Geen creativiteit zonder hebzucht

OPINIE - In Frankrijk is al jaren een beweging actief die krimp van de economie propageert, die zich concentreert op een nieuwe, kleinere economie, waarin behoud van de aarde voorop staat. Deze beweging lijkt creatieve initiatieven in de hand te werken, maar miskent de drijvende kracht achter innovatie en creativiteit, schrijft Victoria Broens.

De beweging schaart zich onder de term decroissance en is op verschillende fronten actief. Er is een politieke partij en een onderzoeksinstituut opgericht. Voor ‘de tegenstander van groei’ bestaat al meer dan tien jaar het maandblad La decroissance’. Op de site valt te lezen dat de makers van het blad zich sterk maken voor een wereld waarin we met minder, beter kunnen leven en waarin het sociale en het ecologische verenigbaar zijn.  Aangezien de groei van onze economie gebaseerd is op exploitatie van eindige bronnen moeten we accepteren dat het kapitalistische model, dat gebaseerd is op constante groei, simpelweg onhoudbaar is. Het voorbestaan van de planeet is het nieuwe uitgangspunt, economische krimp is daar een voorwaarde voor.

L’ homme pervers

Toonaangevende namen hebben in de loop der tijd een levendig debat rond dit onderwerp gaande gehouden. Zo constateert psychiater Dominique Barbier in zijn essay La fabrique de l’homme pervers’ dat onderlinge menselijke verhoudingen steeds meer bepaald worden door utilistische principes. Mensen verkeren in een constante staat van behoefte zonder zelf ooit de vervulling van deze behoefte in zichzelf te zoeken. Ze hebben daar de ander voor nodig. Een opmerkelijke ontwikkeling die Barbier aanhaalt is een verschuiving in het aantal voorkomende psychiatrische aandoeningen, waarbij steeds minder gevallen van fobie, hysterie en dwangstoornissen voorkomen, en steeds meer gevallen van verslaving, boulimia, en depressie. Stoornissen die meer gericht zijn op het hebben dan op het zijn, en die naadloos passen in onze postmoderne consumptiemaatschappij, aldus Barbier. De psychiater ziet deze ontwikkeling door de crisis alleen maar verergeren. Aanhangers van de beweging verzetten zich tegen deze moderne, consumerende, behoeftige mens.

Hip

Beter leven met minder klinkt vanuit deze context op zijn minst interessant. De visie van La decroisance lijkt een extreem voorbeeld van verder kijken dan de gewone conventies om ons zo uit de crisis te werken. Door ons niet te richten op groei, maar te zoeken naar manieren om met minder beter te kunnen leven, verandert het probleem en daarmee ook de oplossing fundamenteel. Het is niet erg dat exportcijfers dalen want als we de planeet willen beschermen móet de economie krimpen. Ondertussen kopen we onze meubels gewoon op Marktplaats.

De Nederlander is namelijk al lang bezig zijn consumptiepatroon te veranderen. Groen is hip, hergebruik is hip, delen is hip, do it yourself is hip, groentetuintjes zijn hip en breien is hip. Voorbeelden van creatieve initiatieven die passen binnen een kleinere en groener economie zijn er genoeg: naast Marktplaats zijn er sites waarop we onze grasmaaier ter beschikking kunnen stellen, huizen kunnen verhuren en banken als slaapplek kunnen aanbieden. Bezit wordt minder belangrijk dan gebruik, muziek streamen we en op auto’s abonneren we ons. In weerwil van politici die ons dwingend vragen méér uit te geven om de economie aan het draaien te krijgen, zoeken we manieren om minder uit te geven en toch nog leuk te leven. Een kleinere economie hoeft dus geen schrikbeeld te zijn: wij burgers kunnen stoppen met onze eindeloze en uitputtende jacht naar meer en in plaats daarvan simpeler en gelukkiger leven met minder. Of niet?

