‘Een absurde kopie van de Sovjetmaatschappij’

INTERVIEW - Andrej Romanov (foto hieronder) is 47 jaar en vader van twee kinderen. Hij is vrijwilliger bij de rockclub ‘Beretta Voice’ in het cultureel centrum van Chartsyzk in de niet-erkende Volksrepubliek Donetsk. Hij organiseert festivals en concerten met bands uit de regio. Ardy Beld sprak met hem over het culturele én dagelijkse leven in de stad met 60 000 inwoners. Romanov is voor aansluiting van de ‘volksrepubliek’ bij Rusland. ‘Maar niemand zit daar op ons te wachten.’

Je hebt meegewerkt aan het volkslied van de ‘Volksrepubliek Donetsk’ in 2014. Kregen jullie een aanvraag van de nieuwe staatsmacht? Hoe ging dat in zijn werk?

‘Ik werd in februari 2014 gebeld toen de protesten voor afscheiding van Oekraïne net waren begonnen. Janoekovitsj was al gevlucht. Enkele muzikanten van vroeger wisten nog dat ik ooit eens zanger was geweest van de band ‘Beretta Voice’ waar de naam van onze club van afgeleid is. Zo raakte ik betrokken bij de opname die was georganiseerd door de punkband ‘Den Triffiodov’. Eerst hoorde ik niets meer, maar na een paar weken hebben we toen toch gezamenlijk het nieuwe volkslied opgenomen. Het is een oude tekst uit de jaren tachtig die we hadden bewerkt en omgevormd tot een punkversie. Onze versie van het volkslied gold echter altijd als half officieel en liep onder het repertoire van de band. Wel had elke separatist de clip op zijn mobiele telefoon staan.’

Den Triffiodov – ‘Vstavaj Donbass’ (‘Sta op Donbas’) volkslied van de ‘Volksrepubliek Donetsk’:

Om een idee te geven van de inhoud, hier een couplet met het refrein:

Sta op, Donbas, werkende reus!

En langs de wegen tussen doornen en rozen

Neem alle kracht van Moeder Rusland!

En de wereld zal je gigantische groei zien!

 

We kunnen ons nergens anders terugtrekken!

Het is al zo vaak geweest!

Het vaderland zal herrijzen

Donbas zal herrijzen

De club bestaat sinds 2011. Chartsyzk behoort sinds 2014 tot de niet-erkende Volksrepubliek Donetsk. In hoeverre hebben de oorlog en de afscheiding uitwerking gehad op het culturele leven?

‘Er werd geschoten. Er sloegen bommen in. Het laatste concert hebben we in maart 2014 kunnen organiseren. In de club werd daarna een schuilkelder ingericht voor de medewerkers van het cultureel centrum. Het is een ideale plek, oude sovjetmuren van wel een meter dik, onder de grond. Het eerste concert hadden we daarna was pas weer op 4 oktober van datzelfde jaar. De mensen kwamen weer uit hun huizen en schuilkelders. Het festival hebben we op straat gehouden onder de naam ‘Chartsyzk leeft’. Er waren 2 of 3 bands overgebleven die toen optraden.’

Chartsyzk zelf is nooit ingenomen door de Oekraïense strijdkrachten?

‘Nee, de Oekraïners zijn hier nooit geweest. Ze waren in Sjachtjorsk, in Snezjnom. Bij Ilovajsk zijn ze gestopt. Wij behoorden vanaf het begin tot de ‘Volksrepubliek Donetsk’.’

Merk je dat het concertleven weer op gang is gekomen, is alles weer zo alles vroeger?

‘Nee, zeker niet. Al die revoluties en oorlogen hebben een enorme impact gehad. Het welvaartsniveau is heel erg gedaald. Als ik bij de muziek blijf dan was het ten tijde van Oekraïne al niet heel geweldig, er is hier nooit een enorme muziekscène geweest. Maar na 2014 zijn veel mensen, waaronder ook een groot aantal muzikanten vertrokken. We bevinden ons in een heel onzekere situatie. Het leven is nu nog zwaarder geworden dan het al was, laat ik het zo zeggen.’

En jullie hebben helemaal geen professionele bands?

‘De bekendste band is Evgenika uit Donetsk. De zangeres, gitarist en bassist werken aan de muziekschool. Ze zijn vrij serieus met hun band bezig. Zij zijn ook de enigen die touren, naar Rusland dan natuurlijk, een keer per jaar spelen ze bijvoorbeeld op de Krim. Alle andere bands die zijn gebleven, bewegen zich echt in het amateurcircuit. Twee maanden geleden wilden ze zelfs onze club sluiten.’

Waarom was die sluiting?

