INTERVIEW - Renteloos bankieren. Het klinkt als de ideale oplossing voor een fatsoenlijke financiële sector. Geen graaicultuur, minder winstoogmerk. Of is dat islamitisch bankieren toch een beetje een fata morgana?
Ik spreek erover met Hans Visser (70), emeritus hoogleraar economie aan de Vrije Universiteit in Amsterdam en – als één van de weinigen in Nederland – gespecialiseerd in islamitisch financieren. We ontmoeten elkaar in Haarlem, de stad waar we allebei wonen. Het is vijf minuten fietsen, maar ik kom door een plotselinge stortbui compleet doorweekt aan bij onze ontmoetingsplek. Meneer Visser staat gelukkig al klaar met een paraplu. ‘Een echte Hollandse lente he?’ zeg ik. Heel anders dan de Arabische.
Te midden van alle politieke onrust, lijkt het Midden-Oosten de financiële crisis beter te doorstaan dan de westerse wereld. Is het de islam die hun geld heeft gered? En wat kunnen wij daarvan leren?
Wat hebben de Arabische banken goed gedaan wat wij hebben nagelaten?
‘In de islamitische financiële sector hebben banken een minder grote klap te verduren gehad dan de grote banken in Amerika en Europa. Ze zijn de crash beter doorgekomen doordat de Islamitische banken zich minder in de schulden hebben gestoken. Ze hebben daarnaast een betere solvabiliteit: meer eigen vermogen ten opzichte van uitstaande gelden. En een betere liquiditeit: de mate waarin een bank, op korte termijn, schulden kan afbetalen.’
Dus westerse banken hebben meer geld uitgeleend?
‘Ja, en ze hebben zelf ook meer geleend. De Europese en Amerikaanse banken hebben als een idioot op de internationale kapitaalmarkten van elkaar geleend. Vervolgens moesten ze steeds opnieuw geld lenen om weer van die schulden af te komen.’
En dat werd een negatieve spiraal?
‘Nee. Het hield gewoon in een keer op. Een aantal banken in Amerika viel om en vervolgens durfde niemand meer wat aan de ander uit te lenen.’
Maar waarom hebben islamitische banken dan minder geld aan elkaar uitgeleend? Bankieren zij echt zo anders?
‘De islamitische visie op bankieren is vertaald in wettelijke regels. Je mag bijvoorbeeld geen geld verdienen aan simpel het uitlenen van geld. Moslims zien het als tegennatuurlijk om rente, Riba in de Koran, op geld te vragen. Winst maken op handel mag overigens wel. Dus als je toch geld wil verdienen aan geld, dan moet je zorgen dat het gekoppeld is aan een reële- of goederentransactie.’
Wat bedoelt u daar mee?
‘Neem bijvoorbeeld de murabaha, het product dat het meest wordt gebruikt binnen het islamitisch financieren. Het is een vorm van handelsfinanciering. Als een onderneming iets wil kopen, dan koopt de bank dat product eerst en verkoopt het daarna door voor een hoger bedrag. Een winstopslag. De bank is, hoe kort ook, eigenaar van het goed. Dit kan ook nog gekoppeld worden aan een krediet. Dan mag de onderneming het bedrag gespreid terugbetalen.’
Die winstopslag lijkt toch een verkapte vorm van rente.
‘Dat is het eigenlijk ook. Het renteloos bankieren wordt aan alle kanten omzeild. Om een voorbeeld te noemen: een consument of een onderneming heeft natuurlijk vaak behoefte aan geld zonder dat daar meteen de aankoop van een goed aan gekoppeld is. Daar hebben ze iets op bedacht. Stel, je woont in Maleisië en je gaat naar de bank HSBC Amanah, en zegt: “Ik heb geld nodig.” Je krijgt dan een Bai Inah-lening: koop met onmiddellijke terugkoop. De bank verkoopt jou iets, jij mag gespreid betalen, maar de bank koopt het onmiddellijk terug en betaalt jou een lager bedrag.’
Dus dan betaal je uiteindelijk toch wat aan de bank?
‘Ja. Maar ze noemen het een winstopslag. De reële transactie is er voor de vorm tussen geschoven. Ook centrale banken doen eraan mee. Arabische banken kunnen namelijk, wanneer ze geld over hebben, volgens de regels geen geld uitzetten in de markten tegen rente. De centrale bank van de Verenigde Arabische Emiraten heeft daarom een constructie bedacht waarbij banken geld kunnen stallen en daar een verkapte vorm van rente op ontvangen. Maar ook dat gebeurt via een goederentransactie, anders mag het niet.’
Is renteloos bankieren dan wel realistisch?
‘Nee. Volgens mij niet.’
Islamitische banken hebben ook regels met betrekking tot speculatie. Houdt men zich daar wel aan?
‘Speculatie is duidelijk verboden in de Koran. Maar daar is op de financiële markten dan weer heel moeilijk toezicht op te houden. Het zal ongetwijfeld wel gebeuren.’
Wat kunnen we dan wel leren van het islamitisch bankieren?
