COLUMN - Veel Britse kiezers hebben spijt van hun Brexit-stem. Dit ontlokte hoon en opluchting in het andere kamp: die sukkels wilden helemaal geen Brexit! Maar dat betekent nog niet dat hun stem geen ander signaal bevatte. En al helemaal niet dat dit signaal ongestraft kan worden genegeerd.
“Ik dacht dat mijn stem niet al te veel zou uitmaken omdat ik dacht dat we toch wel zouden blijven.” Deze en andere citaten van Brexit-spijtoptanten circuleerden op het internet, en de wijdverbreide “Bregret” kreeg aandacht in vele nieuwsmedia wereldwijd. De Bregret leidde tot allerlei soorten reacties. Rode draad: de spijtoptanten-stem was niet serieus. Maar dat is niet noodzakelijkerwijs het geval.
Enerzijds was de spijtoptanten-stem deels ondoordacht. Anderzijds hadden sommigen reden voor hun spijt: ze voelden zich bijvoorbeeld misleid door oud-politicus Nigel Farage, die zei dat EU-contributie na een Brexit zou worden aangewend ten bate van de gezondheidszorg. En anderen ging het niet om Brexit; ze dachten dat ze toch wel zouden blijven – zie bovenstaand citaat. Die groep is interessant.
Als voor hen EU-uittreding niet het doel was, waarom stemden ze dan voor een Brexit? Wellicht was een andere motivatie belangrijker. Op zich niets nieuws. Kiezers gebruiken regelmatig hun stem om een antwoord te geven op een nooit gestelde vraag. Dit wordt wel een ‘proteststem’ genoemd. Een ongelukkige term: zulk ‘protest’ kan immers weloverwogen en substantiële beleidskeuzes inhouden.
Zelf spreek ik liever van een ‘signaal’ van kiezers. Als bij het referendum het doel van veel kiezers was om louter een signaal af te geven, dan verklaart dat de spijt achteraf. Dan was het niet hun bedoeling om Brexit te bewerkstelligen, maar om iets anders duidelijk te maken. Liefst zonder dat de beurzen kelderden, de economie in een recessie belandde en zijzelf ruzie kregen met de kinderen.
Nederlands voorbeeld van een signaal: de overgrote meerderheid van de kiezers is het op veel punten oneens met Geert Wilders. Ook wil het leeuwendeel hem nimmer als premier. Waarom overweegt dan een fors deel van die kiezers een stem op Wilders? Precies – als signaal naar andere politici dat ze het op één thema met hem eens zijn en dit thema belangrijk vinden: immigratie.
Wat kan dan dat signaal zijn geweest bij het Brexit-referendum? Op 9, 23, 24 en 25 juni liet NRC Handelsblad Brexit-kiezers aan het woord. De helft noemde immigratie als reden. Vaak in klare taal, zoals: “geen plek voor al die immigranten,” “we zijn vol” en “we kunnen niet de hele wereld bij ons ontvangen.” Gezien de sociale onwenselijkheid van die taal is de helft welllicht een onderschatting.
Een klein aantal observaties, maar ze stroken met andere cijfers. In focusgroepen bleek immigratie een kernthema. En in een peiling onder ruim 12.000 kiezers zei een derde van de Brexit-stemmers dat het de hoofdreden was voor hun stem. Bovendien bleken voorkeur voor immigratierestrictie en afkeer van multiculturalisme beide sterk positief samen te hangen met een stem voor Brexit.
Het is bekend dat veel Britten minder immigratie wensen, en meer integratie. Dit blijkt uit veel onderzoek. In 2014 bijvoorbeeld vond 46% van een representatieve steekproef van zo’n 2.200 Britten dat immigranten (veel) beter werden behandeld dan zijzelf. Verder wilde 48% weinig of geen immigranten meer uit armere Europese landen, en 56% weinig of geen uit landen buiten Europa.
Gaven veel Britten een anti-immigratiesignaal? Ze hebben weinig andere manieren om zo’n signaal te geven: anti-immigratiepartijen spelen er nauwelijks een rol. Afgezien van dat signaal geloofden ongetwijfeld veel kiezers de bizarre logica van uittreding om immigratie – een internationale kwestie – op te lossen. Farages posters van haveloze immigranten in Oost-Europa hielpen daar vast bij.
