen gedeeld moeten worden dan nu.
En omdat onze gasbel dan toch wel bijna op zal zijn.
Zulke dingen lossen we niet op met een hypotheek-rente-aftrek of een rente-verlaging.
@13:
Dream on, de enige reden waarom jongeren niet zo rijk zullen worden als de oudere generaties is een verdelingsvraagstuk. Er gaat meer geld naar de superrijken, vroeger werd het beter verdeelt onder alle mensen. Ook betalen bedrijven veel minder belasting dan vroeger.
Het is een mythe dat de ouderen rijker zijn de alle andere generaties. Kijk je naar leeftijdsgroepen, dan neemt de inkomensongelijkheid toe met de jaren. Hoe ouder, hoe groter de ongelijkheid. Bij 65+ trekt een paar procent hele rijke ouderen het hele beeld scheef: het gemiddelde is hoog, maar de mediaan zit onder de mediaan van de groep 50-65 jaar. Je kunt daarbij corrigeren voor de eigen woning, maar dat verandert het beeld niet.
Samenvattend: de rijkdom van ouderen zit (zelfs) niet in het eigen huis, maar ligt bij de paar procent extreem rijken.
IK heb het allemaal een paar maanden geleden eens uitgerekend op basis van cijfers van het CBS, die vanaf 2000 inkomensdecielen heeft per leeftijdsgroep. Voor vermogen is dat er ook, maar pas vanaf 2006. Als ik eind deze week tijd heb schrijf ik er misschien een stukje over.
De parlementaire strijd gaan jongeren nooit winnen en die zullen ze dus ook niet aangaan. Blijft buitenparlementaire actie over, zoals demonstraties bij bejaardenflats en stakingen. Daarnaast zullen veel talentvolle jongeren vertrekken naar landen waar ze geen zeurouderen hoeven onderhouden.
@15: https://www.rijksoverheid.nl/actueel/nieuws/2013/09/13/inkomens-en-vermogenspositie-ouderen-verbeterd
@15: Volgens MarketUpdate blijkt uit de cijfers van het CBS toch anders: De leeftijdscategorieën 65-69 en 70-74 hebben de hoogste mediane vermogens. De 65-plussers zijn ook de enige groep waarvan het mediane vermogen gegroeid is in de afgelopen tien jaar. Onder de lagere leeftijdscategorieën heeft echt een dramatische daling plaatsgevonden. Met name de groep tussen de 25 en 45 is inmiddels vrijwel vermogensloos geworden.
@18: dat is alleen inclusief eigen huis. Het eigen huis stuwt zelfs het mediaan vermogen omhoog. Neem je het vermogen exclusief eigen huis dan is de mediaan maar 25.000 (voor 65+) , maar het gemiddelde 150.000.
“De 65-plussers zijn ook de enige groep waarvan het mediane vermogen gegroeid is in de afgelopen tien jaar.”
Dat is waar maar het berust op een denkfout. Die groep verandert elk jaar van samenstelling, en die nieuwe 65-jarigen brengen meer vermogen in dan er aan de ander kant door overlijden uit verdwijnt. Dus die 65-plussers worden elk jaar “rijker” omdat de 64-ers nog “rijker” zijn.
Volg je echter een vaste leeftijdsgroep, bijvoorbeeld diegenen die in 2006 60 jaar waren, dan zie je hun vermogen na de crisis duidelijk afnemen. Dat is de (schijnbare) paradox: de groep als geheel wordt rijker, maar de individuen in de groep gaan er allemaal gemiddeld op achteruit. Dat kan dus.
PS de cijfers lopen t.m. 2014 en zijn enorm afhankelijk van de inschatting van de waarde van de woning. Nu de markt weer aan begint te trekken met prijzen die in sommige gemeenten al boven het niveau van 2008 liggen zullen de cijfers over 2016 er ook weer heel anders uit zien.
@12: Ik zie niet in wat een afbetaald huis te maken heeft met overwaarde.
wow, ok…
overwaarde = verkoopwaarde – uitstaande schuld, akkoord?
dus als je je huis hebt afbetaald heb je bijna altijd overwaarde
dat is alleen inclusief eigen huis.
Ja duh. Dat is voor de 99% verreweg het grootste vermogensonderdeel.
@10: Henk de Waal: Grenzen Dicht en neuken voor het Vaderland! ;)
@21: nee, het eigen huis is belastingtechnisch helemaal geen onderdeel van het vermogen. Immers niet box 3. Dus het eigen huis nu wel meerekenen is een beetje raar.
Het is een gelegenheidsargument ; er is nog veel meer “vermogen” buiten box 3 dat ook niet wordt meegeteld, zoals pensioenkapitaal, vermogen in eigen bedrijven, etc. De “reden” dat men eigen huis wel meetelt is een praktische: daarvan heeft CBS (via de belastingdients) gegevens, van de rest niet. Maar methodisch deugt het niet.