Biefstuk

Wat  mist in het anti-groei betoog is de manier waarop hebzucht en consumptiedrang – lelijke, basale, menselijke neigingen waar niemand trots op is – de mens wél dwingen tot innovatie, creativiteit en ondernemerschap. Dat is altijd zo geweest. De prehistorische mens had honger en bedacht gereedschap. Als biefstuk zich toen ook al kant en klaar aandiende, zaten we nu nog tevreden kauwend op een rots. Als Meerman stelt dat creativiteit ons kan helpen de crisis te overwinnen, stel ik dat hebzucht ons in staat stelt die creativiteit op te brengen. Wie iets wil, is vindingrijker en kordater dan iemand die niets hoeft. Die ambitie doet mensen voortbewegen, werken, ontwikkelen en ondernemen. De beweging van La decroisance doet ons terecht nadenken over slinkende, natuurlijke grondstoffen en onze niet afnemende vraag ernaar, maar moet daarnaast niet te veel moraliseren over de natuur van de mens. Hebzucht maakt ons creatief en zal ons helpen bij het herstel van de economie en het behoud van de planeet.

Dit artikel verscheen eerder op het permablog van De Nieuwe Pers.

Reacties (15)

#1 Marc

Wat mist in het anti-groei betoog is de manier waarop hebzucht en consumptiedrang [..] de mens wél dwingen tot innovatie, creativiteit en ondernemerschap.

Daar valt wat mij betreft wel wat op af te dingen. Het ondernemerschap zal inderdaad voor een flink deel gedreven zijn door hebzucht, maar volgens mij komen de grootste en meest invloedrijke ideeën voort uit fundamenteel onderzoek. Uit de breinen van slimme mensen die iets uitzoeken omdat ze willen weten hoe het zit, niet omdat ze eurotekens in hun ogen hebben. De ideeën die de mensheid verder brengen, die kunnen leiden tot een werkelijk duurzame inrichting van de maatschappij. Dit soort werk kan prima gedaan worden zonder hebzucht.

Natuurlijk komen ook een hoop goede ideeën voort uit een praktisch probleem waarvoor iemand, voornamelijk uit winstoogmerk, een oplossing verzint en die vervolgens verkoopt. Maar is volgens mij nou juist het type idee dat resulteert in producten (de iPads van de wereld) die niet per se nodig zijn voor een goed leven.

  • Volgende discussie
#2 Diener

“Wie iets wil, is vindingrijker en kordater dan iemand die niets hoeft”

Als de mens wil overleven op deze planeet, zal ie moeten stoppen met willen groeien in materiele zin. Wat je dus inderdaad ziet is dat de mensen achter decroissance hier veel creatiever mee bezig zijn dan de zich volvretende meerderheid van wie het allemaal niet hoeft.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#3 roland

Ook zonder bezit kun je de wereld zwaar belasten.
Vliegen, liefst zover mogelijk, is ook heel hip, waarbij je het vliegtuig slechts gebruikt en niet bezit.
Leuk zweverig verhaal over modieuze wegwerp hebbedingetjes.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#4 keest

Wat een flippend slecht stuk. Heeft allereerst niet begrepen wat de reden is om een alternatief voor groeieconomie te vormen. De huidige manier is immers in snel tempo bezig de aardbol leeg te halen en de atmosfeer te verknallen. De noodzaak van omschakeling naar een krimp-alternatief is geen kwestie van hippigheid of dat het goed is voor de psyche van de verwarde westerse medemens, maar hoogst urgent. http://www.footprintnetwork.org/en/index.php/GFN/page/footprint_basics_overview/

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#5 lariekoek

Nog even nahikken van het lachten hoor, wat een lariekoek.

Hebzucht en consumentisme zijn in de ogen van de schrijver de aanjagers van creativiteit. Minder nastreven van bezit zal leiden tot minder creativiteit. Mensen met een overdosis aan hebzucht nemen een snellere en makkelijkere weg en gaan op zoek naar macht.

De creatiefste laag van onze bevolking, de 0 tot 10 jarigen, zijn creatief om heel andere redenen.

Mensen die creatief zijn houden van verandering en verassingen. Het alternatief is namelijk eindeloze herhaling en sleur. Verder speelt de behoefte aan zelfontplooiing, esthetiek en waardering een belangrijke rol.

