OPINIE - Echte gelijkheid vraagt niet alleen om economische herverdeling, maar ook om sociale gelijkwaardigheid.
Nu we hebben ontdekt dat Nederland veel ongelijker is dan we dachten, praten we weer over herverdeling. Onze verzorgingsstaat heeft daarin een belangrijke rol. In het onlangs verschenen rapport Hoe ongelijk is Nederland? rekent de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) uit dat zonder onze verzorgingsstaat de inkomensverdeling even ongelijk zou zijn als in de Verenigde Staten.
Dankzij ons stelsel is het niveau van ongelijkheid laag vergeleken met andere landen. Een geruststellende gedachte? Niet als je bedenkt dat herverdeling voor de laagste inkomensgroepen, de mensen die geen inkomen uit werk hebben, nog nauwelijks als ‘gelijkmaker’ werkt. Immers, wie een beroep moet doen op sociale voorzieningen moet zich voorbereiden op wantrouwen en bemoeizucht. Herverdeling leidt op deze manier geenszins tot meer gelijkwaardigheid.
Een uitkering (AOW uitgezonderd) was allang geen recht meer, maar ook van een gunst (‘uit vriendelijkheid geven’) kunnen we eigenlijk niet meer spreken. De uitkering moet worden verdiend met ‘respectabel’ gedrag.
De nieuwe Participatiewet illustreert de neerbuigende en afkeurende houding jegens uitkeringsontvangers: als mensen ‘verwijtbaar’ slecht gekleed zijn of de taal niet spreken kan de uitkering worden ingehouden. Op vakantie? Nee, u mag vooral niet ontspannen als u steun krijgt van de staat. En ook het plan van de gemeente Den Haag om uitkeringsontvangers te onderwerpen aan een Big Brother-achtige risicoanalyse om fraude op te sporen onderstreept dat zij bij voorbaat worden gezien als profiteurs en fraudeurs.
Herverdeling is nodig omdat we anders afstevenen op negentiende-eeuwse economische ongelijkheid, zo waarschuwt de Franse econoom Piketty. Anders dan toen, geloven we nu niet meer dat succes en welvaart min of meer vaststaan bij iemands geboorte. We geloven dat succes ieders eigen verdienste is. We vertellen onszelf en elkaar dat de mogelijkheden voor iedereen gelijk zijn. Inspirerende carrière, droomhuis, de beste school voor je kinderen: je kunt het allemaal hebben zolang je die kansen maar pakt, verantwoordelijkheid neemt voor je leven en de juiste keuzes maakt.
Ook hierin verschillen we niet zoveel van de Amerikanen: de Nederlandse Droom is dat iedereen kan bereiken wat hij wil, want iedereen is toch gelijk. Dat geloof in eigen kracht en grenzeloze mogelijkheden vertaalt zich in harde oordelen over mensen die weinig ‘presteren’.
Hoewel velen van ons zullen zeggen dat geluk belangrijker is dan geld, speelt sociaaleconomische status een cruciale rol in hoe we over anderen oordelen. Dat pakt voor sommigen funest uit, zeker wanneer zulke oordelen worden vertaald naar beleid. Wat draagt iemand bij? Hoeveel kost iemand de samenleving?
Onze morele oordelen over mensen lijken steeds meer gebaseerd op hun economische waarde. Dat maakt dat mensen die het economisch ‘slecht’ doen vaak ook te maken krijgen met een gebrek aan respect: zij maken de verkeerde keuzes, die doen iets niet goed. En dus is het gerechtvaardigd om hen met harde hand te dirigeren naar een plek op de arbeidsmarkt – zelfs als die plek er niet is.
Ondertussen wordt ontkend dat werkloosheid en lage inkomens de onvermijdelijke consequenties zijn van politieke keuzes. Willen we een kenniseconomie, dan worden laag opgeleiden en laaggeschoolde banen minder gewaardeerd en dus slechter betaald. Willen we winstgevende bedrijven, dan zijn uitbesteding, massaontslagen en onzekere contracten gerechtvaardigd. Willen we economische groei, dan aanvaarden we bezuinigingen en dus voedselbanken en armoede. Willen we competitie (of een ‘meritocratie’), dan zijn er winnaars en verliezers.
Onder het mom van ‘participatie’ en ‘zelfredzaamheid’ wentelen we de gevolgen van die keuzes af op de mensen die buiten de boot vallen.
