Een bijdrage van Bernard van Praag van de Universiteit van Amsterdam. Het stuk is overgenomen van Me Judice.
De pensioenpremie die we op ons inkomen betalen is lange tijd te laag geweest om de pensioentoezeggingen waar te maken. De schuld van de te lage premiestelling ligt bij de werkgevers, stelt Bernard van Praag. Dat mag niet weer gebeuren. Het nieuwe pensioenakkoord tussen sociale partners lijkt daar wel op uit te draaien.
Het land wordt al maanden in spanning gehouden over een pensioenakkoord. Al enige malen heb ik, en anderen met mij, mijn bezorgdheid uitgesproken over een ophanden zijnde structuurwijziging waarvan gepensioneerden, de actieve beroepsbevolking en nog vele generaties na ons de dupe zouden worden. Het is onbegrijpelijk dat de vakbeweging bereid bleek om zich op deze wijze een oor te laten aannaaien.
Eindelijk is dit besef doorgedrongen tot de vakbonden. Enkele bonden binnen de FNV hebben zich in niet te misverstane termen gericht tot het federatiebestuur van de FNV: „Er moet een uitgewerkt idee komen waarover we wel willen onderhandelen. We moeten daarbij dicht bij ons huidige systeem blijven met oplossingen en financiële toetsingskaders met realistische rekenrentes en beleggingsaannames. En natuurlijk dienen Defined Benefit en de risicodeling tussen werkgevers en werknemers het uitgangspunt te blijven.”
Onbetaalbaar
Het gezond verstand zal zegevieren. De deskundigen zullen wel weer met de mantra komen dat dan de pensioenen ‘onbetaalbaar worden’. Wat zij bedoelen, is dat de werkgevers en vakbonden in alle toonaarden weigeren om meer geld uit te trekken voor de financiering ervan.
De wijze waarop ‘sociale partners’ en de overheid met elkaar in achterkamertjes de pensioenen en het pensioenbeleid bepalen, deugt van geen kanten. Een onafhankelijk onderzoek, gekoppeld aan een parlementaire enquête, lijkt mij gewenst.
Vorige week hield de Tweede Kamer een rondetafelgesprek met pensioendeskundigen. Daar kwam het een en ander naar buiten over de manier waarop sinds enige decennia de besluitvorming over het aanvullend pensioen bij ons plaatsheeft.
Voor het eerst werd ruiterlijk toegegeven dat de pensioenreserves in de voorbije decennia op ontoelaatbare wijze zijn afgeroomd. Premies zijn lange tijd lager vastgesteld dan overeenkomt met prudent beleid om de toezeggingen waar te maken.
Oud-directeur Jean Frijns van het ABP gaf vorige week een insiderkijkje in de manier hoe de premies werden en – naar ik vrees – nog worden vastgesteld. De goegemeente veronderstelt dat degelijke actuariële berekeningen bepalend zijn. In werkelijkheid blijkt de premie tot stand te komen als het resultaat van handjeklap tussen sociale partners.
De druk van werkgevers was bepalend. Of de premie hoog genoeg is om een waardevast pensioen of zelfs maar een nominaal vast pensioen waar te maken, is vers twee.
Op de vraag aan Frijns of hij in plaats van werkgevers niet ‘sociale partners’ bedoelde, herhaalde Frijns nadrukkelijk dat het werkgevers waren die de uitkomsten beslissend beïnvloedden. In het geval van ABP gaat het om de staat als werkgever.
Vakbonden niet sterk genoeg
Hetzelfde heeft zich voorgedaan aan vele andere cao-tafels. Dit schetst een ontluisterend beeld van de betekenis van de vakbonden in dit krachtenspel. Ofwel ze lieten zich overdonderen door werkgevers, of ze hadden niet door dat het ging om een min of meer systematische onttakeling van ons pensioensysteem.
Als je veertig jaar werkt en dan nog twintig jaar verder door moet leven van je pensioen, is je pensioen niet iets om luchtig overheen te fietsen. Dat is de afgelopen twintig jaar wel gedaan. Vakbonden hebben hopeloos naïef geopereerd.
Andere schuldigen zijn de pensioenfondsbesturen. Zij hebben zich jarenlang de premie laten voorschrijven door sociale partners. Als zij hun verantwoordelijkheid hadden genomen, hadden zij geweigerd om te lage premies te accepteren en eventueel hun comfortabele bestuurszetels ter beschikking moeten stellen.
Van wie zijn de pensioenreserves
We zitten met de gebakken peren. De reserves zijn bij veel fondsen te laag om zowel de uitkeringen aan reeds gepensioneerden als de opbouw van reserves voor werkenden te kunnen garanderen op het toegezegde peil. Een generatieconflict dreigt. Beide generaties willen het tekort afwentelen op de andere partij. Dat leidt naar een ander punt: van wie zijn de reserves? Ze zijn niet van werkgevers of vakbonden, maar van de pensioendeelnemers.