Het is nog te vroeg om te zeggen hoe groot de invloed van immigratie was op de referendumuitslag. Maar vaststaat dat Brexit lang niet de 51,9% zou hebben gehaald als immigratie geen hoofdthema was geweest. In de meeste andere EU-lidstaten zijn de kiezersvoorkeuren op gebied van immigratie niet milder. Dat belooft wat voor eventuele toekomstige volksstemmingen over exit van die landen.
Meer algemeen worden verkiezingen in Europa vaak bepaald door immigratievraagstukken. In Nederland hebben we dat gezien in 2002, toen tegen de achtergrond van verhit immigratiedebat een forse verschuiving naar rechts plaatsvond. Wat leverde die verschuiving op? Verrechtsing van beleidsuitkomsten op tal van terreinen, terwijl immigratie- en integratiekwesties onopgelost bleven.
En zo wordt Europa gegijzeld door immigratievraagstukken. Die kwesties zijn niet aangepakt op een slimme, rechtsstatelijke manier waar de meerderheid mee kan leven. Is dat het signaal dat de Britten afgeven: als grenzen niet goedschiks dichtgaan, gaan ze kwaadschiks dicht – desnoods ten koste van samenwerking en welvaart? Dat is wellicht niet wat u en ik graag horen. Maar dat heet democratie.
Terecht of niet, zo’n signaal kan niet ongestraft in de wind worden geslagen.
Reacties (27)
Een ongelukkige term: zulk ‘protest’ kan immers weloverwogen en substantiële beleidskeuzes inhouden.”
Want elk ander protest is doelloos en ondoordacht? Om eerlijk te zijn, ik vind proteststemmen de gemakzuchtigste en meest inhoudsloze vorm van protest. Je geeft zelf de gelegenheid aan iedereen om jouw “protest” naar wens een invulling te geven. En wat erger is: Iedereen die dezelfde keuze als jou gemaakt heeft, maar dan niet uit protest, loopt het risico dat zijn stem ongewenst aan jouw protest gekoppeld wordt.
Kiezers gebruiken regelmatig hun stem om een antwoord te geven op een nooit gestelde vraag.
En dan gaan we vervolgens roepen dat die nooit gestelde vraag is of we teveel immigratie hebben.
Waar ik mee zit, is dat ik best wil geloven, dat kiezers – bij referenda – hun motivatie elders halen dan bij de gestelde vraag, maar dat je daar feitelijk niets mee kunt. De immigratie is het meest gemanipuleerde issue van de afgelopen tien jaren dus iedereen die stemt, is licht gehersenspoeld.
En dan komen we dus gewoon bij democratie: wie het meest of het best manipuleert en ideeën bij de massa plant wint. De uitslag is geldig. Cameron en het BRemain contingent hebben gewoon verloren op punten van het BRexit contingent. Exit.
Het is onterecht naar antwoorden op niet gestelde vragen te gaan zoeken. Dat op zichzelf kan best waar zijn maar dat krijg je nooit hard. Tenzij je nog een vraag voorlegt. En nog een. En nog een.
Zolang signalen van kiezers niet worden opgepikt wordt de prijs daarvoor steeds hoger.
Een andere vorm van democratie zou dus kunnen zijn: regeren dmv peilingen en polls. Het voelen van signalen waarbij het stembureau als invalide wordt gezien, omdat dat bureau wordt gebruikt als signaal voor andere vragen…
Gaat lekker zo, die verworden democratie.
Onmeetbaar.
En daarbij: mensen moeten zich realiseren dat je een gestelde vraag binnen een democratie gewoon moet beantwoorden. Als men dat heeft geleerd zijn volgende referenda eenduidiger en eerlijker beantwoord.
Als de BRexit dat tot gevolg heeft is dat meer winst dan te gaan zoeken naar verborgen vragen, motieven en antwoorden.
Transparantie en helderheid zijn de bron van de democratie. Dat moet je niet gaan vervuilen met het legitimeren van duistere verborgen vragen.
“Nederlands voorbeeld van een signaal: de overgrote meerderheid van de kiezers is het op veel punten oneens met Geert Wilders. Ook wil het leeuwendeel hem nimmer als premier. Waarom overweegt dan een fors deel van die kiezers een stem op Wilders? Precies – als signaal naar andere politici dat ze het op één thema met hem eens zijn en dit thema belangrijk vinden: immigratie.”
Dit frame deugt niet.
