Extra ecclesiam

Foto: lets.book (cc)

ACHTERGROND - Wetenschapsfilosoof Maarten Boudry vraagt in de Belgische krant De Morgen van 13 september aan gematigde moslims voortaan geen beroep meer te doen op de koran wanneer ze hun afkeuring van gewelddadige geloofsgenoten willen onderbouwen. Hij richt zelfs een ‘smeekbede’ tot hen, omdat ze op die manier het uitgangspunt delen van hen die ze bestrijden.

U speelt niet alleen op het schaakbord van de jihadi’s, met hun spelregels, het is alsof u zichzelf drie pionnen toebedeelt en uw tegenstander tien koninginnen.

Bij elk dispuut halen fundamentalisten immers het boek boven dat u beiden eerbiedigt als goddelijke autoriteit, en weten zij de beste papieren voor te leggen.

Aldus Boudry. Het is een iets vriendelijker formulering van een oud thema: de koran als islamitische Mein Kampf, waarin ondubbelzinnig en tot in detail alle gruwelijkheden zouden zijn voorgeschreven die moslimzeloten overal ter wereld plegen. Wie met behulp van datzelfde boek anderen tot vreedzaam gedrag wil aanzetten, faalt natuurlijk al bij voorbaat. Dat idee is het gevolg van een denkfout waar atheïsten en andere seculieren de laatste tijd steeds vaker met een forse klap in tuinen: ze luisteren alleen naar fundamentalisten.

Die lezen heilige teksten namelijk letterlijk – ‘wat er stáát’ – en dat is makkelijk te volgen. Ze beroven de teksten doorgaans ook van hun context, of voorzien ze van een totaal nieuwe. Seculieren zijn van die context vaak in het geheel niet op de hoogte en gaan dus maar af op wat ze verteld wordt. Het verhaal van de fundamentalist is ook goed verifieerbaar aan de hand van die bronnen die eenvoudig toegankelijk zijn voor de absolute, en dus ook de seculiere leek. Beide groepen hebben – met andere woorden – geen kaas gegeten van exegese en theologie en de veel ingewikkelder verhalen van gediplomeerde exegeten en theologen kunnen ze maar nauwelijks volgen. Boudry hoort bij de groeiende groep seculieren die slechts één interpretatie van de heilige schrift aanzien voor wat er in diezelfde schrift ook echt ‘stáát’.

Een voorbeeld is Boudry’s bewering als zouden vreedzame verzen uit de koran (‘er is geen dwang in de religie’ [2:256] en ‘wie één mens redt, redt de mensheid’ [5:32]) zijn ‘afgeschaft’ door andere verzen (in dat verband wordt veelal verwezen naar het ‘zwaardvers’ [9:5]). Die afschaffingsprocedure zou in de koran zelf beschreven staan, maar dat is een idee dat pas drie eeuwen na de koran is geformuleerd. Wie het ‘afschaffingsvers’ (2:106) leest met dit later uitgevonden idee al in zijn hoofd, is licht geneigd hinein zu interpretieren, maar noodzakelijk is dat niet. Het betreffende vers wordt bijvoorbeeld ook wel gelezen als betrekking hebbend op slechts één enkel incident, of als een verwijzing naar ‘tekenen’ in plaats van ‘verzen’ in de koran (het Arabische woord betekent beide).

Boudry’s bewering kan – zelfs met behoud van het idee ‘afschaffing’ – volledig worden omgedraaid. De door hem aangehaalde vreedzame verzen worden door moslimtheologen ook wel gezien als voorschriften die verzen met een meer gewelddadige inhoud afschaffen. De exegetische methode die daar achter zit, gaat niet zozeer uit van wat er staat als openbaringsbron, maar van waarom het er staat.

Er bestaan ook exegetische methoden waarmee kan worden aangetoond dat verzen die over hetzelfde onderwerp lijken te gaan – en die dus linksom of rechtsom een geval van afschaffing zouden inhouden – feitelijk niets met elkaar te maken hebben, omdat ze over verschillende onderwerpen gaan, betrekking hebben op verschillende omstandigheden of gericht zijn aan verschillende toehoorders. Die methode is meermaals uitgevonden: rabbijnen kennen hem ook.