Er is sprake van een zodanig vijandige houding tegenover werklozen en uitkeringsontvangers dat we kunnen stellen dat sociale voorzieningen niet langer werken als gelijkmaker. Ze verminderen weliswaar economische ongelijkheid, maar vergroten de ongelijkwaardigheid.
Zolang we op die wantrouwende en beschuldigende manier naar de ‘verliezers’ kijken verandert economische herverdeling niets aan de sociale ongelijkheid. Bovendien zal herverdeling via sociale voorzieningen dan steeds ter discussie staan. Het idee blijft immers overeind dat mensen onze solidariteit niet verdienen omdat ze niet bijdragen aan de economie.
Herverdeling is een belangrijk middel om ongelijkheid tegen te gaan, maar is geen oplossing voor de diepere sociale kloof in onze samenleving. Gelijkheid vraagt om meer dan herverdeling. Echte gelijkheid vraagt om gelijkwaardigheid.
Gwen van Eijk is criminoloog en stadssocioloog en doet onderzoek naar klassenongelijkheid en criminaliteitsbeleid.
Reacties (25)
Goed artikel!
Dit.
En het zit al zo lang ingebakken in mensen, dat ze het niet eens realiseren. Ik herinner me nog heel goed toen ik nog in Nederland woonde en m’n eerste koopwoning betrok. Nog niet zo lang daarvoor was ik nog verkast van en naar een andere huurwoning. En wat zo frappant was, waren de reacties op feestjes e.d. toen ik zei dat ik verhuisd was. Verhuizen naar de koopwoning leverde een stroom aan vragen en ‘joh, wat leuk’s op. Verhuisd naar een huurwoning en er kwam niet eens een vraag over wat voor soort woning het was. Het was duidelijk te min om te huren en dan ben je verder niet interessant genoeg. Ik realiseerde me dat contrast pas ook later. En dat waren dan mijn kennissen en vrienden en dat waren ook toen al geen VVD’ers.
Ik geloof ook niet dat we de materialistische massa ooit kunnen overtuigen dat herverdelen een algemeen nut heeft. In elk geval niet door het te gooien op het meer respect proberen te krijgen voor mensen die minder bezitten, lagere functies bezetten, of (inkomens)steun krijgen. Ik zie meer heil in het bestrijden van egocentrisme en dubbele standaarden. Dat kan heel ludiek. Laat maar openlijk zien hoe bedrijven en welgestelde burgers afhankelijk zijn van steun uit algemene middelen. Laat maar zien dat zij allen een beroep doen op voorzieningen die betaald worden via de herverdeling van geld. Laat maar zien welk deel de lagere inkomens afdragen aan die herverdeling.
“de beste school voor je kinderen”
Waarom zou je de beste school voor je kinderen moeten zoeken, als dat kind op eigen verdienste toch alles kan bereiken? Het feit dat dit genoemd wordt, geeft al aan dat de startpunten ongelijk zijn (immers niet alle kinderen kunnen op de beste school zitten).
@3: scherp!
En toch zijn we als mensheid een heel eind gekomen, als je in het stenentijdperk niks bijdroeg aan de gemeenschap dan liet men je achter om te sterven, en dat is waarschijnlijk ook de reden waarom mensen die een uitkering hebben als minderwaardig gezien worden, het is waarschijnlijk gewoon ingebakken in de mensheid door de evolutie, immers een individu die niet bijdraagt verlaagt de overlevingskansen van de rest.
Ik denk dat er nog wel een paar duizend jaar nodig is voor dat gevoel de mensheid heeft verlaten.
Ik ben bang dat ik het nog niet helemaal begrijp, het blijft me wat ongrijpbaar. Het gaat er dan met name om wat er nu precies moet gebeuren om ervoor te zorgen dat mensen met een uitkering zich gelijkwaardiger voelen. Gaat het erom dat uitkeringen voortaan onconditioneel moeten worden gegeven?