Ik zou zeggen dat om een ‘signaal’ te zijn, een kiezer daadwerkelijk in een stemhokje een vakje in moet kleuren: peilingen tellen niet en zijn bovendien onbetrouwbaar. Kijken we naar de laatste kamerverkiezingen, dan heeft 15% van de kiezers op de PVV gestemd (om wat voor reden dan ook). Met een opkomstpercentage van 75% betekent dat dat iets meer dan tien procent van de stemgerechtigde bevolking op de PVV heeft gestemd. 90% dus niet.
Dat betekent dat de ‘overgrote meerderheid’ geen PVV stemt en daarom helemaal geen ‘signaal’ af heeft gegeven dat de grenzen goedschiks of kwaadschiks dicht moeten.
Overigens komt het mij vreemd voor om een stem op de PVV in dit opzicht op te vatten als ‘signaal’. Alsof men ‘eigenlijk’ iets anders had willen stemmen.
Ik vind iets bevoogdends hebben, om er van uit te gaan dat PVV stemmers heus iets anders bedoelen met hun stem. Als mensen PVV stemmen ga ik er van uit dat ze voor discriminatie van moslims zijn, en dat ze het een goed idee vinden de marokkanen het land uit te werken.
Stemmers zijn zelf verantwoordelijk voor hun stem, en als ze het niet zo bedoelen, dan moeten ze niet zo stemmen. Politieke partijen moeten ook ophouden met dat eeuwige geluister naar dat eeuwige geluister en geinterpreteer. Vertel me liever hoe je het land denkt te gaan besturen, in plaats van die holle verzekering dat je let wat er in de “wijken” leeft.
Dit is ook een probleem van de EU & globaliseren:
De middenklasse is de grote verliezer. Dit zorgt voor sociale onrust en dit soort uitslagen (nog even los van immigratie van mensen die de westerse manier van samenleven afwijzen):
https://therationalpessimist.files.wordpress.com/2013/12/winners-and-losers-jpeg.jpg
of deze lezing:
https://www.youtube.com/watch?v=x2VUFjSWN2w
Grappig ook dat de aandelen in rest van de EU meer onderuit gingen dan die in de UK.
En dan vooral dat luisteren naar kiezers die je partij hebben verlaten. De pvda is er aan kapot gegaan. Raak je bij verkiezingen de helft van je kiezers kwijt, ga je luisteren naar de mensen die het niet meer met je eens zijn. Dan raak je de andere helft natuurlijk ook heel snel kwijt.
deze interpretaties achteraf krijg je alleen van verliezers.
We hebben dan wel verloren, niet omdat we er inhoudelijk naast zaten hoor, maar vooral omdat de “kiezer het zo niet bedoelde” , we “niet goed hebben geluisterd” en “het niet goed hebben uitgelegd”.
Dat ze de in de jaren ervoor een accountability van 0 hebben getoond komt nooit terug in de evaluatie.
Krokodillentranen
Anti-immigratie is ook een symptoom. Een symptoom van een neoliberale wereld waarin jan met de pet door de bobo’s aan de top wordt vergeten. Waarin niets meer zeker is. Waarin je niets te zeggen hebt.
Het is breder dan alleen immigratie.
Fijn perspectief: zolang je tegen de immigratie bent krijg je verschrikkelijk beleid doorgedrukt. Ook geen reden om daadwerkelijk immigratie op te lossen.
@7: Ja, precies. Het probleem is helemaal dat er niet naar rancuneus rechts geluisterd wordt. Integendeel … het probleem is dat er veel te veel naar rancuneus rechts geluisterd wordt.
Ik ben het met de analyse van Joost niet zozeer oneens. Maar het referendum heeft een nieuwe werkelijkheid geschapen. Deze analyes is dus verder niet zo zinvol. GB zet in op de Brexit. Men krijgt een nieuwe premier.
Feitelijk hebben ze voor deze nieuwe werkelijkheid gestemd.
En ze zullen het er mee moeten doen. De Brexiteers voor sukkels uitmaken is ook niet zinvol, ze krijgen zelf de gevolgen op hun bordje. Eet smakelijk!
@12:
De rest moet wel mee-eten.
Er zijn ook veel Nederlanders, vooral erg slimme P.V.V.-ers, die voor een Nexit zijn.
Die hebben ook niet door, dat Nederland van de handel leeft.
Mag men dat soort mensen ook geen sukkels noemen?
