Een stille revolutie in de sociale zekerheid.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Dat het, na een tijd van Paars, in de Nederlandse politiek weer lekker tussen Links en Rechts gaat, dat is wel duidelijk. Rechts is zeker sinds Rita weer dubbel en dwars conservatief. Populistisch conservatief zelfs. Maar ook bij links voltrekt zich onder de oppervlakte een strijd tussen conservatief en progressief. Die gaat met name over sociale zekerheid.

GroenLinks over sociale zekerheid. Op 11 november vorig jaar (en het was niet eens een carnevalesk grapje) publiceerden GroenLinks-leider Femke Halsema en Kamerlid Ineke van Gent, het Manifest ‘Vrijheid Eerlijk Delen’. Uitgangspunt van dat manifest was om de sociale zekerheid om te vormen van een stelsel gericht op het bieden van inkomenszekerheid vóór alles, naar een stelsel gericht op participatie, zelfontplooiing- en inkomenszekerheid. Scholing kreeg een fors belangrijker rol; evenals innovatie, nivellering, het combineren van arbeid en zorg.

Outsiders. Een belangrijk issue was de bescherming van ‘outsiders’ op de arbeidsmarkt: jongeren, flexwerkers, deeltijders, herintreedsters. Een van de 14 voorstellen behelsde het idee om voortaan breed over CAO’s te stemmen. De vakbeweging reageerde als door een wesp gestoken. Het leverde Halsema een vete op met FNV-voorzitter Agnes Jongerius: hoe durfde Halsema te veronderstellen dat vakbonden niet representatief waren? Cijfers wezen echter uit dat vakbonden wel degelijk een representatieprobleem hadden.  

Er ontsond onmiddelijk gekrakeel over één van de voorstellen: GroenLinks wilde de lengte van de WW inperken. De bedoeling was om de WW breder toegankelijk te maken, en outplacement een grotere rol te geven. Een toegankelijker, en hogere uitkering, maar voor kortere tijd en je moest meer je best doen om weer aan het werk te komen. Belachelijk, vond de vakbond. Halsema en Jongerius bleven nog een tijdje bekvechten tot de discussie wegebde.

Ook de PvdA. Maar wie dacht dat je de GroenLinks-notitie kon wegzetten als het rare idee van een klein partijtje dat wellicht een beetje rechts aan het worden was, kwam bedrogen uit. Op 28 april kwam Wouter Bos met zijn voorstellen voor de sociale zekerheid. Ook Bos maakte een switch naar het Deense model: hoge uitkeringen gekoppeld aan een sterk activerend arbeidsmarktbeleid. Daarnaast deed hij enkele voorstellen op het gebied van innovatie en nivellering. Het meest geruchtmakende voorstel was het idee om rijke ouderen mee te laten betalen aan de AOW. Typerend was dat de grootste vakbond FNV stil bleef. De honneurs werden dit keer waargenomen door Marcel van Dam. Er ontstond nog wel een achterhoedegevecht rondom de interpretatie van de voorstellen, maar het leed was al geschied. In de polls moet Bos inmiddels punten prijsgeven. Beide partijen lijken dezelfde inschattingsfout gemaakt te hebben -dezelfde die de PvdA in het WAO-debacle ooit de das om deed: juist links krijgt het hard voor de kiezen als ze aan sociale zekerheid komt.

Discussie. Gister vond – in het kader van de onvermijdelijke discussies over verkiezingsprogramma’s- in Utrecht een forum plaats over de toekomst van de sociale zekerheid. Deelnemers: Vakbondsleider Henk van der Kolk, AVV-er Mei Li Vos, Oud-CNV voorzitter Doekle Terpstra; PvdA-senator en ontwerper van het nieuwe PvdA-plan voor sociale zekerheid Han Noten; en tenslotte Femke Halsema. Mei Li Vos zorgde voor wat vuurwerk door Doekle Terpstra aan te vallen: ‘Dankzij de flexcontracten zie je op de universiteiten, waar ik nu al vanaf mijn 22e rondloop, een tweedeling ontstaat: mensen op een kort contract, zonder recht op scholing, of op ziekteverlof als ze aan het eind van hun contract ziek worden – en mensen met een vast contract die er al jaren zitten, alle rechten hebben en nog jaren zo zullen blijven zitten. Hoe heb je ooit met zoiets akkoord kunnen gaan?” Veel meer dan “geweldig denkproces” en “enorme uitdaging” kreeg Terpstra er niet uit. Waarop Henk van der Kolk inschoot zoals hij de rest van de middag zou blijven doen: “Je moet de kwestie outsiders-insiders niet oplossen door de ouderen hun verworven rechten te ontnemen: even slecht is ook gelijk, maar dat is geen oplossing“.