Boudry kent al dat eenvoudige exegetische handwerk niet. Hij ziet dat slechts aan voor ‘wegverklaren’ en ‘rationaliseren’. Een vorm van oneerlijkheid dus, of op zijn best zelfbedrog. Zo zonder enig denkgereedschap moet je toch wat als je wilt aantonen dat dat boek maar bar en boos is en de wetenschapsfilosoof bedient zich dan maar van imposant klinkende cijfers.

Niettemin wordt de eeuwige foltering voor ongelovigen meer dan 120 keer herhaald in het boek waaraan u lippendienst bewijst

92 van de 114 soera’s handelen erover

Datzelfde boek (…) wijdt 164 verzen aan de jihad, de heilige strijd tegen niet-moslims

Honderdtwintig keer folteringen voor ongelovigen, hon-derd-twin-tig keer! Je zou ervan schikken, tot je je realiseert dat we op 6236 verzen in totaal spreken over 1,9% van de koran, een bescheiden Donald Duckje, zeg maar.

Over diezelfde folteringen zouden 92 soera’s van de 114 handelen, maar het is de vraag of Boudry wel weet waar hij het over heeft. Er is maar één soera in de koran die ‘ergens over gaat’: de twaalfde, waarin het verhaal uit het bijbelboek Genesis over Joseph and the technicolour dreamcoat wordt herverteld. Daarnaast zijn er enkele ultrakorte soera’s die veelal uit een soort gebedsteksten bestaan. Alle andere soera’s zijn een aaneenrijging van wijd uiteenlopende onderwerpen die noch thematisch, noch chronologisch geordend zijn, waarbij van de hak op de tak gesprongen wordt en waar leken – en trouwens ook behoorlijk wat moslims – het spoor al heel erg snel bijster zijn. Soera’s dus waar je onmogelijk van kunt zeggen dat ze ‘over een bepaald onderwerp gaan’.

Volgens mijn concordantie – alweer zo’n exegetisch basisgereedschap dat je in je eerste jaar leert kennen – komt de stam jhd in de hele koran zo’n 41 keer voor – niet 164 – en die dekken niet allemaal het veel misbruikte begrip jihad. Van die stam zijn ook woorden als ‘inspanning’ en ‘sterkste’ afgeleid. Boudry meldt bij het begrip jihad nog even voor de duidelijkheid de betekenis: ‘de heilige strijd tegen niet-moslims’, maar die betekenis is pas in de loop van de dertiende eeuw ontstaan, dankzij de Mongolen. Wederom: wie deze verzen leest door de bril die in die tijd is ontstaan, is licht geneigd hinein zu interpretieren, maar noodzakelijk is dat niet.

Boudry beheerst de theologie en exegese niet, is niet op de hoogte van de historische context waarbinnen de jihadistische korenexegese is ontstaan en beschikt over een slechts beperkt inzicht in de beschijvende statistiek. Toch durft hij in zijn smeekbede te stellen dat de vreedzame ideeën die veel moslims ontegenzeggelijk hebben, niet voortvloeien uit begrip van hun heilige schrift.

Maar vergis u niet: die verheven morele principes hebt u niet aan de Koran of eender welk ander heilig boek ontleend. Die komen van u. Dat is de stem van uw geweten, de vrucht van morele vooruitgang.

Afgezien van de vraag waar die morele vooruitgang (welke trouwens?) dan vandaan komt, wordt ook hier een denkfout gedebiteerd waar seculieren zich regelmatig aan bezondigen: (mede)menselijkheid kan niet voortvloeien uit religie of een heilige schrift, maar is slechts te vinden in een visie of overtuiging die in wezen seculier is. Extra ecclesiam nulla salus, waar heb ik dat eerder gehoord?

