Doublethink en Zen

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

<Webwereld column>

Doublethink is een begrip dat door George Orwell geïntroduceerd is in zijn beroemde roman ‘1984’. Het is een mentaal mechanisme dat mensen in staat stelt oprecht en tegelijkertijd twee volkomen tegengestelde ideeën te geloven zonder die tegenstelling als problematisch te ervaren.

In de ruim tien jaar dat ik me in Nederland heb beziggehouden met opensource en open standaarden in de publieke sector ben ik heel wat geoefende doublethinkers tegen gekomen. Zo is mij gedurende al die jaren door ‘experts’ en insiders geduldig uitgelegd dat de migraties naar opensource desktops die de community  wilde onmogelijk waren omdat ambtenaren niet met andere platformen konden werken. Non-techies iets anders geven dan de Windows+Office desktop waarop ze getraind waren in het Nederlands onderwijs zou tot rampen leiden. Het Kon Echt Niet.

De stelligheid waarmee dit (tot op de dag van vandaag) op allerlei plekken als tegeltjeswijsheid gezegd wordt heeft mij altijd verbaasd. Eerder was Nederland namelijk van WP5.2 op DOS naar Word6 op Windows gemigreerd en toen is de Aarde toch ook echt gewoon blijven draaien, gingen kinderen naar school en kwam er water uit de kraan.

De diverse migraties, de meeste buiten Nederland, laten inmiddels ook zien dat gewone eindgebruikers prima hun werk kunnen doen met alternatieve platformen, mits ze daar even wat uitleg en ondersteuning bij krijgen (iets dat men trouwens ook volkomen normaal vindt bij de migratie naar nieuwe releases van de gebruikelijke proprietary systemen).

Dezelfde mensen die jaren lang met grote stelligheid beweerden dat ‘Het Echt Niet Kon’ zijn inmiddels druk bezig om heel trots iPads uit te rollen naar allerlei managers en directeuren die daar om allerlei redenen om vragen, of ze zelf meenemen. Kennelijk is de adoptie van een totaal ander platform, met een totaal andere interface, helemaal niet zo problematisch als al die jaren is gesteld. Huh?

De klassieke ‘Rijkswerkplek’ bloedgroep aangevoerd door IT hoofden van ministeries, gemeenten en gesteund door Microsoft, Pinkroccade en Centric, wilde jaren lang heel Nederland ‘standaardiseren‘ op proprietary tools. Het beheer daarvan dan zou dan gedaan worden door de Nederlandse businesspartners van Microsoft. Indien gevraagd waarom zo’n kwetsbare en peperdure monocultuur noodzakelijk is roept men: ‘samenwerken!’. Want ‘samenwerken’ kan volgens deze mensen alleen als iedereen met exact dezelfde spullen werkt (nevermind dat op internet miljoenen mensen samen dingen doen met zeer verschillende tools). En die spullen moeten aansluiten bij wat mensen al kennen want iets nieuws leren is tenslotte ‘niet realistisch’.

De Web2.0 bloedgroep wil alles in ‘de cloud’ zodat ze met iPads vanuit de Starbucks kunnen ‘samenwerken’ met collega’s en consumenten-burgers-ondernemers. Dat dit de controle over de informatievoorziening van de staat in handen legt van oncontroleerbare private en buitenlandse partijen is geen onderdeel van de discussie. ‘We moeten met de modernste tools kunnen werken!’ Gevraagd wat men dan concreet zou willen doen blijft het antwoord vrijwel altijd schuldig of wordt er wat gemompeld over experimenten en het belang van ‘samenwerken’.

Beide bovenstaande bloedgroepen worden door elkaar en na elkaar geprogrammeerd op ‘e-government’ congressen en andere feesten zonder dat iemand deze tegenstellingen lijkt waar te nemen. Het is Doublethink in z’n ultieme vorm: het tegelijkertijd geloven van twee tegengestelde ideeën zonder een conflict te ervaren. van 11:00 tot 11:30 geloven dat een Microsoft monocultuur een noodzakelijke randvoorwaarde is om ambtenaren ’te laten samenwerken’ en dan van 13:30 tot 14:00 met evenveel gemak geloven dat hippe 2.0 ambtenaren gewoon met hun privé aangekochte iPad, geautoriseerd via LinkedIn, op het Rijks-intranet moeten kunnen zodat ze eindelijk kunnen ‘samenwerken’ met andere ambtenaren. En niemand wijst naar de kleren-loze keizer en stelt vast dat minstens één van deze twee verhalen onzin moeten zijn (en waarschijnlijk beide).