Probleem is hier vooral dat een uitkering een vorm van verzekering is, in dit geval een verzekering tegen werkloosheid. En zoals bij elke verzekering, bestaat de mogelijkheid dat die misbruikt wordt. Je kunt bij werkloosheid bijvoorbeeld denken aan het gebruik van de WAO in de jaren 70 en 80. Om misbruik van een verzekering te voorkomen, zijn een aantal mogelijkheden. Je kunt bijvoorbeeld vragen om een eigen bijdrage, of beter gaan monitoren. In het geval van een uitkering gaat het dan bijvoorbeeld om sollicitatieplicht, of controle vanuit een dokter oid. Deze maatregelen zijn over het algemeen ingesteld om misbruik van het systeem te voorkomen, en niet om werklozen te pesten, hoewel dit natuurlijk een ongewenst bij-effect kan zijn. Misschien dat je liever wil dat er een manier is om misbruik te voorkomen zonder dat dit negatieve pest-associaties heeft, maar ik weet daar voorlopig nog geen oplossing voor.
@6 De vraag is of die maatregelen wel worden ingesteld om misbruik te voorkomen en dat werklozen pesten een neveneffect is, of andersom. Werklozen pesten past prima in de rechtse ideologie: werkloosheid is een keuze en je moet mensen ‘prikkelen’ om niet ‘hun hand op te houden’ maar de ‘handen uit de mouwen te steken’. Mensen die dan nog werkloos zijn, mogen de gevolgen voelen van hun ‘eigen keuzes’. Iets extremer: je bent óf ziek óf lui. Als je niet aantoonbaar gehandicapt bent, hoor je niet in de bijstand. Dat zijn allemaal uitvreters.
@0
Het tegendeel is eerder waar. Goed stuk verder.
@6
“Misbruik” is een kwestie van definitie. Als je een uitkering speciaal voor arbeidsongeschiktheid aanbiedt, en die komt terecht bij mensen die niet arbeidsongeschikt zijn, dan gaat er inderdaad iets mis. Maar noem het een basisinkomen en het probleem bestaat ineens niet meer.
Het is dan ook een moreel, en geen financieel, “probleem”. Ik heb nu sterk de indruk dat alle bureaucratie om fraude te voorkomen, alle “participatie”-iniatieven en het hele UWV meer kosten dan er ooit mee bespaard kan worden.
@2
Een beetje een negatieve interpretatie, lijkt me. Ik herken het verschil in reacties wel, maar ik zie de onderliggende oorzaak toch anders. Immers, een nieuwe lease-auto is ook totaal oninteressant. Maar koopt je een nieuwe niet-zo-nieuwe tweedehands auto dan is dat ineens wel daverend interessant.
De aandacht voor je koopwoning is aandacht voor jou. Voor iets wat van jou is, waar je je tijd, geld en een stukje van jezelf in gaat stoppen. Dat is met een huurwoning simpelweg niet het geval. En daarom is die bij lange na niet zo interessant. Je ziet dat trouwens ook wel met koopwoningen; nieuwbouwwoningen in saaie vinex-wijken zullen ook een stuk minder leuke reacties en geinteresseerde vrienden opleveren dan een leuk oud pandje dat in ieder geval niet deel uitmaakt van een architecturele eenheidsworst. Tegelijkertijd zullen er ook wel huurhuizen zijn die juist wel leuke reacties uitlokken, maar dat is bepaald niet het overgrote deel.
Nou wil ik niet zeggen dat de stelling die je met je voorbeeld wilde illustreren (dat “mensen die het economisch ‘slecht’ doen vaak ook te maken krijgen met een gebrek aan respect”) niet waar is; dat is ie helaas wel. Maar je voorbeeld lijkt me niet het juiste om dat te illustreren.
@3
Da’s niet helemaal waar; wat de beste school is is voor ieder kind immers anders. Intellectueel minder bedeelden hebben veel meer aan een school met veel aandacht voor hun specifieke groep. Intellectueel overbedeelden zullen zich op zo’n school echter de tering vervelen. Bij mij in de buurt zit zo’n superwitte school, vol met elitaire VVD-kindertjes. Voor die kinderen is dat de beste school. Maar mijn `ordinaire’ kinderen zouden zich daar totaal niet thuisvoelen.
In theorie zou ieder kind wel degelijk naar de beste school kunnen; de beste school is immers niet de school met de beste resultaten, maar de school die het beste uit het individuele kind naar boven haalt.
@0
“Onze morele oordelen over mensen lijken steeds meer gebaseerd op hun economische waarde. Dat maakt dat mensen die het economisch ‘slecht’ doen vaak ook te maken krijgen met een gebrek aan respect: zij maken de verkeerde keuzes, die doen iets niet goed.”