Reacties (18)

#1 Stronkel

Dat idee is het gevolg van een denkfout waar atheïsten en andere seculieren de laatste tijd steeds vaker met een forse klap in tuinen: ze luisteren alleen naar fundamentalisten.

Als een neonazi beweert dat hij een gematigde neonazi is en geen extremist, dan maakt dat niks uit: gematigd of niet, het blijft een neonazi.

  • Volgende discussie
#2 zuiver

Godverdomme, houdt het dan nooit op?

Elders vandaag reageer ik al: … de wereld is turbulent en de islamitische wereld staat op dit moment in het brandpunt. Dat dient uitgangspunt te zijn. Leg dat geloof en dat boek eens opzij en kijk wat er dan te zien valt: interactie tussen landen, volken, geld, resources, macht. Geloof en dat boek zijn secundair, dat zijn ze al honderden jaren. /Edit: Net als in onze christelijke wereld. /Einde edit

Dit soort verhalen is koren op de molen, olie op het vuur. Weer iemand die denkt te weten hoe hij uitleg van uitleg uit moet leggen.

Om dan vervolgens te zeggen dat de seculiere interpretatie dat (mede)menselijkheid kan niet voortvloeien uit religie of een heilige schrift, maar is slechts te vinden in een visie of overtuiging die in wezen seculier is , hetzelfde is als de kerk die roept dat er buiten de kerk geen redding is (Extra ecclesiam nulla salus).

Inderdaad: GODVERDOMME. Impliciet zegt onze religieuze historicus – je doet het hier vaker @Richard – dat de stelling dat (mede)menselijkheid niet door de kerk wordt ingegeven fout is.

Ik begrijp dit soort stukken niet meer:

1) exegese is de fout der fouten in de hele discussie rond koran en islam vandaag de dag.

2) en als er dan eindelijk iemand roept dat menselijkheid eigenlijk los staat van kerk en geloof maar een intrinsieke menselijke eigenschap is wordt er geroepen dat dat fout is omdat het dezelfde arrogantie zou zijn als van de kerk zonder wie er geen redding bestaat.

Nee @Richard, je mist het punt: kerk, boek en geloof zijn product van de mens, menselijkheid is intrinsiek. Humanisme. We hebben geen tellingen, statistieken en pseudowetenschappelijke exegese nodig. Exegese staat niet boven de mens, is niet belangrijker dan mens zijn. Maarten Boudry heeft een goede afslag genomen maar moet de weg nog wat verder lopen.

Exegese is geleerdheid die geen wijsheid kan worden.

Mijn latijn is niet goed genoeg om een mooie afsluiter te geven. Maar de seculiere traditie wil dat eigenlijk ook niet.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#3 zmoooc

Mooi dat je ervoor kiest 5:32 te gebruiken als voorbeeld van een vredelievend vers. Lees je iets verder dan kom je 5:33 tegen, waarin wordt daar beschreven dat al die vredelievendheid natuurlijk niet geldt voor degenen die oorlog voeren tegen Allah en zijn Messiah; die moeten namelijk in stukken gehakt worden. En daarna ook nog eens verbannen en naar smaak gekruisigd:p

Vandaar dat douane en leger haar personeel verzoekt niet meer al te herkenbaar over straat te gaan.

Het lijkt me dus inderdaad verstandig om de koran niet te gebruiken in pogingen extremisten te overtuigen van hun vermeende verkeerde interpretatie ervan. Wat er staat is ronduit “riskant”; dat het er zo onduidelijk staat dat je hele pagina’s vol kunt wijden aan wat de mogelijke betekenis van een enkel zinnetje is toont toch vrij duidelijk aan dat het in stand houden van het idee dat wat in de Koran staat een goed idee is op zijn zachtst gezegd onverantwoordelijk is.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#4 gronk

Alweer een stuk over moslims? Dude. D’r gebeuren echt nog wel andere dingen in de wereld dan de fittie waar rechts nederland al ruim 10 jaar mee bezig is.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#5 gronk

RIJBEWIJZEN VAN MOLSIMS INNEMEN!!!!einszweidrei!!2121!

