Een Hongaars monument

ACHTERGROND - Monumenten zijn dankbare objecten voor politiek verzet.

Sommige monumenten verzachten wonden, andere trekken ze weer open, kopte de Budapest Telegraph. Een monument ter herinnering aan de slachtoffers van de Duitse bezetting van Hongarije op het Szabadság (Vrijheids-) plein in de hoofdstad heeft zoveel verzet opgeroepen dat het pas eind juli, maanden na de geplande datum, geplaatst kon worden. Zonder enig ceremonieel. Het staat nu op het plein tegenover het monument dat moet herinneren aan de Russische bezetting. De beide monumenten staan voor een periode die in de grondwet als zodanig is vastgelegd als tijd waarin de onafhankelijke Hongaarse staat niet bestond en dus niet verantwoordelijk gehouden kan worden voor wat er toen gebeurd is.

Het monument is omstreden omdat het suggereert dat de hele Hongaarse natie geleden heeft onder nazi-Duitsland, terwijl Hongarije lange tijd een trouwe bondgenoot was van Hitler en medeverantwoordelijk voor de deportatie van van duizenden Hongaarse joden. De onschuld van de Hongaren die het monument laat zien in de vreedzame figuur van de aartsengel Gabriël, symbool voor de Hongaarse natie, tegenover de agressieve Duitse adelaar is vals, volgens de tegenstanders.  Zij probeerden tevergeefs voorbereidende werkzaamheden voor het monument te verhinderen. Zij storen zich er ook aan dat de Hongaarse premier Orbán, die dit voorjaar met overmacht is herkozen, de geschiedenis probeert te verdraaien.

Orbán wijst Duitsland als voornaamste schuldige aan voor de holocaust en veroordeelt Hongaarse “collaborateurs” hoogstens voor wat zij  niet deden -het vaderland tegen de bezetter verdedigen- en niet voor wat zij wel deden als Hitler’s bondgenoot, schrijft Eva Balogh, die sinds 1956 in Canada woont. Zij reageert op een poging van Orbán om de bezwaren tegen het monument weg te nemen. Volgens de premier is het monument er voor alle slachtoffers van de Duitse bezetting. En de aartsengel Gabriël staat volgens hem symbool voor de christelijke natie die bedreigd wordt door de goddeloze nazi-ideologie. Hij wijst de verantwoordelijkheid van de Hongaarse staat voor de holocaust af: “We cannot bear a responsibility that is not ours to bear. And for this reason we must also state clearly that without the German occupation there would have been no deportations, no rail wagons and no hundreds and thousands of innocent lives lost.” 

Opmerkelijk genoeg sloeg de Hongaarse president János Áder dit voorjaar bij een bezoek aan Auschwitz een heel andere toon aan. Hij zei dat de Hongaarse staat zich niet had verzet tegen het “diabolische” plan van de nazi’s. Hij noemde Auschwitz het grootste Hongaarse kerkhof. En hij vond dat voor een goed begrip van deze geschiedenis de Hongaren ook naar zichzelf moeten kijken. “There is no forgiveness when a state turns against its own citizens.”

Hoe Victor Orbán hierop heeft gereageerd is niet bekend. Het zorgenkind van de Europese Unie deed deze zomer opnieuw de wenkbrauwen fronsen na een toespraak voor de etnisch Hongaarse gemeenschap in Roemenië. Hij zette vraagtekens bij de potentie van Europese liberale democratieën om wereldwijd voldoende competitief te blijven. Hij kijkt nu naar Rusland, China en Singapore als rolmodellen voor zijn land. Krisztian Szabados, directeur van de Hongaarse denktank Political Capital, noemt Orbán’s Hongarije een Trojaans Paard in Europa. In Brussel uitte Neelie Kroes vorige maand haar zorgen over de nieuwe mediawetgeving: een gevaar voor de persvrijheid en de mediaverscheidenheid in Hongarije. Een ander voorbeeld dat twijfel oproept aan de democratische gezindheid van de huidige Hongaarse regering is de laatste kiesrechthervorming. Uit vrees dat bij de komende lokale verkiezingen Budapest aan de regeringspartij Fidesz ontvalt is de kieswet zodanig veranderd dat minderheden vrijwel alle kansen op een zetel bij voorbaat zijn ontnomen.

Orbán en zijn regering, die een openlijke antisemiet als ambassadeur afvaardigden naar Italië, mogen wel eens wat beter luisteren naar hun president. En de Europese Volkspartij, waar Orbán’s Fidesz nog steeds deel van uitmaakt, zou er volgens Die Welt over moeten nadenken of zij deze Hongaar nog wel in hun midden kunnen dulden als hij met Poetin of Erdogan als voorbeelden blijft schermen.