‘Dat je je niet tot je nek in de schulden moet steken. Het gaat dus om de hoeveelheid geld die banken van elkaar en van grote beleggers lenen. Hedgefondsen enzo. Dat geldt niet alleen voor banken hoor, dat geldt voor iedereen.’
Is dat de belangrijkste les volgens u uit deze crisis: we moeten minder lenen?
‘Ja. Maar er zijn wel eerder financiële crises geweest en het geheugen is helaas erg kort. Dus dat zijn we over een tijdje alweer vergeten. Dit is overigens wel de grootste crisis sinds de jaren ’30. Het gebeurt nu op veel grotere schaal en banken zijn enorm met elkaar verknoopt geraakt.’
Moeten we daar dan ook niet iets aan doen?
‘De BIS, Bank for International Settlements (organisatie van nationale centrale banken, red.), probeert nu voor elkaar te krijgen dat banken niet meer als gekken van elkaar lenen door eisen te stellen aan hun liquiditeit. Daarnaast moeten commerciële banken een bepaalde hoeveelheid eigen vermogen aanhouden. In goede tijden gaat dat bedrag omhoog en in slechte tijden wordt de eis verzacht. Maar Basel III, zoals het pakket van nieuwe regels heet, zal nooit genoeg zijn. Bankiers zoeken altijd naar wegen om het op hun eigen manier te doen en regels te omzeilen.’
Een beetje een fata morgana dus, dat Basel III. Net als islamitisch bankieren.
‘Ja, misschien wel. Islamitisch bankieren is in elk geval in de verste verte niet ideaal. Bedenk ook dat bij islamitisch financieren allerlei bedrijfstakken geen leningen kunnen krijgen. De vleesindustrie bijvoorbeeld, als het om varkensvlees gaat. Of hotels, restaurants en cafés die alcohol schenken. De filmindustrie en een groot deel van de muziekindustrie. Al die dingen willen wij liever niet missen, toch?’
Meer Hans Visser: lees zijn boek Islamic Finance en bekijk hier zijn overige publicaties.
Meer over islamitisch financieren: lees de boeken Islamitisch financieren tussen principes en realiteit en
Islamitisch bankieren: Van religieuze principes naar financiële transactiestructuren. Of bekijk de Tegenlicht aflevering Allah, vrouwen en de bank.
Journaliste Frederieke Hegger (Twitter: @FrederiekeH) interviewt experts over de crisis en de hervorming van de financiële sector. Kijk voor meer interviews op www.economievanmorgen.nl
Reacties (14)
Het is wachten op de reactie van peroxide Geert op dit, in sommige opzichten, islamgunstige bericht ;-)
Ik bankier al renteloos bij een gewone Nederlandse bank. De combinatie van lage rente, inflatie en vermogensrendementsheffing zorgt ervoor dat mijn spaargeld negatief rendeert, daar heb ik geen Islam voor nodig.
@2: Ik ben oprecht benieuwd hoe je dat doet zonder daarbij last te hebben van de schenkingsbelasting, want als ik mij niet vergis wordt die ook geheven op renteloze leningen.
Renteloos bankieren klinkt helemaal niet zo ideaal. Wat is het idee daarachter? Niemand leent zijn geld gratis uit of verricht zijn diensten voor niets. Ook islamitische banken niet, zie het interview. Men hanteert net zo goed rente, alleen wordt het een andere naam gegeven.
“…….of verleen diensten voor niets…..”
Wel eens gehoord van burenhulp?
@3
Bij het trustbedrijf waar werkte hadden we klanten met renteloze leningen via Saoedische bedrijven met een jaarlijkse provisie van 5 tot 7%.
@4: Een idee achter renteloos bankieren kan zijn dat het gebruik van rente negatieve bijwerkingen kent. Bijvoorbeeld dat op den duur steeds meer geld in handen komt van steeds minder mensen, en de onhoudbare exponentiele groei van de economie die op rentedragende leningen is gebaseerd.
Verder kun je iemand je geld uitlenen omdat je vind dat die een goed idee heeft, of gewoon omdat diegene geld nodig heeft en jij op dat moment geld over hebt.
Een concreet voorbeeld van een renteloze bank, waar geld lenen overigens niet gratis is:
http://jak.se/english/english
Ik werk in het Midden Oosten en als het over financiering gaat noemen ze het gewoon rente. De eerste keer zei ik vervolgens inderdaad: “maar jullie hebben toch geen rente” waarna vervolgens exact bovenstaande constructie uitgelegd werd. Sindsdien noemen we het gewoon maar rente, want dat is en makkelijker en if it looks like a duck… Enfin.
@7: die negatieve zaken die je noemt erken ik wel, maar ik denk niet dat ze inherent zijn aan het idee van rente op zich. Immers, rente is “gewoon” een vergoeding voor de bewezen diensten (waaronder het lenen van geld). Het feit dat het in Islamitisch bankieren precies hetzelfde gaat maar officieel een ander naampje heeft laat dit ook zien.