@23: Omdat het niet belast wordt is het geen kapitaal? Jouw andere voorbeelden zouden waarschijnlijk het beeld nog verder doen doorslaan richting dat 65+ ers een onevenredig deel van het kapitaal bezitten.
@20:
Ik ging ervan uit dat overwaarde het verschil tussen aankoopprijs en verkoopwaarde was. Blijkbaar is spaargeld dat als extra aflossing wordt ingelegd ook “overwaarde”, doet wat vreemd aan…
@23: belastingtechnisch? wat heeft dat nou met iets te maken….
r is nog veel meer “vermogen” buiten box 3 dat ook niet wordt meegeteld, zoals pensioenkapitaal
Lijfrentes wel hoor, alleen niet het “kapitaal” in een collectieve DB regeling. Misschien omdat het strikt genomen geen kapitaal maar een IOU is.
@24: dat ook idd. opa loopt weer te zieken
@25: misschien even googlen op “overwaarde huis”
@26: belasting technisch heeft er mee te maken dat – als je een ongelijkheid constateert in inkomen of vermogen je er via de belastingen iets aan wilt doen om de lasten wat gelijker te verdelen. Blijkt het dan in het eigen huis te zitten (die ongelijkheid) dan ga je dat dus belasten. Niet die groep die je op basis van vage criteria denkt dat beter af is, maar gewoon concreet waar dat in zit. Maar juist het belasten van het eigen huis is een taboe in Nederland.
@24: ik betoog juist dat een klein deel van de 65+-ers een onevenredig deel van de welvaart bezit en daarmee het gemiddelde voor de hele 65+ groep scheef trekken. Die rijken (die er ook onder de 65-minners zijn) moet je meer belasten, niet een groep waarvan het grootste deel die rijkdom helemaal niet bezit.
@27: Dat kon ik niet opmaken uit je betoog.
@28, zie #15. Het staat er nota bene cursief:
Samenvattend: de rijkdom van ouderen zit (zelfs) niet in het eigen huis, maar ligt bij de paar procent extreem rijken.
@29: Daar staat niks over belastingen.
@23: “Het is een gelegenheidsargument ; er is nog veel meer “vermogen” buiten box 3 dat ook niet wordt meegeteld, zoals pensioenkapitaal
Dat maakt het alleen maar schever. Mensen van 65 hebben waarschijnlijk het meeste pensioen opgebouwd (terwijl relatief veel jongeren helemaal geen pensioen meer opbouwen) en dat is inderdaad ook vermogen. Dus de situatie is voor ouderen nog gunstiger dan voorgesteld in de cijfers van het CBS.
@19:“Het eigen huis stuwt zelfs het mediaan vermogen omhoog.”
Alleen als de meerderheid van de groep een eigen huis heeft (en dus een minderheid geen huis). Dan moet jij je langzaamaan af gaan vragen over wie je het hebt. Blijft staan: De huidige 65-75-jarigen hebben het grootste vermogen en dat komt niet door een paar procent rijken. Het is een meerderheid van de leeftijdscategorie die er veel beter voorstaat dan de meerderheid van de andere leeftijdscategoriën.
“Nu de markt weer aan begint te trekken met prijzen die in sommige gemeenten al boven het niveau van 2008 liggen zullen de cijfers over 2016 er ook weer heel anders uit zien.”
Ja, vooral gunstiger voor ouderen, die immers nog steeds dat eigen afbetaalde huis hebben.
“de groep als geheel wordt rijker, maar de individuen in de groep gaan er allemaal gemiddeld op achteruit. Dat kan dus.”
Natuurlijk kan dat niet en dat is ook niet het geval. Je zegt het ook verkeerd. Het gaat immers om andere individuen (uit andere groepen/cohorten). Zoals gezegd dat doet verder niets af aan de onjuistheid van wat je in #15 beweert, 65-69 en 70-74 zijn over de breedte rijker dan alle leeftijdscategorieën daaronder. Je mag niet van je gesprekspartners verwachten dat ze je gedachten kunnen lezen en dat je de 65-69-jarigen van 10 jaar geleden bedoelt, in plaats van de huidige.
@Bismarck: dit was de situatie in 2008, net voor de crisis- het gemiddeld opgebouwde vermogen in het eigen huis (per huishouden, iets anders heeft het CBS niet), per leeftijdsgroep van 5 jaar:
Een beeld dat geheel overeenkomt met de verwachting, als je 25-30 jaar er over doet om af te lossen. Na de crisis is er een dramatisch verlies van waarde (of het CBS is anders gaan rekenen maar dat staat niet op hun site) – met in 2014:
Als in 2018 de prijzen weer op het niveau van 2008 zitten, stijgen dus ook alle kolommen weer naar niveau 2008, niet alleen die van degenen die na 30 jaar (alles) hebben afgelost.
(NB, gemiddeld over alle huishoudens van de groep)