De schrijver gebruikt zijn onlogische stelling over hebzucht en creativiteit om de ‘La decroisance’ beweging af te schilderen als onrealistisch want alleen hebzucht kan de economie ja zelfs onze planeet redden. Van welke planeet komt hij eigenlijk?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#6 Andy Cap

@5: Ik wil me slechts volmondig bij dit commentaar aansluiten.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#7 Folkward

@4 Lezen, je moet het eens proberen! Uit #0:

Aangezien de groei van onze economie gebaseerd is op exploitatie van eindige bronnen moeten we accepteren dat het kapitalistische model, dat gebaseerd is op constante groei, simpelweg onhoudbaar is. Het voorbestaan van de planeet is het nieuwe uitgangspunt

@1 Aan ideeën alleen heb je niet zo veel, ze moeten ook haalbaar zijn, daar zit het nut van ondernemers in. Met fundamenteel onderzoek alleen kom je niet heel ver. De schrijfster blijft echter wel in homo economicus-model, waarbij alleen iets gedaan wordt omwille van (geldelijk) gewin. Om de schrijfster zelf maar even aan te halen: “onderlinge menselijke verhoudingen [worden] steeds meer bepaald […] door utilistische principes”. De meeste, ‘dagelijkse’ uitvindingen worden niet gedaan door onderzoekers, maar ook niet uit winstbejag (“wat zal ik nu weer uitvinden om geld te verdienen”), maar op een Willie Wortelachtige manier. Je ziet een probleem, hebt de behoefte om dat probleem op te lossen, en gaat vervolgens bezig met een manier om het probleem te verkleinen of te elimineren. Het probleem verklaren is daarbij een handige tussenstap, maar niet een noodzakelijke. Je kunt geld verdienen aan een uitvinding, maar dat hoeft niet. Het probleem van de formulering in #0 is dus niet dat het citaat “Wie iets wil, is vindingrijker en kordater dan iemand die niets hoeft.” niet klopt, maar dat hetgeen wat men wil een vorm van vermogen moet zijn. Het kan net zo goed ideologisch of sociaal geïnspireerd zijn.

@5 Haha, effe giebelen om jouw opmerking hoor! Wat onzinnig zeg! Je voegt niks toe. “De creatiefste laag van onze bevolking, de 0 tot 10 jarigen, zijn creatief om heel andere redenen.” Ja, en? Noem eens wat voorbeelden ofzo… Een van de oorzaken van die creativiteit in juist die periode is net zo goed een groeiend besef van individualiteit en (dus) het besef van eigen-belang en andermans belang en het conflict daartussen (hebzucht!). En wat zeg je met de alinea daarop? Ganz nichts, puur omschrijvend, bij lange na niet verklarend. Verder leg je niet uit wat er nou precies onlogisch is aan de geponeerde stelling. Zoals ik dus schreef, gaat het m.i. om een onjuiste aanname (p.s. aannames zijn altijd onlogisch). Vervolgens schuif je de schrijfster nog een mening in de schoenen (karaktermoord?). Verder insinueer je door te zeggen: “Hebzucht en consumentisme zijn in de ogen van de schrijver[sic] de aanjagers van creativiteit.” dat de schrijfster hebzucht en consumentisme als enige drijfveren ziet. Een bewering die niet te staven valt met #0.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#8 Andy Cap

@7: Inderdaad Folkward, lezen, probeer het nog eens!

Natuurlijk valt de bewering dat de schrijfster hebzucht en consumentisme als de belangrijkste aanjagers van creativiteit ziet wel te staven. Niet alleen stelt zich dit tegenover de kritiek van psychiater Dominique Barbier dat de onderlinge menselijke verhoudingen steeds meer bepaald worden door utilistische principes, maar bovendien schrijft ze letterlijk dat ze deze -haar- mening mist in het anti-groei betoog. Als klap op de vuurpijl sluit ze af met de vermaning dat de beweging “niet te veel (moet) moraliseren over de natuur van de mens”. Om af te sluiten met:

“Hebzucht maakt ons creatief en zal ons helpen bij het herstel van de economie en het behoud van de planeet.”

Greed is good. Je moet wel een bijzonder verstokte hard-core neo-conservatief zijn om dat zonder bedenken aan het papier toe te vertrouwen.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#9 Folkward

@8 Er zit een groot verschil tussen ‘enige’ en ‘belangrijkste’, daar is het mij om te doen. Het is duidelijk dat de schrijfster focust op de stelling dat hebzucht een belangrijke motivator voor creativiteit is.

Ze poneert ook een andere stelling: “Wie iets wil, is vindingrijker en kordater dan iemand die niets hoeft.” Ze doet alsof die twee equivalent zijn, maar dat zijn ze niet, daar zit de crux (volgens mij) in de kritiek in de reacties. Maar wat #5 doet, voegt niks toe en hij brengt de schrijfster belachelijk door retorische truukjes, en niet op de inhoud. Dat frustreert mij.