Ondanks al deze focus op samenwerken zitten overheidsorganisaties elkaar regelmatig dwars, werken langs elkaar heen, vinden wielen 300 keer opnieuw uit of wijzen naar elkaar als er dingen fout gaan. Van zoveel surrealisme kunnen zelfs Caligula en G.W. Bush nog wat leren.

Opensource vs proprietary in de overheid is slechts één van de voorbeelden waar sluwe verkopers van dubieuze bedrijven kennelijk veel gewenster zijn dan personen met aantoonbare expertise. Ook bij het EPD, stemcomputers, de OV-chip en de beveiliging van haar eigen systemen kiest de overheid actief voor liegende en bedriegende verkopers en/of incompetente ambtenaren ten gunste van belangeloze burgers en academici met aantoonbare top expertise.

Na lektober en het Diginotar drama leek het er even op dat er wellicht een lampje was aangegaan maar inmiddels is duidelijk dat men problemen oplost door ze als onveranderbare werkelijkheid weg te definiëren. Met de logica van ‘het-is-nu-eenmaal-zo-dat’ is jarenlang iedere beweging naar grotere leveranciersonafhankelijkheid en diversiteit van systemen tegengehouden. Nu wordt dezelfde logica gebruikt als excuus bij het falen rond beveiliging. Het is een beetje alsof brandveiligheid wordt gerealiseerd door te roepen dat niet alle gebouwen in brand staan en de brandweerauto’s er bovendien met 130Km/u naar toe mogen rijden. ‘We reageren dus heel snel!’. Preventie wordt gezien als lastig en bovendien: ‘het-is-nu-eenmaal-zo dat je het nooit veilig krijgt’.

Ondanks deze meest recente knieval voor buitenlandse spionage diensten en criminelen gaan talloze megalomane IT-projecten gewoon door. De burger moet de overheid dus wel vertrouwen met allerlei intieme gegevens ondanks het feit dat die overheid zelf toegeeft niet in staat te zijn deze adequaat te beveiligen. Als uitvoerende van zo’n project moet je Doublethink wel tot een permanente mentale toestand hebben gemaakt om niet in ernstige gewetensnood te komen.

Ooit was er een overheid in Nederland die de Deltawerken bouwde en er voor zorgde dat Nederland in de top-2/3 van de wereld meedraaide op het gebied van gezondheidszorg, onderwijs, sociale zekerheid, veiligheid, democratie en transparantie van bestuur. Alleen Zweden en Denemarken deden het soms beter.

Vandaag de dag voelt het alsof de Nederlandse overheid zichzelf aan het opheffen is. Kan niks, wil niks, doet niks. Wellicht moeten wij er als burgers ook zo tegenaan kijken. Geef ze niks, vraag ze niks, verwacht niks. Het Zenboeddhisme van de burger-overheids relatie. Happiness is low expectations!

Reacties (20)

#1 Zwarte Os

dank u, het mocht eens geschreven worden!

  • Volgende discussie
#2 Tom van Doormaal

Het probleem is het neo-liberale wereldbeeld: de overheid moet kleiner, want het geluk komt niet uit Haagse kantoren. Zo’n plat wereldbeeld leidt tot een nikserige overheid.
En dat terwijl de ICT ons alle mogelijkheden geeft om de informatiestroom die bij regeren hoort te managen, of om virtuele deelmarkten aan te leggen. Laten we het daar eens over hebben.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#2.1 Zwarte Os - Reactie op #2

Voorlopig zie ik alleen maar een hoop onzinnige maar potentieel gevaarlijk databases aangemaakt worden mbv vinger- en irisscanners door onze overheid. Daarbij is het vooral 1 richtingsverkeer wat informatiestromen betreft. Informatie die zij nodig hebben kan je zonder blikken of blozen inleveren maar zodra de burger een verzoek wilt indienen met ze weer tijdens werktijden bij het gemeentehuis aankloppen voor een formuliertje.