‘De precieze reden ken ik ook niet, maar dat ze de club wilden sluiten is een feit. Waarschijnlijk begreep het stadsbestuur onze processen niet, de creatieve en muzikale… Ze wilden ons een aanzienlijk bedrag laten betalen, dan zou de club geopend mogen blijven. We moesten het hoofd van onze volksrepubliek inschakelen om het conflict op te lossen. De ambtenaar die de club wilde sluiten werd daarna direct ontslagen.’

Wat doe jij voor werk?

‘Ik zit in de handel. Ik verkoop goederen. Om te overleven. De club is puur vrijwilligerswerk. Als muzikant was ik niet zo heel succesvol, maar het organiseren van festivals en concerten gaat me goed af.’

Als je verhalen in Oekraïense media over de ‘Volksrepublieken’ leest, gaat het vooral over perspectiefloosheid, alcoholisme en werkeloosheid. Kun je iets zeggen over de stemming onder de mensen in de ‘Volksrepubliek Donetsk’?

‘De stemming is bedrukt. De mensen zijn zwaar teleurgesteld. Er is ook geen echte verbetering in zicht. De fabrieken zijn stilgelegd. De economie is praktisch ingevroren. Van de kant van Oekraïne is een blokkade, bij Rusland hebben we ons nog steeds niet aan mogen sluiten. De salarissen worden niet uitbetaald. Er zou een oplossing komen met een nieuwe investeerder uit Rusland, maar ook dat stemt niet werkelijk optimistisch. Met Rusland is een normale grens zoals vroeger. Op goederen wordt gewoon accijns geheven. Met Oekraïne is de grens helemaal dicht, terwijl velen daar familie hebben.’

Wie krijgt er dan die Russische paspoorten? Ik las dat inmiddels een half miljoen inwoners in de ‘Volksrepublieken’ de Russische nationaliteit hebben gekregen, maar dat velen het niet willen.

‘Nee, dat is het niet, de Russische nationaliteit kan altijd van pas komen. Het is echter een heel gedoe, je moet eerst het paspoort van de ‘Volksrepubliek Donetsk’ krijgen. Daarvoor is een wachttijd van ongeveer twee jaar. Dan duurt het nog ongeveer drie maanden voordat de procedure is afgerond. Pas daarna is het mogelijk een Russisch paspoort aan te vragen. Dat wordt dan centraal geregeld. Er rijdt dan een hele groep van een man of vijftig met de bus naar Rusland om ter plekke het paspoort in ontvangst te nemen. De jongeren krijgen het paspoort van de ‘Volksrepubliek’ echter automatisch zodra ze 16 zijn. Zonder wachttijd.’

Daar moeten ze geen lid van een van de jeugdorganisaties voor zijn?

Zoveel zijn dat er niet (lacht). Er zijn er precies twee. Eentje naar een Russisch idee, de ‘Joenarmija’ (het jonge leger). En onze eigen jeugdorganisatie ‘Molodaja Respoeblika’ (de jonge republiek).’

Hoe moet ik me dat voorstellen, als pioniers in de Sovjet-Unie die door de straten marcheren?

Ja, een soort van Komsomol. Ze houden zich bezig met allerlei patriottische dingen. Ze marcheren niet elke dag door de straten, alleen met feestdagen. Met vlaggen. Ze hebben een uniform aan en zelfs een rode pioniershalsdoek.’

Zijn die organisaties verplicht?

‘Nee, ‘Molodaja Respoeblika’ is niet verplicht. Maar wel zeer gewenst (lacht). Alle scholieren uit de hoogste klassen zijn er lid van. Alle studenten moeten er lid van worden. Net als in de Sovjet-Unie.’

 Is de Volksrepubliek een absurde nabootsing van de Sovjetmaatschappij?

‘Ja, een absurde kopie, zeker. En dan van de Sovjet-Unie in de jaren tachtig, vlak voor het einde, toen bijna alles op zijn gat lag. Voor de mensen die ons systeem hebben bedacht, is het waarschijnlijk de periode die ze zich nog goed kunnen herinneren. En dan nemen ze alleen het slechte zoals het vrijwillig verplichte lidmaatschap van de jeugdorganisatie. En al die andere narigheden die we toen hadden. Er waren uiteraard ook goede dingen, maar om die weer nieuw leven in te wekken, dat lukt op een of andere manier niet. Zoals gratis gezondheidszorg, gratis onderwijs. Aan het begin probeerden ze dat wel, maar het is niet van de grond gekomen. Ik kaart dat ook vaak aan, dat we dat soort problemen hebben.’

Is het dan mogelijk kritiek te uiten? Er zijn een aantal mensen, zoals de journalist en blogger Stanislav Aseyev, die daarvoor in de kelders van de ‘Volksrepubliek’ verdwenen.

