RECENSIE - “Pluche”, de memoires van Femke Halsema, is een curieuze combinatie van verhalen. Bij haar werk voor de Wiardi Beckman Stichting had ze behoorlijke confrontaties met Felix Rottenberg, maar een jaar of vijftien later zet dezelfde Felix haar bovenaan het lijstje van zijn premier kandidaten. Het gebeurt live, bij DWDD, en Matthijs van Nieuwkerk vindt het ook een prima idee.
Het boek is rijk aan dit soort verhalen. Maar het boek is waardevoller dan dit soort kleine weetjes, zoals het verhaal over Lodewijk Asscher, die opbelt voor een ministerschap voor Halsema in het huidige kabinet. Dat is lollig, maar daar lees je geen politieke memoires voor.
Memoires
In Nederland komen leesbare memoires maar beperkt voor. Wat moet je er van verwachten? Nodig lijkt me een betrouwbaar beeld van de tijd waarin iemand politiek actief is, een culturele en politieke context. Vervolgens gaat het er om hoe iemand in die context opereert en daar in groeit en leert. Hoe gaat de hoofdpersoon om met de functie zelf, wat is de ontwikkeling van het vakmanschap, wie hebben daarop welke invloed? Dat laatste is behoorlijk lastig. Wie dat wil mag over zichzelf schrijven, maar over anderen schrijven is vaak lastig. Het lastigst voor Femke was de feitelijke en de emotionele waarheid te scheiden. De emotionele kant heeft het schrijfproces verlengd: want ze had niet veel meer met de politiek. Aan het boek is dat niet te merken. Dat is een compliment.
Politiek
Ooit rekende ik mijzelf ook tot klein radicaal links, dus ik voel me wel redelijk verwant met Groen Links. Halsema werkte ook bij de Wiardi Beckmanstichting, maar nam afscheid van de sociaaldemocratie na aanvaringen met de baasjes uit de PvdA. Dat herken ik ook. Rottenberg ruimt de “zuurgraadgeneratie” op, maar en passant ook hoopgevend en modern jong talent.
Groen Links schat haar beter in en zij krijgt een invitatie. Paul Rosenmuller wordt haar politieke mentor. Kees Vendrik wordt een goede vriend, die haar aanvult in economische kennis en cijfermatig inzicht.
Rosenmuller gaat al een tijd mee en staat binnen de partij als “realo” bekend. Halsema heeft geen moeite met een plek in die hoek. Wel is ze, door haar juridische en criminologische achtergrond, gericht op principes en precisie in redeneringen. In combinatie met haar onervarenheid, maakt haar dat tot een lastig, gelijkhebberig kamerlid.
In de jaren verandert dat. Ze leert door schade en schande dat ontspanning, elkaar wat gunnen, milde grappen, erg kunnen helpen bij het overbrengen van boodschappen en het behalen van resultaten. Moeilijk is het wel: ze heeft niet veel met het emotionele aspect van de politiek, noemt zich buitenstaander en analyticus.
In de laatste jaren van haar activiteit zie ik haar als een moderne liberaal, die de weg wat kwijt is. Maar het blijkt een strategische keuze, voor een moderne lijn. Ze kan het goed vinden met Pechtold en Rutte. Femke is ‘a good sport’: als de JOVD haar een prijs uitreikt, komt ze opdraven. Het is bijna net zo erg als oprechte waardering van Wilders, maar ze gebruikt de kansen die ze krijgt.
Persoonlijk
In het verhaal vlecht zij confrontaties in het privéleven. Het bestaan van een politicus is niet gemakkelijk: de terreur van de communicatie is groot: collega’s, media, congres, achterban, alles belt, twittert en schrijft.
Dat wordt echt lastig, als zij zwanger raakt, zeker als het een tweeling blijkt en niet alles in orde is. Vakanties kun je wel plannen, maar de politiek ontregelt. Het gaat thuis niet altijd goed; maar het onuitstaanbare is ook heel herkenbaar. Afspraken die veranderen, getelefoneer tijdens het eten, een gesprek met een oog op het journaal.
De persoonlijke kant gaat ook over betrekkingen. De discussies met Balkenende vindt zij van een ondraaglijke leegte, dus poogt ze hem eens te spreken in het Torentje. Het mislukt jammerlijk. Als Balkenende uiteindelijk zich op verkiezingsavond na een verpletterende nederlaag terugtrekt, voelt ze medelijden. Rottenberg is vooral autoritair, Wallage eigenlijk sexistisch, Cohen onbenaderbaar en te oud voor de generatie Pechtold, Rutte, Halsema.