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#6 Lorenz

Als er een exegese en een hoop interpretatie nodig is, wordt het onnodig moeilijk.

Kunnen we in Nederland niet gewoon concluderen (en als ik eerlijk ben liefst bij wet vastleggen) dat religies producten van mensen zijn (totdat het tegendeel overtuigend wordt bewezen)?

En dat dat prima is, omdat we allemaal onze eigen levensovertuiging mogen hebben, binnen de kaders van de wet. Maar dat we gewoon niet meer doen alsof een religie meer is dan een andere levensovertuiging.

Ik vind om deze reden de oproep van Maarten Boudry nog wel grappig. Hij vraagt in wezen of moslims het (letterlijk nemen van en) citeren uit hun boek willen loslaten en op hun eigen geweten willen varen.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#7 gronk

F’up to self: momenteel 3 doden en zeker 15 gewonden, waarvan 5 zwaar. Maar dit is een ‘geaccepteerd risico’; overmorgen is iedereen dit weer vergeten. Maar als een Marokkaan/Syrier/Irakees iets met een soortgelijk aantal doden had gedaan, dan hadden d’r nu al wat moskeen in de fik gestaan. Vooralsnog zie ik geen autodealers in de hens staan.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#8 Stronkel

@7: Volledig mank gaand ‘argument’. Je kiest ervoor om naar zo’n evenement te gaan, je kiest er niet voor om bijvoorbeeld op straat onthoofd te worden.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#9 gronk

@8: oh, dus mensen kiezen voor verkeersongelukken (~1000 doden per jaar)? Waarom kiezen we daar dan niet voor?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#10 Jona Lendering

Voor zover ik kan zien, is Boudry’s punt niet de angst voor een fundamentalistische uitleg, maar roept hij moslims op de Koran überhaupt niet als bron van gezag te gebruiken. Het is immers, om zo te zeggen, wat protestants om een heilig boek als bron als exclusieve autoriteit te aanvaarden.

Er blijft, nadat moslims hebben besloten hun hart, geweten en hersens als autoriteit te nemen, genoeg aan rituelen en meditatie over om nog steeds te kunnen spreken van een islamitische traditie.

Uiteraard is dit makkelijker gezegd dan gedaan. De Koran heeft voor moslims een hogere status dan de Bijbel in het protestantse christendom. Ik sluit niet uit dat Boudry, levend in een katholiek land waar rituelen een voorname uiting van religie zijn, het iets te eenvoudig voorstelt. Ik ben het overigens wel met hem eens dat dit, moeilijk als het zal zijn, de richting is waar we oplossingen moeten zoeken.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#11 Gilgamesh

@0
“… wordt ook hier een denkfout gedebiteerd waar seculieren zich regelmatig aan bezondigen: (mede)menselijkheid kan niet voortvloeien uit religie of een heilige schrift, maar is slechts te vinden in een visie of overtuiging die in wezen seculier is.”

En vervolgens gewoon geen enkel tegenargument gebruiken…

De stelling poneren als dat de menselijkheid slechts te vinden is in een visie of overtuiging die in wezen seculier is en één op één gelijkstellen met dat standpunt van de kerk dekt de lading ook niet. Daarmee impliceer je dat de stellingen dat het vanuit religie komt en vanuit seculariteit evenredige extreme tegenpolen zijn.

Het argument voor de één is echter dat al het goede vanuit God komt, omdat “ik dat geloof” en we hebben een ‘heilig’ boek. Het argument voor het tweede is logisch en wetenschappelijk van aard; mensen hebben de religie gecreëerd en God bestaat niet, dus de moraal die men volgt vanuit de religie heeft een menselijke oorsprong. Dit wordt verder onderbouwd met het feit dat wanneer men de zogenaamd door God getelepateerde religieuze schriften leest deze juist een zeer immorele inhoud bevatten – in de praktijk richt de mens het geloof dus zelf en als groep in bij wat aansluit bij hun intrinsieke morele kompas, al dan niet door exegese of ander nodeloos tijdverdrijf. Verder kan beargumenteerd worden dat vanuit de evolutie moraliteit verklaard kan worden en dus intrinsiek is.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#12 rj