‘Het speelt zich vooral op sociale media af. Ik schrijf commentaren. Maar ik heb geen blog. Het is inmiddels mogelijk kritiek te uiten, zonder daarvoor gearresteerd te worden. Hoewel… In 2014 en 2015 kon je daarvoor flink op je donder te krijgen. Nu is het allemaal iets gemakkelijker. Ik schrijf mijn commentaren natuurlijk onder pseudoniem. Voor kritiek wordt niemand meer gearresteerd. Tenzij het om extremisme gaat. Maar dat is in alle landen waarschijnlijk zo.’

Voor de oorlog spraken 20% van de inwoners van Chartsyzk het Oekraïens als moedertaal. Hoor je nog wel een Oekraïens op straat?

‘Ja, maar Oekraïens wordt meer op het platteland gesproken. Daar zijn dan veel mensen van vroeger die uit het westen van het land kwamen. Maar voor het Oekraïens wordt niemand vervolgd. Het bestaat nog steeds als keuzevak op school.’

Was er in 2014 daadwerkelijk een grote euforie over de op handen zijnde afscheiding van Oekraïne?

‘Het is zeker gelogen dat alles door geheim agenten van het Kremlin op poten is gezet. De mensen hier wilden het zelf. Die hele chaos met de Majdan, de ‘oekraïnisatie’ van de Donbas, dat er in Kiev mensen aan de macht waren gekomen die echt niet meer helemaal geestelijk in orde waren. Het volk wilde inderdaad bij Rusland gaan horen. En de afscheidingsbeweging liep dwars door het politieke spectrum, van anarchisten tot monarchisten. Het was een echt volksprotest waar bepaalde mensen helaas handig gebruik van hebben gemaakt. Onze grootste partij was voor de oorlog een groepje intellectuelen die geen enkel gewicht in de schaal legden in het politieke leven van Oekraïne of zelfs Donbas. In Rusland was het welvaartsniveau toen al veel hoger dan in Oekraïne, en nu nog steeds. Er waren heel veel mensen ontevreden met de situatie. Bij ons keken ze naar Rusland. De hele industrie hier werkte voor Rusland. En veel fabrieken kregen uitsluitend opdrachten uit Moskou en andere steden. Daarom was de haat tegenover de Russen op de Majdan voor ons een wekroep om onze werkgelegenheid te redden.

Maar om terug te komen op de muziek, de afscheiding heeft helaas tot een uittocht van mensen geleid. Er komen ook nauwelijks nog rockbands naar ons toe.’

Zou je willen dat de niet-erkende Volksrepublieken worden ingelijfd door Rusland?

‘Ja, mijn persoonlijke mening is dat de aansluiting bij Rusland prioriteit heeft. Maar niemand zit daar op ons te wachten (lacht). Daarom moeten we de economie binnen onze republiek ontwikkelen. Maar de mensen hier zijn sowieso moe van de toestand, we wachten al zeven jaar op Rusland. De meeste fabrieken zijn gesloten. Mensen met een opleiding vertrekken. Uit onze stad zijn bijvoorbeeld alle mensen van de metaalfabriek en masse vertrokken naar een identieke fabriek in het Russische Sergiev Posad. Daar hebben ze een salaris dat stipt wordt uitbetaald, een sociaal systeem. Hier hebben we zoiets niet. Dat ligt heel moeilijk. Daarom vertrekt iedereen. De wegen worden niet meer gerenoveerd. Voor die mensen die werk hebben ligt het gemiddelde maandsalaris omgerekend bij 170 euro. Als er nu een referendum zou zijn, dan zou dat anders uitvallen. Met de muziek hetzelfde verhaal, de entree kost geld, een pilsje kopen, kost geld, dat hebben de meesten niet. Eigenlijk zijn het vooral coverbands die nog enig publiek trekken. Als we het ons kunnen veroorloven, proberen we bands met eigen nummers op te laten treden. Maar dan komt er natuurlijk maar een man of vijftig. Hoewel ook dat inmiddels balsem voor de muzikantenziel is.’

Denk je dat het mogelijk is dat Oekraïne de ‘volksrepublieken’ zal innemen?

‘Nee, ondanks het feit dat iedereen teleurgesteld is, zullen de mensen dan toch gaan vechten voor de republiek. Dat is iets typisch Russisch denk ik (lacht). Als je aan iets komt dat van ons is, zelfs als het slecht is, dan worden we boos. De Oekraïners proberen het meer op een zachte manier. Bijvoorbeeld door onze jeugd te bereiken die de oorlog niet bewust heeft meegemaakt. Dat is een langzaam proces, maar veel effectiever. Een militair ingrijpen heeft geen zin, er zullen alleen maar slachtoffers vallen.’