Mooi is ook de bekende anekdote over Agnes Kant: “Agnes, waar gaan we vandaag weer boos over zijn?”
Vakmanschap
Het beste vind ik Halsema in haar terzijdes over het vak:
“Eigen aan het parlement, aan de democratische cultuur is dat je dagelijks omgaat met en je moet verhouden tot mensen die wat jij belangrijk vindt negeren of die juist jouw uitlatingen onverdraaglijk vinden. In die soms massieve botsing van waarden en ideeën een vriendelijke tussenweg vinden, is wat ik aan democratische politiek het moeilijkste maar ook het mooiste vind.”(p.387)
Soms toont Halsema haar opvattingen in anekdotes, zoals die in de confrontatie met Balkenende over het rapport Davids (over hoe Nederland de oorlog met Irak in werd gerommeld.). Zij valt Balkenende aan met zijn eigen woorden:
“In de huidige beleids- en bestuursstijl, met name in de verhouding tussen regering en parlement, wordt in toenemende mate de rechtsstatelijkheid verruild voor een postmodern relativistisch rechtsbesef. Alles kan als het maar werkt.” Halsema had het zelf niet beter kunnen zeggen. (p.309) Balkenende verweert zich door te bazelen over “de kennis van nu”. Halsema dient een motie van wantrouwen in tegen de premier, die wordt verworpen. Maar het kabinet valt een maand later toch; de mot zat in de samenwerking tussen CDA en PvdA.
Het debat hoort te gaan over de dingen die je scheiden; als je dat niet wilt of niet kunt, behoort het in de politiek niet goed af te lopen.
Kritiek
Heb ik nog kritiek? Maar een klein beetje: Halsema heeft het over vrienden in de fractie. Maar toen Jolande Sap het overnam, was er weinig vriendschap meer. De besluitvorming over de Kunduz missie had daar veel mee te maken. De fractie werd een kiftend clubje, waar overigens ook het partijbestuur wel een aandeel had: veel pacifisten konden met de militaire acties niet leven. Dat verstoorde de balans. Ik zou wel iets meer over deze rol van een persoonlijke balans hebben willen lezen. Een voetbalteam bestaat niet uit toptalenten, maar uit de beste combinatie van talenten.
Het boek is een mooie kroniek over de politieke ontwikkeling van een periode. Wie de laatste twee decennia heeft gedut, zal moeite hebben alles te herkennen. Maar de gemiddelde politieke geïnteresseerde zal veel van zijn gading treffen. Lees dit boek (ook als E-book).
Reacties (16)
Tsja, wie zijn wij dan om er anders over te denken.
Het was misschien een club vrienden maar volledig losgezongen van de partij en de leden. Het bestuur onder leiding van Heleen Weening had de missie de tweede-Kamerfractie en de laattijdige weer op een lijn te krijgen. Zowel SAP als Weening zijn in die strijd helaas gesneuveld. Beide achtte ik zeer capabel. De fout van het bestuur lag volgens mij wel bij de krampachtige reactie op de kandidatuur van Dibi. Daar had het partijbestuur moeten ingrijpen. De kandidatencommissie achtte Dibi ongeschikt. Daarmee was zijn kandidaatstelling van de baan en het bestuur had achter Sap moeten staan.
@1: wat probeer je te zeggen? Ik maak mij vrolijk over de wending van Rottenberg, ten opzichte van Femkes eerdere belevenissen bij de WBS. Geen idee wat jij bedoelt.
@2: het is geen verhaal van poppetjes, althans zo bedoelde ik het niet. Halsema schrijft over een poging tot modernisering van het politieke denken en nam daar een koprol in: helaas had ze met de G.L. achterban het verkeerde politieke vehikel. Het Kunduz-realisme brak vervolgens het politieke leven van Sap.
Halsema was een koekoekskind binnen radicaal links. Onder haar leiding is GronLinks liberaal geworden, en dat zal ik haar eeuwig verwijten.
@4: Liberaal? Was het maar waar. Keihard neo-liberaal. Ik vind haar een verrader.