Verder zegt ze natuurlijk niet dat greed goed is: “hebzucht en consumptiedrang – lelijke, basale, menselijke neigingen waar niemand trots op is”, wel zegt ze dat die dingen wel (noodzakelijk) voorafgaan aan creativiteit. Als noodzakelijkheid hebzucht ‘goed’ maken, ja, dan zou ze zeggen dat greed goed is. (Ik ben het oneens dat het noodzakelijk is). Dat ze dat zo kernachtig aan het eind verwoord is omdat je geen nuances mee kunt nemen in een samenvatting, iets wat de laatste alinea/regels van een betoog toch vaak zijn.

Nu zal ik gaan gissen, maar ik denk dus dat de schrijfster dit heeft geschreven omdat ze enerzijds een krimpende economie ziet, en anderzijds een enorme hetze tegen hebzucht (van bankiers, politici, noem het maar op). Ze wil met dit stuk een lans breken voor hebzucht, omdat er ook dingen uit voort kunnen komen waar iederéén wél wat aan heeft. Zo lees ik ook de passage over het moraliseren: hebzucht is volgens haar een nuttig kwaad, als je dat wilt uitbannen, gooi je volgens haar het kind met het badwater weg. Helaas gaat ze de mist in door de aanname dat datgeen wat je wil (in de formulering: ‘wie iets wil…’) ook daadwerkelijk tastbaar en te bezitten is en waardoor dus ook de definitie hebzucht wordt.

Nu staan er 6 minnetjes onder het stuk, maar niemand zegt waarom ze het inhoudelijk minnen: “Leuk zweverig verhaal…”, “Wat een flippend slecht stuk” tot “wat een lariekoek”. Alle zonder gedegen onderbouwing. In plaats van dat ze nou zeggen: “Ja, leuke redenering. De lijn klopt wel, maar omdat je een verkeerde aanname maakt, gaat de rest van de redenering gewoon niet op.”

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#10 Andy Cap

@9: De oorspronkelijk bedoeling van de slogan “Greed is Good”, is met zekerheid niet om te beweren dat hebzucht goed is in de moralistische zin van het woord, maar integendeel slechts in de functionalistische zin.

En dat is precies hetzelfde als deze dame beweert.

@5: Lariekoek schrijft feitelijk precies wat jij zegt dat hij niet schrijft:

L) “De schrijver gebruikt zijn onlogische stelling over hebzucht en creativiteit om de ‘La decroisance’ beweging af te schilderen als onrealistisch”

F) “De lijn klopt wel, maar omdat je een verkeerde aanname maakt, gaat de rest van de redenering gewoon niet op.”

Waarbij opgemerkt dient te worden dat “de lijn die klopt” de beschrijving van de ‘La decroisance’ beweging is

en de rest, de kritiek van de schrijfster dus, niet.

Nogmaals: lezen Folkward, probeer het nog eens!

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#11 Folkward

@10 Over hebzucht zijn we het dus eens.

Helaas geeft Lariekoek niet aan wat dan die aanname is. Dat ik dat samenvat tot: “de lijn klopt wel …” betekent niet dat hij dat niet hoeft uit te werken (zoals ik dat wel heb gedaan). Door alleen te zeggen dat er iets mankeert, zonder te zeggen wat er mankeert, kom je nooit verder. Als je alleen zegt (zoals Lariekoek): Jij zit fout, vervolgens hard iemand uitlachen en weglopen. Tsja, als jij dat vindt getuigen van fatsoen en het kweken van begrip onder medelezers, dan laat ik dat maar zo.

Lariekoek schroomt niet om de gedachten van de schrijfster te raden: “De schrijver gebruikt […] om […] als onrealistisch af te schilderen.” Een opmerking die wat mij betreft niet past in de teneur van het betoog. De decroissancebeweging geeft een kader aan het betoog, een voorbeeld. Het zijn mensen die creatief willen zijn zonder hebzuchtig te zijn. De homme perverse geeft een redelijke achtergrond waaruit moet blijken dat de mens utilistisch is ingesteld en dat steeds méér wordt. Het ‘hip’-stukje is een prozaïsche miskleun, allemaal voorbeelden voor wat zij later noemt: “Een kleinere economie hoeft geen schrikbeeld te zijn”

Overigens neem jij nogal wat vrijheid om ‘die lijn’ die ik bedoel gelijk te stellen aan de beschrijving van de decroissance beweging bij Lariekoek. Mijn lijn gaat namelijk over een lijn in het betoog. Een beschrijving is dat nooit.