Han Noten bracht de clou aardig onder woorden, toen hij opmerkte dat het doel van sociale zekerheid is “om mensen in staat te stellen zichzelf te ontplooien. Het is nooit bedoeld als een verdelingsmechanisme van geld. Sociale zekerheid moet dienen om kansen te verdelen. Het moet niet meer gaan om ‘recht hebben op’, maar om wat het stelsel maatschappelijk gezien betekent voor bepaalde groepen“. Wat hebben allochtone jongeren aan een stelsel gebaseerd op het opbouwen van rechten, als ze niet aan de bak komen? “Maar je moet niet het ontslagrecht aanpakken“, meende Van der Kolk, die de aandacht wilde vestigen op een lichte tactische blunder van GroenLinks. Dat was Noten het met hem eens: “Het afschaffen van het ontslagrecht leidt tot hogere macro-economische transactiekosten, maar niet tot meer banen“. Halsema vond dat zich hier een vreemde quasi-strijd afspeelde: “Wat willen de NedCar-medewerkers? Ze willen een toekomst, ze willen zich ontwikkelen. Het gaat erom het ontslagrecht te verruimen richting scholing.” Terpstra: “Je moet aanwezig talent benutten. Werkgevers pakken daarin eenvoudigweg hun verantwoordelijkheid niet. Ze doen niet genoeg aan scholing voor hun werknemers.” Waarop hij even zijn gelijk haalde: “Ik heb dit vaker voorgesteld, ontslagrecht te versoepelen in ruil voor de verplichting voor werkgevers om hun werknemers te  scholen en goede outplacement te bieden. Van een stelsel gericht op arbeid en inkomen, en scholing, moet het naar een stelsel, gericht op arbeid, scholing en inkomen. Maar iedere keer werd ik erop geknipt en geschoren door de vakbeweging, onder andere door Van der Kolk.” Stilte.

Investeren in talent. Van bescherming van banen naar bescherming van mensen en ontplooiing. Zo vatte Bos ooit de voorstellen van de PvdA samen. We gaan richting een kennis-intensievere economie: dat concludeert niet alleen een onverbeterlijke optimist als Richard Florida, maar ook een Raad van Economische Adviseurs. Het wijzigen van het sociale zekerheid-stelsel van een stelsel gericht op inkomenszekerheid naar een stelsel gericht op participatie en het up-to-date houden van kennis en ervaring is daarbij een noodzakelijke en vruchtbare ontwikkeling. Het getuigt van visie. Dat vooral Bos zo zijn kiezers durft te trotseren wekt bewondering. Het is te hopen dat beide partijen voorzichtig genoeg opereren om het deze keer niet op een debacle uit te laten lopen. Waarschijnlijk zien de bonden -of althans de top- het nut van de voorstellen ook in, maar hun bewegingsruimte is beperkt dus zij zullen slechts langzaam over de streep komen.

Ik ben benieuwd. Wellicht zullen we over een aantal jaren concluderen dat zich een een relatief stille, maar visionnaire revolutie heeft voltrokken.

Reacties (24)

#1 JSK

“Revolutionair” zou ik niet noemen. We gaan de komende jaren flinke economische problemen tegemoed, en delen van links – vooral diegenen met een beetje hersenen – zijn er achtergekomen. De status quo is sowieso niet houdbaar. We kunnen nu hervormen, of over twintig jaar opmerken dat het geld op is.

  • Volgende discussie
#2 Eric

De manier waarop de reïntergratioebudgetten zijn ingericht, werkt op zijn zachtst gezegd niet mee op het moment. Ja, je kunt, als je in aanmerking komt, 5000 euro besteden aan opleiding. Dat is veel, geen misverstand daarover. Maar je wordt wel geacht van elke opleiding de helft voor te schieten. Iemand die langdurig werkloos is heeft doorgaans juist géén geld in een oude sok liggen om dat even fijn van voor te schieten. Paard achter de wagen spannen, heet dat.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#3 Matthijs

