Faalt de wijkaanpak?

Het structureel vooruithelpen van wijken door ontkokerd samenwerken gaat niet lukken, zeiden bestuurskundigen Helderman en Brandsen eerder op deze site. Drie deskundigen reageren. Godfried Engbersen: ‘Gezien de inspanningen is er te weinig uit de wijkaanpak gekomen?’

‘De grote ambitie, wijken structureel vooruit helpen door ontkokerd samenwerken, is niet van de grond gekomen. En dat gaat ook niet gebeuren’, aldus bestuurskundigen Taco Brandsen en Jan Kees Helderman. De heren pleiten voor bestuurlijke bescheidenheid. Helderman: ‘Kapitaliseer het aanwezige sociale kapitaal. Sluit aan bij wat er leeft in een wijk en wees gewoon blij met dat kleine initiatief. Als je daar veel geld tegenaan mikt, gooi je het dood.’

Mislukking is een te grove conclusie

René Scherpenisse, voormalig directeur van de Stuurgroep Experimenten Volkshuisvesting (SEV) en nu directielid bij Atrivé, een adviesorganisatie voor woningcorporaties, vindt de conclusie dat de wijkaanpak gaat falen ‘veel te snel’. Bij Scherpenisse is het glas nog halfvol. ‘Er zijn zoveel pareltjes die met zo’n grove conclusies tekort worden gedaan. Recent onderzoek in Amsterdam, Groningen en Dordrecht laat juist zien dat bewoners vooruitgang zien in hun wijk. Dat lijkt me toch lastig te combineren met de boodschap van Helderman en Brandsen.’

Scherpenisse erkent dat samenwerken tussen de betrokken partijen bij de wijkaanpak nog steeds ‘een gruwelijk probleem kan zijn’ en ‘dat de bestuurlijke drukte een goede basisanalyse in de weg staat’, maar hij pleit voor meer geduld dan Helderman en Brandsen etaleren. ‘We zijn nog maar zo kort bezig. Ik zie de wijkaanpak als een vorm van beleidsleren. Er is nog zo weinig kennis over wat nou de juiste interventies zijn, we praten ook nog veel te weinig over wat we nou precies verwachten van bepaalde interventies. We zitten pas op één derde van het proces, we lopen een marathon, maar we zijn onderweg.’

Bij de tegenwerping dat de vele honderden miljoenen de wijkaanpak een wel erg kostbare les maken, verblikt noch verbloost Scherpenisse. ‘Dat is echt te makkelijk. Vijfentachtig procent van het geld zit in fysieke vernieuwing, dat heeft sowieso resultaat omdat het de samenstelling en de uiterlijke kwaliteit van de wijk beïnvloedt.’ Nee, Scherpenisse is niet gelukkig met de stellingname van Helderman en Brandsen. ‘Dit soort negatieve, luidruchtige conclusies vind ik in dit politieke tijdsgewricht niet zo verstandig.’

De kritiek op de wijkaanpak is te eenzijdig
Onderzoeker André Ouwehand van het onderzoekinstituut OTB van de TU Delft is het eens met de kritiekpunten die Helderman en Brandsen tot hun harde conclusie brengen. Slechte analyse, gebrek aan draagvlak en personele continuïteit, geen onderlinge overeenstemming – het is inderdaad allemaal waar. ‘Het zijn natuurlijk ook geen nieuwe punten die ze inbrengen. Maar het interessante is wel dat we leren. We onderkennen het belang van eerstelijns professionals met veel vrije ruimte. We begrijpen steeds beter dat samenwerken niet betekent dat je met heel veel partijen aan een grote tafel moet gaan zitten.’

De socioloog Godfried Engbersen, hoogleraar aan de Erasmus Universiteit, deelt de waarnemingen van Helderman en Brandsen, maar noemt ze eenzijdig, en een bestuurskundig verhaal. ‘We hebben het in de wijkaanpak over sociale problemen. Dan moet je voor het bepalen van het succes van de wijkaanpak dus ook kijken naar sociale indicatoren. Werkgelegenheid, onderwijsprestaties, terugdringen van overlast, ontwikkeling van wijkvoorzieningen. Zie je daar verbetering in en komt dat door de integrale wijkaanpak? Draagt die bestuurlijke chaos die zij terecht constateren wellicht toch ergens aan bij?’

Er is te weinig uit de wijkaanpak gekomen
Maar ook met die kanttekening bij Helderman en Brandsen is Engbersen kritisch over de wijkaanpak zoals die zich de afgelopen jaren in Nederland ontrold heeft. Voor hem is het glas half leeg. ‘Gezien de inspanningen is er te weinig uitgekomen en ook te weinig dat hoop biedt voor de toekomst. Er was heel veel geld beschikbaar en dan ontstaat er een enorme versnippering. Dat fascineert me ontzettend. Waarom slagen we er dan niet in om meer kritische massa te ontwikkelen? Kies een prangend thema in zo’n wijk, bijvoorbeeld het verbeteren van de leefbaarheid, het ontwikkelen van het maatschappelijk vastgoed of het weerbaarder maken van bewoners en pak dat heel goed op.’

Engbersen bepleit het versterken van wat hij de kerninstituties noemt voor een wijk: arbeid, huisvesting, onderwijs en veiligheid. Deze instituties zijn de pijlers van een sterke wijk. ‘In een studie voor de WRR heb ik het begrip “sociale herovering” gebruikt. Sociale herovering staat voor het heroveren van de publieke ruimte en het verbeteren van de leefbaarheid van een wijk. Maar na de herovering komt de opbouw met behulp van adequate huisvesting, onderwijs en intelligent activeringsbeleid. Helderman en Brandsen lijken hiernaar te weinig te hebben gekeken, ze lijken vooral allerlei welzijn-projectjes te hebben bestudeerd’

Engbersen: ‘Achter de wijkaanpak schuilt de tragedie van de publieke instituties die veel slagkracht hebben verloren. Er wordt getracht dat te corrigeren, maar dat doe je dus niet door heel hyperactief te worden. Je moet juist bedachtzaam en selectief je geld in zetten op een aantal fundamentele zaken die van wijk tot wijk kunnen verschillen.’

Dit is een verkorte versie van het artikel ‘Faalt de wijkaanpak inderdaad?’ dat eerder verscheen in TSS, tijdschrift voor sociale vraagstukken, maart nummer 3. Wilt u een proefnummer aanvragen? Klik dan hier.