De ongemakkelijke vraag rijst hoe dat eigendomsrecht moet worden verdeeld over de generaties. In een ordelijk systeem was dit geen relevante vraag geweest. Elk cohort spaart dan genoeg voor zichzelf. In een systeem waar iedereen, ongeacht de verwachte levensduur, dezelfde premie betaalt en bovendien die premie structureel te laag wordt vastgesteld, ontstaat een tekort. De gaten moeten dan worden gedekt uit de lopende pensioenpremies. Het fonds krijgt trekken van een omslagstelsel.
Ons pensioensysteem wordt internationaal aangemerkt als het beste ter wereld. De fundamenten rotten, maar dat kan nog worden gerepareerd. De plannen voor het pensioenakkoord liggen in het verlengde van het verleden. Zij leiden tot een afbraak van het systeem, ten nadele van alle actieve en rustende werknemers.
De op de hoorzitting gelichte tegels vragen om verder onderzoek, al was het maar om te tonen dat wij niet op dezelfde weg moeten voortgaan.
Reacties (9)
“Vakbonden niet sterk genoeg”
De gemiddelde leeftijd van vakbondsleden is dichter bij de pensioengrens dan de gemiddelde leeftijd van de beroepsbevolking.
Daarom was de vakbond wel sterk genoeg voor optreden ten aanzien van de aow-leeftijd, en niet sterk genoeg voor denken op de langere termijn.
Omdat we bijna 20% van ons inkomen aan pensioenen kwijt zijn is het veel te belangrijk om beslissingen over te laten aan vakbonden en werkgevers, die zoals Van Praag aangeeft hopeloos gefaald hebben. Ca 60% van het pensioenverplichtingen heeft betrekking op werknemers ouder dan 55 of gepensioneerden.
Minister Donner is goed bezig geweest met het laten onderzoeken van een aantal pensioenproblemen. Tot oplossing van de problemen is echter in zijn regeerperiode geen stap gezet. Politieke partijen willen hieraan hun handen niet branden en laten de sociale partners de kastanjes uit het vuur halen.
Uiteraard kan men tegels gaan lichten om te zien wat voor ongedierte er onder de tegels zit. Beter lijkt mij om de pensioenproblematiek bij de sociale partners weg te halen en een evenwicht samengestelde staatscommissie nu op korte termijn knopen te laten doorhakken. Al was het alleen al omdat de belastingbetaler ook een forse latente belastingclaim heeft op de pensioenreserves, die daarom niet zo maar verjubeld kunnen worden.
Ook het voorstel van de sociale partners om de AOW waardevast te maken zal in dat kader tegen het licht moeten worden gehouden. In het verleden is dit namelijk nooit het geval geweest en door de fiscalisering van de AOW wordt dit ten dele een sigaar uit eigen doos, die alleen de pensioengrondslag en daarmee de werkgeversbijdrage verlaagd.
Bovendien zal nu toch eens duidelijk moeten worden:
– hoe de tekorten [dekkingsgraad, achterstallige indexatie, levensverwachting, risicodeling] tussen ouderen en jongeren worden verdeeld
– hoe het eigendomsrecht van de reserves is geregeld.
Het is daarbij een grof schandaal dat de brief van de landsadvocaat niet openbaar is en dat de sociale partners hun kaarten tegen de borst houden.
Premies zijn lange tijd lager vastgesteld dan overeenkomt met prudent beleid om de toezeggingen waar te maken.
En dat betekent dat je de huidige bobo’s dus niet weg moet laten komen met alleen premieverhogingen en toezeggingen dat toekomstige pensioenen lager zullen zijn, maar dat je dus *ook* in de huidige pensioenen moet snijden. Da’s namelijk *ook* een vorm van solidariteit.
Als de pensioenfondsen op ontoelaatbare wijze zijn afgeroomd, wat zo is, dan zal deze diefstal ongedaan moeten worden gemaakt.
Als er onverantwoorde toezeggingen zijn gedaan mbt pensioenhoogtes en pensioenduren, wat zo is, dan zullen deze toezeggingen gewijzigd moeten worden.
Na ons de zondvloed.
@ Reinaert | 9 April 2011
En dan? Meer belasting betalen zodat de pensioenen aangevuld kunnen worden?
Het zit er dik in dat de jongere generatie mag opdraaien voor de toezeggingen aan de bijna gepensioneerden. Hoe zal dat gaan? Jongeren krijgen niet langer een defined benefit systeem en zullen met hun pensioenpremies de uitkeringen van de ouderen gaan verzorgen.
“Andere schuldigen zijn de pensioenfondsbesturen.”
Vergeet niet dat deze Besturen ook weer volop bevolkt worden met goed betaalde (oud) vakbondsenbesturen en (oud) werkgevers. En zo is het belangen cirkeltje rond.
De eerdere privatisering van het ABP en de verdergaande verzelfstandiging en schaalvergroting van APG-groep doet de invloed op de pensioenen door de sociale partners in de publieke sector nog verder verbleken. Gebrek aan visie op en kennis van het pensioenvak in de fondsbesturen werden al door DNB (Wellink c.s.) gesignaleerd, maar bestuurders hebben nu eenmaal boter op het hoofd.