Sociale status is niet hetzelfde als de hoogte van je salaris: als zzp-er met een willekeurig HBO of WO diploma die 1000 euro per maand bij elkaar schraapt het je nog steeds een iets hogere sociale status dan als MBO vakman die 2000 euro per maand verdient en huisvrouwen hebben in de Nederlandse cultuur veelal een hogere status dan werkende vrouwen. Het echte neerkijken op (lage sociale status) is echter gereserveerd voor degenen die langdurig werkloos zijn (die bovengemiddeld vaak schoolverlaters zijn of een pretopleiding hebben gedaan, al is dat wel sterk veranderd sinds de crisis en de globalisering hebben toegeslagen en zijn er ook mensen met werk die een pretopleiding hebben gedaan maar meer geluk hadden bij het solliciteren/netwerken). Dat we onkunde om een taak af te maken of een taak aan te nemen (bij opleiding of werk) als een “moreel defect” zien maar onkunde om te concentreren of te lezen als “ziektes waar je nou eenmaal niets aan kunt doen” is gedeeltelijk cultureel (vroeger werden ADD- en dyslexie-achtige symptomen ook gewoon als morele defecten gezien).
De stijgende ongelijkheid in rijke landen heeft weinig te maken met de status van langdurig werklozen, het zijn namelijk juist mensen in de middenklasse, met relatief hoge sociale status dus, die het meeste inkomen zijn kwijtgeraakt.
Uitbreiding van @10
Met een basisinkomen kunnen we dat soort gesteggel (over “ziektes”) en ook pestgedrag voorkomen maar dan zul je nog steeds een taboe moeten hebben op vrijwillige en half-vrijwillige werkloosheid (wel werk willen maar er veel minder voor doen dan je zou kunnen en dan anderen doen) zodat er genoeg mensen blijven werken (want extra geld alleen is niet genoeg motivatie voor veel mensen, sociale status is vaak belangrijker).
De stijgende langetermijnwerkloosheid komt niet door overheidsbeslissingen maar omdat het gros van de middenklasse in de rijke landen werd en wordt overbetaald vergeleken met de Aziaat die hetzelfde werk kan doen voor minder geld (de crisis heeft de verschuiving versneld), of dachten we echt dat je met een comfortabele kantoorbaan waar je niet eens een moeilijke studie voor hoefde te doen zomaar recht had op 2x zoveel salaris als een Taiwanese collega die meer uren werkt en minder tijd besteed aan “koffiepauzes”? Er zijn te veel gevestigde belangen van mensen die nog wel op het droge zitten die het geen fijn idee vinden om aan loonmatiging i.c.m. lagere lasten op arbeid te doen om landgenoten met minder geluk op de arbeidsmarkt een betere kans te geven.
@11 Waarom zou er een taboe moeten zijn op (half-)vrijwillige werkloosheid zolang er nog honderdduizenden Nederlanders noodgedwongen langs de zijlijn staan omdat die banen waarin jij je (half-)verplicht aan de slag wilt laten gaan er niet zijn en de wel-werkende Nederlanders kennelijk niet bereid zijn om hun werk, en daarmee ook hun inkomen en sociale status, met hen te delen? De mantra dat er genoeg mensen moeten blijven werken en werkzoekenden daarom begeleid moeten worden naar werk raakt sleets. Zorg eerst maar eens dat dat werk er dan is, dan praten we daarna verder.
De langetermijnwerkloosheid ontstaat niet doordat onze inkomens te hoog zijn en Aziaten voor minder geld werken. De langetermijnwerkloosheid ontstaat doordat werkgevers kiezen voor maximaal bedrijfsresultaat en daarom liever goedkope Aziaten inhuren dan werkloze landgenoten. Dat is geen wet, zoals je lijkt te suggereren, maar een keuze. ‘We’ zouden er ook voor kunnen kiezen om de samenleving zo in te richten dat iedereen mee kan doen. Ondanks het feit dat dit met de mond beleden wordt, sterker nog: je mee móet doen, is dat niet de keuze die gemaakt wordt. Kijk bijvoorbeeld maar eens naar de reactie van het kabinet op het vakbondsvoorstel voor arbeidsduurverkorting.
De langetermijnwerkloosheid ontstaat doordat consumenten kiezen voor de goedkoopste producten en daarom liever Chinese fabrikaten kopen dan inheemse producten.
Zo kan ik ook wel een willekeurige “schuldige” uit de situatie destilleren. Sjonge.