Brechtje, onder het kopje ‘Outsiders’ schrijf je, als vrije weergave van opvattingen van GroenLinks: ‘Een toegankelijker, en hogere uitkering, maar voor kortere tijd en je moest meer je best doen om weer aan het werk te komen.’ Als de tegenstanders zich gestoord hebben aan de insinuatie in die zin dat mensen zonder werk nu niet genoeg hun best doen, dan geef ik ze gelijk. Ik denk dat het feit dat mensen geen nieuw werk vinden echt vaker ligt aan totaal irrationele en contraproductieve mechanismen bij de distributie van arbeid in het systeem dat we nu hebben, dan aan de wil of de inspanningen van individuele werkzoekenden. Denk aan het verplicht rondpompen van sollicitatiecorrespondentie op gezag van UWV, terwijl werkgevers, zoals iedereen weet, liever iemand nemen die géén verplichte brieven hoeft te schrijven; ze balen alleen enorm vanwege de administratieve ballast. Kan dat echt niet beter? Wordt daarover nagedacht? Dus niet alleen over outplacement, maar ook over betere manieren van implacement, als dat een woord is? En dan graag ook iets verplichtender voor werkgevers, zodat die iets minder makkelijk wegkomen met de meest risicoloze of bevooroordeelde keuze voor jong, blank, gezond, net van school maar toch al heel ervaren.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#4 Sikbock

prettig dat “links” en “rechts” nadenken over dezelfde problemen.. ik hoop dat ze beiden hun conservatieve achterban van zich af kunnen schudden

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#5 JSK

” Ik denk dat het feit dat mensen geen nieuw werk vinden echt vaker ligt aan totaal irrationele en contraproductieve mechanismen bij de distributie van arbeid in het systeem dat we nu hebben, dan aan de wil of de inspanningen van individuele werkzoekenden.”

Leg uit? In Denemarken – waar dat stelsel wordt toegepast – ligt de werkloosheid een stuk lager.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#6 Bismarck

JSK: In Bahrein, waar de SHaria wordt toegepast ligt het gemiddelde inkomen hoger dan hier. Laten we de SHaria invoreren.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#7 Ruud Oost

Toch eigenlijk wel fijn, het introduceren van armoede in Nederland. Hoor je er tenminste internationaal weer bij als klein landje. En d’r gebeurt weer eens wat hier, want door alle rijkdom gebeurt er geen flikker hier omdat iedereen redelijk tevreden was (op een paar rechtse imbecielen na dan..). En nu maar hopen op grote rellen of misschien wel een leuke burgeroorlog, komen we op CNN. Misschien mogen we zelfs dan ook naar Camp David om te onderhandelen, WOW, want dat geouwehoer in Den Haag is ook maar een saaie bedoening.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#8 JSK

Oliedollars Bismarck, oliedollars. Trouwens, het is complete onzin dat het inkomen in Bahrein hoger ligt dan hier. Maar goed, sommige mensen houden graag de oogkleppen op.

Ach, sloop de economie maar. Ik heb nog een Amerikaans paspoort liggen, ik kan nog weg! ;-)

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#9 JSK

@Ruud:
Waar heb je het in hemelsnaam over?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#10 Ruud Oost

JSK, 50 jaar lang na WOII: goed onderwijs en daardoor goede wetenschappers, goede sociale voorzienigen, goede gezondheidszorg, solidariteit en een redelijke economie (ondanks bedreigingen van buitenaf, koude oorlog, oliecrisis in ’73 ed.). En nu word ons voor gehouden de vergrijzing, terrorisme en allerlei andere gevaren, waardoor individualisme (lees: egoïsme) hoogtij viert. En dat alleen maar omdat er zonodig een Yankee-maatschappij hier moet komen.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#11 JSK

Naja, in die vijftig jaar is onze concurrentiepositie, onze (relatieve) productiviteit en onze kapitaalvoorraad achteruit gehold. Of dacht je echt dat het onderhouden van een leger – al dan niet geimporteerde – werklozen en het consumeren van de gasbaten daadwerkelijk goed voor onze economie was?

We moeten niet ingrijpen om een “Yankee-maatschappij” (jouw woorden) te scheppen, we moeten ingrijpen om te voorkomen dat er in absolute termen op achteruit gaan. Er bestaat een hele goede mogelijkheid dat jouw kinderen onder armzaligere omstandigheden leven dan jij.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#12 BINGA

@Ruud Oost, die Yanks maatschappij lijkt een globale ontwikkeling, blijf je vliegen.