Ook in het christendom is het heffen van rente veroordeeld, als is het mij niet duidelijk of dat een absoluut verbod was of dat het alleen om woeker ging (zie Wikipedia over Usary). Het is probleem is natuurlijk: waar ligt de grens. Het blijkt dat vaak al problemen hadden met de berekening van de rente (zeker als je met Romeinse cijfers werkt).
Ik denk dat het probleem dat men had met rente was dat immoreel is: geld verdienen door niets te doen. Dat kan gewoon niet goed zijn. Een soort van middeleeuwse versie van de Geluksmachine van Mark Rutte dus.
(voor de duidelijkheid: dat is niet mijn mening, ik ben het met Matthijs2 @9 eens)
Later heeft de kerk zich helemaal verzoend met rente (en het kapitalisme). Zelfs over woeker hoor je niet veel meer, terwijl dat toch steeds meer voorkomt Vooral in het toch zo christelijke Amerika waar creditcard maatschappijen goed geld verdienen met hele hoge rentes.
@9: “die negatieve zaken die je noemt erken ik wel, maar ik denk niet dat ze inherent zijn aan het idee van rente op zich.”
Dat zijn ze wel. Het is volkomen logisch dat als je geld kunt verdienen aan het hebben van geld de mensen in het voordeel zijn die al geld hebben. En het exponentiële getal e werd in de 17e eeuw uitgevonden door een wiskundige die de effecten van rente op rente onderzocht.
“rente is “gewoon” een vergoeding voor de bewezen diensten”
Een dienst bewijzen is iets doen. Als je geld verdient aan rente, verdien je aan het bezitten van iets en niet aan iets doen.
De argumenten die tijdens de renaissance werden bedacht voor het gebruik van rente zijn ook niet meer van toepassing op moderne banken: dat je het geld zelf niet meer kunt gebruiken als je het uitleent gaat niet op omdat het geld pas wordt gemaakt op het moment dat de lening verstrekt wordt. En veel risico is er ook niet meer met de hypotheekgarantie en de bailouts.
“Het feit dat het in Islamitisch bankieren precies hetzelfde gaat maar officieel een ander naampje heeft laat dit ook zien.”
Dat Islamitische bankiers ook proberen op die manier stinkend rijk te worden wil niet zeggen dat het in het algemeen belang is. Dat ze het een ander naampje geven komt doordat het volgens hun levensovertuiging “Haram” is .
@11: een verhuurder van een huis verdient ook aan het bezit van dat huis. Hoeft er verder weinig voor te doen, behalve een beetje onderhoud. Dat banken en andere grote financiele spelers in het huidige financiele systeem te machtig en rijk zijn erken ik wel, maar dat heeft volgens mij meer met andere zaken te maken dan het idee van rente op zich. Bijvoorbeeld het feit dat banken wel de lusten van geldcreatie hebben maar niet de lasten (ze worden gered als het fout gaat). Of het gegeven dat die grote spelers zoveel lobbymacht hebben dat ze het systeem van wetten en regels naar hun hand kunnen zetten. Ik zie verder ook niet in hoe je rente af zou kunnen schaffen. Dan moet je in feite geld afschaffen. Als ik na hard werken een potje geld opzij wil zetten of het tijdelijk aan iemand uitleen, wil ik daar ook een vergoeding voor hebben. Rente dus.
@10:
Jezus zei al, geld is de wortel van alle kwaad.
Mahatma Ghandi zei het mooier:
“De wereld biedt genoeg voor ieders behoefte, maar niet voor ieders hebzucht.”
Verder,
een Verrekt eind weg van het onderwerp :-)
Voor wie wat meer over geld in de oudheid wil weten:
http://zaplog.nl/zaplog/article/bankieren_in_de_oudheid
vergeet vooral niet te luisteren naar de YouTube opname van Babylonian Woe Part 1
(duurt ruim een uur; eerste paar minuten zijn wat chaotisch)
Ook te beluiteren (samen met andere delen van de Babylonian Woe ) via
http://www.youtube.com/watch?v=AX9bZVsiIVE&feature=player_embedded )
Geschreven versie Babylonian Woe zie:
http://www.jrbooksonline.com/PDF_Books/the_babylonian_woe.pdf
of
http://www.bibliotecapleyades.net/sociopolitica/sociopol_globalbanking39.htm
@12: Je kunt het verhuren van een huis dus ook niet vergelijken met het uitlenen van geld door de banken. Een huis moet je eerst bouwen of kopen, in ieder geval moet de gemiddelde sterveling er heel wat voor doen om het in bezit te krijgen. Het geld voor de lening daarentegen wordt gemaakt met een druk op de knop. De vrije markt bestaat niet, want daar kan niemand tegenop. En daarom is het financiele systeem zo machtig.
Je zou dus best eens kunnen kijken naar wie waarvoor rente mag rekenen en hoeveel dan. Zeggen dat we dat aan de “vrije” markt moeten overlaten is absurd, aangezien het systeem nu in beginsel al niet vrij is.
Daarvoor hoef je geld niet af te schaffen, je moet het alleen anders definiëren. In plaats van een systeem dat van meet af aan ongelijkheid in de hand werkt en daarna omslachtig herverdelen, moeten we geld op een meer rechtvaardige manier afspreken.