@3: dat probeerde ik te vertellen. Ik vond haar ook wat verdwalen en niet heel oprecht links, maar daar kwam ik van terug. Ze maakt redelijk duidelijk hoe haar ontwikkeling was en waarom ze zo koos als ze deed. De vriendschap met Pechtold en Rutte bevalt me ook matig, maar het was een modernisering van politieke stijl.
@4: wat nou, keihard liberaal? Ik geef met opzet haar accenten op de rechtstatelijkheid weer. Dat is bij de VVD niet echt in goede handen, als je het gedraai en gedoe bij V&J ziet. En de ‘keiharde liberale lijn’ van Groen Links valt zo goed bij de kiezer dat de partij in de peilingen ongeveer dubbel zo groot is als de PvdA. Dus ?
@6 Ik heb het woord keihard niet in de mond genomen.
Niets mis mee, om wat goede (ik zou bijna zeggen: ouderwetse) liberale principes in het linkse gedachtengoed te injecteren. Dat mensen zelf keuzes moeten kunnen maken en dat de staat niet alles voor iedereen paternalistisch/bureaucratisch moet willen dichtregelen lijken me op zich heel gezonde uitgangspunten.
Maar ik was dan ook fan van Halsema als partijleider. En ik had enige tijd hoop dat ze de partij mee zou krijgen in de door haar aangewezen richting. Rosenmöller vond ik ook wel goed. Maar sinds Sap helaas alleen ideologische stagnatie.
Verder doet de persoonlijkheid van de partijleider er toe, ook al willen sommige linkse mensen dat niet geloven. Halsema kon Wilders c.s. aan in het debat. Knulletje Jesse, not so much.
@8: “liberale principes in het linkse gedachtengoed te injecteren. Dat mensen zelf keuzes moeten kunnen maken en dat de staat niet alles voor iedereen paternalistisch/bureaucratisch moet willen dichtregelen” Dit klinkt mij een beetje als VVD-achtige framing in de oren….probleem met dat injecteren van liberale prinicipes van “eigen ik eerst, zelluf keuzes maken” is dat als je dat pad eenmaal inslaat er geen houden meer aan is. En ja, (lekker tegendraads statement) soms moet de staat gewoon paternalistisch zijn. Anders kunnen we ook wel belastingen vrijwillig maken.
@8: bij “ouderwetse liberale principes” denk ik aan:
– gratis onderwijs
– leerplicht
– afschaffen van de doodstraf
– vrijheid van godsdienst, vrijheid van vereniging
– afschaffen van de slavernij
@3: “Kunduz-realisme” ?
U bedoelt de fata morgana dat Nederlandse trainers alleen politie-agenten zouden trainen die niet op de Taliban gingen schieten.
Dat was natuurlijk prachtig politiek compromis, waarvan iederen op d’r klompen aan kon voelen dat het in de praktijk anders uit zou pakken.
Jolande Sap zich hiermee heeft laten paaien (ik zou bijna schrijven: naaien) heeft terecht kritiek uitgelokt.
@11: Die definitie van “een prachtig politiek compromis” lijsten we even in.
@SU; excuus, ik schoor Zeeman en jij ten onrechte over dezelfde kam. Maar of G.L. nu liberaal is en daar een eeuwig verwijt voor past?
@11: ja, ik bedoel inderdaad die fata morgana, die de pacifisten heeft vervreemd en G.L aan de kant van Pechtold bracht bij de akkoorden, die deze regering Rutte tot dusver schragen.
@8: ik vrees dat Femke niet vies was van dit politieke denken dat haar in ouderwetse termen weer een roze sociaaldemocraat maakte, maar het lijkt mij dat de tijd dit nodig had. Het had een kansrijke linkse combinatie op kunnen leveren.
@13 Wat heeft een radicaal aan compromiszoekende liberalen die bereid zijn hun idealen in te ruilen voor regeringsdeelname? Kun je je net zo goed PvdA noemen.
@14: daar zit iets in. Het punt is alleen: wij zijn een meer partijenland, dus hebben altijd coalities, met verkleurde idealen. Het gaat er dus om wie je aan de knoppen wilt hebben.
Het is een dilemma voor de echte radicaal: kleurloos links of kleurloos rechts?
@15 Wat heb je aan meer partijen als het meer van hetzelfde is? Je kunt kiezen voor liberaal, liberaal of liberaal.