Een visie op sociale zekerheid ? De vergrijsing nu eist het, 5 voor 12 noem ik dat en voor wie geldt die? Veel jongeren zijn denk ik pessimistisch over hun eigen sociale zekerheid. Terwijl er volop europese integratie is, wijzen we het europese plan ervoor af, en visie op een Europese pensioens-pot lijkt ook nog behoorlijk pittig…

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#13 BINGA

@JSK, je was me voor, zelfde punt dus.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#14 brechtje

@ Mathijs: dat waren inderdaad punten die door het publiek genoemd werden: iets meer verlichtingen voor werkgevers op dat vlak graag. Dat kan dan eventueel wel uitgeruild worden tegen iets minder lagdurige inkomenszekerheid. De manier waarop de reintegratiemarkt is uitbesteed is schandalig omdat er veel beunhazen zitten, al was het UVW niet heel erg veel beter vanwege haar burocratie. Is dan een eigen ‘rugzakje’ met geld niet beter. Euh, inderdaad Eric wel genoeg geld. Maar het feit dat in Denemarken de vakbonden betrokken zijn bij de reintegratie garandeert ook iets hogere kwaliteit.

Als je meer mensen aan het werk krijgt, op iets minder stupid kleine flexcontractjes als nu, is het hele verhogen van de AOW-leeftijd overigens helemaal niet eens nodig (afgelopen week aangekondigd in GB, bijvoorbeeld). Dan blijft dat toch beter betaalbaar.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#15 Jan des Bouvrie

@Ruud-Oost: Goed onderwijs en daardoor goede wetenschappers?? De investeringen in het tertiare onderwijs lopen in Nederland al decennialang ver achter bij de rest van Europa. Alleen Griekenland investeert nog minder dan wij als ik het goed heb. Daardoor is er voor een wetenschapper geen droog brood meer te verdienen in Nederland. En dat terwijl hoogwaardige kennis nu nog zo’n beetje het enige is dat niet integraal naar India of China ge-outsourced kan worden.

Nee, ik ben blij dat partijen als de PvdA eindelijk ook eens verder gaan kijken dan de betaaltermijn van de uitkeringen van de komende maand. Maar ja, de babyboomer die het land heeft ‘opgebouwd’ laat zijn AOW natuurlijk niet zomaar verwateren. Grappig, dat de mensen die claimen het land te hebben opgebouwd er geen donder om geven als het land na hun overlijden weer net zo hard wordt afgebroken.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#16 colson

Voor zover ik weet zitten er een paar ingebouwde ongerechtigheden in de vrije markt mechanismen. Dat betreft zaken die de individuele verantwoordelijkheid en de individuele beinvloedingsmogelijkheid te boven gaan.

Er is, bijvoorbeeld, de krachtige ingebouwde tendens om inkomensverschillen te laten toenemen. Wat leidt tot soms stuitende verschillen, goed beschouwd. Patserige rijkdom tegenover op een houtje bijten. Op wereldschaal gruwelijk. Op nationaal niveau schandelijk.

Ten tweede staan de zwakkeren en kwetsbaren, zij die inadequaat opgeleid en zonder ervaring zijn of ziek, oud en vermoeid , het eerste en het langste buitenspel. Bij recessie of depressie die -zoals de afgelopen periode weer eens bleek- jaren kan duren, worden zij afgedankt. Bijspijkeren van de opleiding kan helpen, maar niet tijdens een periode van groeiende werkloosheid.

Nu kun je, zoals de knutselaars aan het sociale stelsel doen, de inherente werking van het systeem nog wat vergemakkelijken. Zet de langdurig werklozen op water en brood en ze rennen harder om weer aan het werk te komen (?). Schaf de ontslagbescherming verder af. Dan blijven de niet maximaal presterender niet in de weg zitten (?). Een links politicus die dat dat voorstaat is m.i. niet progressief maar conservatief.

Of je roept wel dat grotere inkomensverschillen verkeerd zijn. De 20% extra van de topman van de Open Universiteit bijvoorbeeld. Maar overigens vind je dat je niet wettelijk moet ingrijpen in de werking van vraag en aanbod. Althans je doet niets in de richting. Een links politicus die zich zo gedraagt is m.i. niet progressief, maar conservatief.