Men stopt niet massaal met werken bij een onvoorwaardelijk basisinkomen. De weinige experimenten die er met een onvoorwaardelijk basisinkomen zijn gedaan, laten dat zien.
@13 Tsja, als je zinnen uit hun verband rukt…
@14
Alle experimenten vonden plaats in maatschappijen die minstens net zoveel status hechten aan werk (en dus minstens net zo hard neerkijken op langdurige werkloosheid) als de Nederlandse maatschappij. Dat is ook wel iets dat nodig is bij een basisinkomen want de meeste banen zijn niet leuk genoeg en/of betalen niet genoeg om mensen te laten werken als er geen status aan werk verbonden was.
@13: als de productiviteit toeneemt, zouden we een kortere werkweek moeten krijgen.
Tegenwoordig zijn (in Nederland, vergelijken met de jaren ’50) veel minder mensen werkzaam in de landbouw en industrie, maar veel mensen worden bezig gehouden als consultant, tele-marketeer, communicatie-adviseur, jobcoach enz., of door een studie die voorheen niet nodig was voor het werk dat ze gaan doen.
Ik weet niet of liberalisering van de handel zal leiden tot meer werkloosheid, maar ik denk dat, zonder overheidsingrijpen, de salarissen hier even hoog zullen worden als in Azië, omdat het aantal werkgevers klein is t.o.v. het aantal werknemers.
Misbruik van het systeem kan ook zijn:
In een economie met schaarse werkgelegenheid, je zelf verrijken door 40 uur of meer te werken terwijl een ander zo goed als niets krijgt, omdat hij/zij geen werk heeft ;-)
@5: Eigenlijk zeg je hiermee dat Mevrouw schippers aangaande haar zorgbeleid voor ouderen een een soort Wilma Flintstone zou zijn.
Maar dat is te veel eer:
Toen deden ze al meer, dan zij zou willen doen voor de de mensen met een rekening op de voedselbank.
http://www.scientias.nl/fred-flintstone-kon-amputeren/3393
;-)
Dit artikel is hutspot, wel lekker voor een keer maar armenvoer.
@19:
http://plazilla.com/page/4295020282/stamppot-als-haute-cuisine-hollandse-keuken-in-een-modern-jasje
;-)
@ 20 dank je, ik weet hoe je die smurrie moet bereiden, nogmaals dank je beleefd…
@16 Stelling: er is geen enkele cultuur die op je gat zitten op een voetstuk plaatst. Misschien is er afgunst ten opzichte van diegenen die het zich kunnen permitteren, maar betaald of onbetaald werken heeft in elke cultuur een zekere status. Er wordt overal neergekeken op mensen die niets bijdragen.
Dat betalen is eenvoudig verholpen: meer betalen. Vraag en aanbod. Doordat mensen moeten werken, is het aanbod kunstmatig hoog. Dat drukt de prijs.
@22
“Stelling: er is geen enkele cultuur die op je gat zitten op een voetstuk plaatst.”
@0 had het niet over een voetstuk maar pleitte er wel voor om bij sociale status het hebben van werk te negeren, zoals we nu al doen bij medische zorg en juridische rechten. In een maatschappij die dat voor elkaar zou krijgen (als het kan) zou een basisinkomen tot een veel te hoge werkloosheid leiden en dat is waarom ik reageerde op jouw @14 .
“Dat betalen is eenvoudig verholpen: meer betalen. Vraag en aanbod.”
Het gaat niet om het bedrag om euro’s maar de koopkracht in goederen en diensten en die kun je niet zomaar opschroeven vanwege fysieke en technologische limieten. Een tropisch eiland en een butler voor iedere werkende kan niet omdat er niet genoeg tropische eilanden en butlers zijn (die dan zelf ook weer butlers zouden moeten hebben, enz…) Hogere beloningen geven ook steeds minder voldoening en als het land rijker wordt door stijgende lonen stijgen de uitkeringen en toeslagen mee (en ergens moet dat ook want de prijzen van levensmiddelen en huren en de eisen die aan werkzoekenden worden gesteld stijgen ook mee).
@22:
“Stelling: er is geen enkele cultuur die op je gat zitten op een voetstuk plaatst.”
Kijk naar de geschiedenis. Vroeger was het beste wat je kon doen een groot vermogen erven en dan niet werken. Er werd neergekeken op de horigen die op het land werkten en opgekeken naar de heren die “niets” deden.
@24:
En dan vergeet men ook nog de pilaar monniken/heiligen ;-)