Aannemende dat:
1) er beperkte middelen zijn;
2) met die middelen door één persoon een doel beoogd wordt;
3) dat doel materieel van aard is;
4) andere personen andere doelen beogen met dezelfde middelen;

volgt dat:
a) bepaalde doelen niet bereikt kunnen worden;
b) bepaalde doelen met minder dan de voorziene middelen bereikt moeten worden, als ze desalniettemin toch bereikt kunnen worden; (creativiteit)

hieruit volgt dat:
i) het nodig is voor het tot stand komen van een doel (uiteraard materieel) dat aan b moet worden voldaan. (wie iets wil (hebben), moet vindingrijk zijn, hebzucht gaat vooraf aan creativiteit)

Nu kun je stellen: 2 & 3 samen zijn ‘hebzucht’, ‘b’ is creativiteit en i) is de conclusie van de schrijfster. De lijn in het verhaal is dus 1-4 -> a,b -> i. De redenering klopt, maar punt 3 is een valse aanname. Dat is de lijn.

Nu zou je de conclusie (je kunt niet creatief zijn zonder hebzuchtig te zijn) en de zin “Aanhangers van de beweging verzetten zich tegen deze moderne, consumerende, behoeftige mens.” kunnen ‘herschikken’ tot de bewering: de schrijfster vindt aanhangers van de decroissancebeweging onrealistisch denken. Maar die bewering is op zijn minst wankel en het zo samen te vatten, zou geen recht doen aan de rest van het betoog.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#12 Folkward

Maar weet je wat, laat Lariekoek maar aan het woord, die weet het toch zo goed. En laat Victoria Broens zelf maar eens wat zeggen ofzo. Ik ben het namelijk een beetje zat om telkens weer tegen mensen te zeggen, op de een of andere manier: Jij hebt jouw opvattingen over het onderwerp, je leest de eerste paar zinnen, weet vervolgens ‘precies’ wat de schrijver/reageerder bedoelt, en leest vervolgens alles met die opvatting in het hoofd, zonder dat je bedenkt dat het misschien anders zou kunnen zijn. Ja, laat ik vanaf nu ook maar van die trolreacties als #5 doen, iets roepen, het niet staven, karaktermoord plegen en vervolgens weglopen…

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#13 Folkward

#11 (meer t.a.v. #5 dan #Andy)

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#14 Andy Cap

@11: “Over hebzucht zijn we het dus eens.” Zeker! Zijn we het dan ook met elkaar eens dat “Greed is Good” precies is wat deze dame beweert?

Ik neem helemaal niet de vrijheid om ‘die lijn’ die jij bedoelt gelijk te stellen aan de beschrijving van de decroissance beweging bij Lariekoek.

Jij klaagt:”In plaats van dat ze nou zeggen: “Ja, leuke redenering. De lijn klopt wel, maar omdat je een verkeerde aanname maakt, gaat de rest van de redenering gewoon niet op.”

Dat is precies wat Lariekoek doet. Als Lariekoek daarmee de lijn van de decroissance beweging op het oog heeft en jij er een heel eigen lijn bij verzint, dan betekent dat slechts dat Lariekoek to the point reageert en jij een heel boekwerk erbij schrijft.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#15 Andy Cap

@11: Je schrijft:”Nu zou je de conclusie (…) kunnen ‘herschikken’ tot de bewering: de schrijfster vindt aanhangers van de decroissance-beweging onrealistisch denken.”

Je hoeft helemaal niets te “herschikken”: Ze schrijft letterlijk dat de beweging van La decroisance niet te veel moet “moraliseren over de natuur van de mens. Hebzucht maakt ons creatief” etc.

Hebzucht heeft de economie ontwricht en bedreigt het overleven van de menselijke soort op deze planeet. Moraliseren helpt inderdaad niet, er is dringend behoefte aan handelen en als ik het goed begrijp is dat het streven van “La decroisance”.

  • Vorige discussie