Bos is conservatief in de zin dat hij voor behoud van het huidige kapitalistische systeem is. De uitvallers moeten maar aan het systeem zoals het nu werkt wennen.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#17 ALO

Wouter Bos heeft in de zomer van 2004 al op partijbijeenkomsten de solidariteit met de onderste laag van de bevolking in de ban gedaan. Volgens hem omdat het middenkader van de bevolking dit niet meer wenste te bepalen. Ik hang meer de theorie aan dat de niet-denkende deel van de bevolking iets te veel achter kale relnichten met racisctische en xenofobe ideeen was aangelopen en daardoor het recht op sympathie van hoogopgeleiden en multimodalen heeft verspeeld. Dat geldt in ieder geval voor mij. Het klootjesvolk zoekt het zelf maar uit.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#18 JSK

@ALO:
“Ik hang meer de theorie aan dat de niet-denkende deel van de bevolking iets te veel achter kale relnichten met racisctische en xenofobe ideeen was aangelopen en daardoor het recht op sympathie van hoogopgeleiden en multimodalen heeft verspeeld. Dat geldt in ieder geval voor mij.”

Ben jij van “de niet-denkende deel” die achter een racistische homosexueel aanliep en daardoor het recht op sympathie van multimodalen (whatever that might mean…) heeft verspeeld? Balen zeg.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#19 ALO

Nee dat geldt voor het aanhangen van de theorie. Waarschijnlijk heb je niet verkeerd gelezen, want zo dom ben je nu ook wer niet, maar is het een onweerstaanbare behoefte om iest verkeerd te begrijpen. dat komt bij meer onbenullen voor.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#20 troebel

Een eenvoudige bezuiniging en verbetering zou het niet meer subsidiëren van enige reïntegratieactiviteit zijn.
Vroeger, in de crèche en op school bijvoorbeeld, werkten mensen met een Melkertbaan in de keuken of als conciërge. Deze onrendabele (of erger nog ‘marktverstorende’) banen dienden te verdwijnen, het hierdoor vrijkomende geld mag gebruikt voor de panacee van Aart Jan de Geus: reïntegratiebedrijven. De mensen die daar werken hebben doorgeleerd voor werkloosheid, en ‘helpen’ met hun deskundigheid werklozen. Dit soort werk mag ongecontroleerd subsidies opslurpen, want reïntegratiebedrijven zijn geen overheidsbedrijven maar marktpartijen, doelmatigheid noch kostenbewustheid hoeven derhalve een rol te spelen. De gemeenten krijgen van de Geus eigen verantwoordelijkheid om hun werklozenpopulatie te activeren, en bedenken daartoe no cure no pay trajecten voor de reïntegratiebedrijven. De reïntegratiebedrijven verwijzen kansrijke klanten naar een uitzendbureau en krijgen daarvoor betaald. Voor het activeren van 50+ers geldt geen no cure no pay contract, die zijn namelijk zo moeilijk aan het werk te krijgen dat UWV en gemeente ongeacht het resultaat betalen. De reïntegratiebedrijven hebben bij deze babyboomers uitsluitend belang hen niet aan het werk te krijgen: de kassa blijft rinkelen.
Heeft De Geus de markt voor reïntegratie zo gestimuleerd omdat subsidies die vroeger naar onrendabel werk als dat van de Melkertiers ging nu naar mensen gaat die een achtergrond hebben als hij: professionele werklozenbegeleider?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#21 Matthijs

@JSK, nr. 5: Ik denk dat Brechtje (nr. 14) al afdoende geantwoord heeft. Om misverstanden te voorkomen: ik vind het een uitstekend stuk en het lijkt me belangrijk na te denken over de hervormingen waar het over gaat. Wilde me alleen verzetten tegen de suggestie dat het probleem van werkloosheid uitsluitend een probleem van de werklozen is.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#22 JSK

Het was een retorische vraag Matthijs. Overigens hebben de vakbonden er niet extreem veel mee van doen. Er is een omgekeerd evenredig verband te trekken tussen ontslagbescherming en werkgelegenheid, tenminste in de OECD.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#23 troebel

sloebers dienen hun salaris te spiegelen aan India/China, de waardevollen mogen zich meten met de Angelsaksische cultuur: allerlei conclusies zijn dan te trekken, en als het resultaat je niet past draai je de evenredigheid om!

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#24 lara

Vind het Deense model geen gek idee, en ja onderwijs is belangrijk, maar niet iedereen kan leren dus ook stage plekken om een beroep te leren is erg belangrijk. Waar denk dat de meeste uitvallers zitten, juist op het vmbo onderwijs waar ze geen stageplekken krijgen.

  • Vorige discussie