@3: Daar zit zeker wat in, hoezeer ik de redelijkheid van Richard Kroes waardeer. Maar zegt de wijsheid immers niet: Ga niet in discussie met eikels? Eerst halen ze je neer tot hun niveau en dan winnen ze op ervaring. En om al die godvergeten bloeddorstigheid in de Koran (waar de Bijbel, zeker het OT, ook niet vies van is), metaforisch te gaan zitten uitleggen en te gaan muggenziften en harenkloven en exegeren, lijkt me onbegonnen werk. Ik verwijs naar misschien wel de wijste film van de aflegelopen honderd jaar:

https://www.youtube.com/watch?v=-xLUEMj6cwA

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#13 okto

@0

Beide groepen hebben – met andere woorden – geen kaas gegeten van exegese en theologie en de veel ingewikkelder verhalen van gediplomeerde exegeten en theologen kunnen ze maar nauwelijks volgen.

Als een HEILIGE tekst dusdanig is opgesteld dat grote groepen – met name onwetenden en zij met ietwat rechtlijnige verstandelijke vermogens – die heilige tekst fout interpreteren, dan kun je op z’n minst vaststellen dat Zijne Heiligheid wel eens wat beter had mogen dicteren – en dus helemaal niet zo perfect is als wordt voorgesteld. Ergo: het maakt duidelijk dat de heilige boeken niet meer zijn dan wat ze zijn: geschriften uit hun tijd door mensen van die tijd opgepend, zonder dat er ook maar iets goddelijks mee te maken heeft gehad.

Interpretatie blijft dus maar niets anders dan interpretatie. Of de Koran daarmee “evil” is weet ik niet, daarvoor ken ik het boek te weinig. Mij lijkt het echter niet zo best als mensen zich beroepen op een eeuwenoud boek in plaats van op hun geweten en hun gezonde verstand. In dat licht is de oproep van Boudry juist. Maar dat geldt voor elke religie, en niet alleen voor de Islam.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#14 Perik

@0: Je maakt een denkfout als je beweert dat secularisten menen dat medemenselijkheid alleen kan voortvloeien uit een seculiere overtuiging. Kern van iedere seculiere overtuiging is pluralisme. Vrij vertaald: medemenselijkheid kan voortvloeien uit heel veel overtuigingen. Zelfs uit antisecularistische overtuigingen.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#15 gronk

Hoeveel engelen pasten d’r ook alweer op de punt van een naald?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#16 Perik

@15: Ja joh, iemand schreef weer wat op de internets, en dat klopte niet. En dat wil je dan toch even rechtzetten he.

Overigens: (naaldoppervlak) / (engelenzitvlakoppervlak) * stapelbaarheid

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#17 pedro

Op zich kan ik het wel eens zijn met de stelling, dat een religie op meerdere manieren uitgelegd kan worden, en dat het dus veel beter is om je op andere waarden te gaan beroepen.

Waar ik moeite mee heb in het stuk, is dat het weer zo iemand is, die voor één religie een uitzondering maakt. Het argument van veel christenen om onderscheid te maken is immers, dat we in het christendom inmiddels een meer algemene gematigde interpretatie aan zijn gaan hangen. Accepteer dat, en geef dan moslims hetzelfde recht, of accepteer dat niet, en richt je kritiek op alle religies in plaats van op 1 enkele religie.

@1: waarom worden we dan toch steeds aangevallen als we dat over GW en zijn volgelingen zeggen?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#18 Inkwith Barubador

Krijg sterk de indruk dat hier een stropop-redenering naar Boudry wordt gehanteerd.

Het probleem met een “Heilige” Schrift is dat de inhoud op alle mogelijke manieren kan worden uitgelegd, omdat een objectieve en bewijsbare onderbouwing ontbreekt. De enige uitleg die dan nog een beetje stand houdt is die van de letterlijke. Dat is waar Boudry op doelt.

  • Vorige discussie