@13:
En voor de EU bestond waren we geen handelsnatie ofzo?
@13:
Ik denk eerder dat die mensen te slim zijn voor sommigen, wiens geschiedenis begon in 1951.
Laten we de mogelijke oorzaken maar op een rijtje zetten en dan een volgorde geven van wat het meest t/m het minst belangrijk is geweest:
– het is een mediauitslag (zoals in Nederland in 2012).
– immigranten
– Cameron/Osborne = EU = ‘austerity’
– xenofobie (voor ‘continentaal’ gedrag t/m Huntington’s clash)
– dat gekozen Europese leiders in Brussel de dienst uitmaken wordt niet begrepen.
Misschien zijn er meer oorzaken. Tegenargumenten tegen de argumenten van Joost: factchecks en werkloosheid*.
* The unemployment rate remained unchanged at 5.1%, which is a record low in percentage terms. (Business Insider; april 2016).
@15: en @15:
Misschien kunnen jullie samen dit spel spelen, om lekker in het verleden te blijven leven.
:-)
@14
Vooral het ‘ofzo’. Schattig!
Nex(i)t.
@17:
“Nederland handelsland: het perspectief van de transactiekosten” van de WRR
Gewoon even doornemen. Dan zie je dat handel altijd al een dingetje was, ook zonder regionale blokvorming. Sterker nog, het ooit beter zonder regionale blokvorming. En ergens weet je dat ook wel, aangzien je in @13 zelf al aangeeft dat Nederland van handel leeft. Waarom zou je dat beperken tot 30% van het wereldtotaal?
@0 Ik heb veel moeite met het stuk dat begint met een suggestie dat het allemaal anders had kunnen lopen met de uitslag omdat heel veel mensen spijt hebben. Uit onderzoek in de week na de Brexit uitslag bleek inderdaad dat er mensen met spijt zijn dat ze voor Brexit hadden gestemd (uit mijn hoofd geschat op ongeveer 700.000 mensen), maar dat er ook mensen waren die spijt hadden dat ze tegen Brexit hadden gestemd (ongeveer 400.000 mensen). Daar mee zou de uitslag gewoon een Brexit zijn gebleven.
@13
Nee, zélfs PVV’ ers mag je geen sukkels noemen.
Ik ben er van overtuigd dat premier Wilders ons land naar de afgrond leidt. Maar als dat de zienswijze is van de meerderheid, dan zij dat zo.
@21:
Gelukkig zijn er genoeg synoniemen
;-)
Ik las gisteren dat men voor de “wederopbouw” van Groningen voornamelijk gebruik wenst te maken van bouwlieden uit Groningen. Spreken we hier van een Groxit? Of wordt daarbij gewoon de nuchtere afweging gemaakt dat “goedkopere arbeiders” van buiten Groningen nu eenmaal niet voordelig zijn voor de Groningse beroepsbevolking zelf? In Engeland en ook in Nederland, enz, wil men te weinig zien dat immigratie voor grote groepen nadelig is of lijkt en alleen voor de rijkeren voordelen lijken te hebben. Misschien moeten pro Europese partijen duidelijker aangeven wat precies de voordelen zijn van massa immigratie. Ik zie ze eerlijk gezegd zelf ook niet zo. Ik zie een goedkopere Pool of illegale Afrikaan zorgen voor vooral achteruitgang van de onderkant van de samenleving. Wat kun je als werknemer nog eisen als je weet dat je veel concurrenten hebt die minder eisen stellen? Het lukt helaas een Wilders beter te vertellen dat het slecht is dan een Pechtold dat het goed is. Nu heb ik met beiden niets en geloof in een middenweg. Immigratie met grenzen en een verplicht hoger wettelijk minimumloon voor de rijkere landen.
@23:
Ik ben btw benieuwd hoe men dat wilt gaan doen, er zijn namelijk erg strenge Europese aanbestedingsregels en die stellen nadrukkelijk dat er een ‘eerlijk’ proces moet plaatsvinden bij het vinden van een geschikte partij om de wederopbouw uit te voeren.
@24: Ja zal best wel eens symboolpolitiek kunnen zijn en dan krijg je straks weer het moet van Europa. Maar ben ook benieuwd.
@24: @24: @25:
De boel is iets genuanceerder, veel Groningers willen zelf hun aannemer kiezen:
Lees dit ook even.
@26: Dank voor de correctie.