Een halve maatregel

COLUMN - Het bericht is al een paar dagen oud: de voltallige redactie van het wetenschappelijke tijdschrift Lingua is opgestapt uit protest tegen het beleid van uitgever Elsevier. De achtergrond is dat de redactieleden vinden dat de artikelen beter toegankelijk moeten zijn.

Gelijk hebben ze. Maar het is wel een beetje laat.

De artikelen in wetenschappelijke tijdschriften worden meest aangeleverd door medewerkers van universiteiten, die ook de redactie voeren. Dat is op het randje van de wet – zo niet de letter, dan toch de geest. Hier is artikel 1.3.1 van de Nederlandse Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek:

Universiteiten zijn gericht op het verzorgen van wetenschappelijk onderwijs en het verrichten van wetenschappelijk onderzoek. In elk geval … dragen zij kennis over ten behoeve van de maatschappij.

Er staat dus niet: “universiteiten dragen kennis over aan een commerciële uitgeverij die de inzichten verkoopt”.

Het gaat bovendien niet om een voorschrift maar om een definitie: een instelling die geen informatie overdraagt is simpelweg geen universiteit. Artikel 1.3.2 zegt hetzelfde maar dan over bijzondere universiteiten. Ook daar is, als ik het goed zie, geen wettelijke basis op grond waarvan medewerkers, als auteur of redacteur, een bijdrage mogen leveren aan publicaties waarvoor de burger moet betalen.

Vergelijk voor de aardigheid de foto’s van de NASA, de beeldcollectie van bijvoorbeeld de Yale-universiteit, of de website Achemenet met een lange lijst recente publicaties. Deze instellingen vinden dat de burger via zijn belastingen al voor de informatie heeft betaald. Het gaat niet aan haar via betaalsites aan te bieden, want dan zou de burger er een tweede keer voor betalen.

Zo zit dat met wetenschappelijk materiaal: u heeft er al voor betaald, het is van u en het moet voor u toegankelijk zijn. Het is mooi dat de redactieleden van Lingua besluiten te stoppen, maar ze hadden überhaupt nooit medewerking mogen verlenen aan een tijdschrift zonder open access. De schade is immers welbekend: terwijl betrouwbare inzichten achter slot en grendel lagen, kon verouderde informatie zich over het internet gemakkelijk verspreiden. De terugkeer van het Jezusmythicisme is een voorbeeld van de wijze waarop “bad information drives out good”.

Eén redactie die besluit haar leven te beteren is weinig. Het is ook wat laat. Er is méér nodig. Een eerste maatregel is dat de slechte informatie die onweersproken de discussies heeft kunnen verzieken, actief wordt teruggedrongen. Er moet meer gebeuren, veel meer, maar dit is een minimum. Als zelfs dat niet gebeurt, is zo’n opgestapte redactie een halve maatregel.

In de jaren tachtig zijn de universiteiten grondig omgevormd. Dat is dertig jaar geleden en in die dertig jaren is er elke maand wel door iemand op gewezen dat aan de veranderde universiteit de wetenschap steeds verder vast liep. Ik noem hier het boek Hypothese van het heden van André Klukhuhn uit 1989, dat niet het eerste protest was, maar wel een van de meer opvallende. Al dertig jaar weet iedereen dat het wetenschappelijk bestel zo rot is als een mispel.

Dertig jaar. Nu stapt een redactie op. Weinig. Laat. En als er niet heel veel meer gebeurt: te weinig en te laat.

P.S.
Ik word er, terecht, aan herinnerd dat de redactie van Lingua niet slechts opstapte maar ook een tijdschrift is begonnen dat wél open access biedt. Zoals ik hierboven aangaf is mijns inziens vooral een actieve bestrijding van desinformatie noodzakelijk, maar ik had dit verdienstelijke initiatief niet onvermeld mogen laten.