Licht eens toe hoe jij dit ziet. Want het enige wat ik voel aankomen is een hoop databases die los van elkaar staan doordat er een gigantische groep incompetente mensen een centrale database proberen te beheren. Zelfs Technische Universiteiten falen op dit gebied, waarom zou het voor de overheid dan opeens wel lukken?

#3 L.Brusselman

Tot en met de uitleg van het woord double think kon ik het aardig volgen vanaf het woord opensource werd het arbacadabra voor mij.
Kent iemand een site waar de digibeet zich een beetje kan laten bijspijkeren op dat gebied?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#3.1 Karin - Reactie op #3

Heel simpel: er wordt gestuurd op basis van emoties en productbeleving, niet op basis van feiten en optimale inzet van beschikbare technologie.
Keuzes worden vervolgens gelegitimeerd door te wijzen op het feit dat er in hippe Ipad’s toch óók technologie zit.

  • Volgende reactie op #3
#3.2 Zwarte Os - Reactie op #3.1

Door productbeleving als iets secundairs weg te zetten mis je het complete doel van toegang en het dus optimaal inzetten van technologie. ICT-ers houden al jaren deze puinhoop aan maar het zijn de UI ontwerpers die keer op keer laten zien waarom productbeleving essentieel is voor efficientie van je product.

#3.3 Arjen Kamphuis - Reactie op #3

@L.Brusselman; Weet niet hoe erg je digibetisme is. Hier wat links naar eerdere artikelen/blogs voor een breed publiek:

Artikel voor ComputerIdee 2008
Vergelijking met asbest
Het bredere ‘waarom’ voor de overheid
Presentatie over beleid in Keulen 2010
Input onderzoek Algemene Rekenkamer

  • Vorige reactie op #3
#3.4 L.Brusselman - Reactie op #3.3

Bedankt.

#4 børkbørkbørk

Ik weet niet wat het is met overheid en ICT, maar het gaat vaak mis. En voor enorme bedragen ook nog. Is het het “niet hier uitgevonden” syndroom? Incompetent management? Belangenverstrengeling?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#4.1 aynranddebiel - Reactie op #4

Een belangrijk aspect is dat boven een bepaald bedrag alles Europees aanbesteed moet worden, wat in de praktijk inhoudt dat er enkel op prijs geconcurreerd en geselecteerd wordt. Als de overheid zelf al genoeg kennis heeft om op kwaliteit te selecteren dan mogen ze dat in de praktijk vaak niet eens.

Het is sowieso een probleem in de IT. Kwaliteit kan wel, maar het is (op de korte termijn) vaak lastig meetbaar, dus het komt erop neer dat klanten zich graag laten belazeren voor een paar euro per uur minder.

#5 Karin

Nog een voorbeeld: mijn vrouw (ja dat kan in Nederland hè) werkt op een revalidatiecentrum met kinderen met meervoudige handicaps. Daar is vorig jaar (het budget moest op in december) een Ipad aangeschaft omdat de zo fijn zou werken met de kinderen en (ongedefinieerde) ‘anderen’ die toch ook kochten?

Pas daarna werd gekeken naar de toepasbaarheid en welke apps er bestaan om te gebruiken met deze doelgroep. En de collega’s hebben om de beurt de Ipad mee naar huis in het weekend om ’te oefenen’. Yeah right.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#5.1 Joost - Reactie op #5

Ik woon ongetrouwd samen.

  • Volgende reactie op #5
#5.2 Sil - Reactie op #5

Mogen ze op de werkvloer ook eens een bonus? Of hebben jullie er thuis soms ruzie over in de lucky weekends? ;-)

  • Vorige reactie op #5
#6 deja

Op zich zitten er wel wat waarheden in het stuk, maar helaas is het wederom een behoorlijke versimpeling van een tocht wel erg complexe werkelijkheid.

Naast die ‘gewetenloze bedrijven’ lopen die ‘academici met aantoonbare top expertise’ namelijk volop rond binnen de overheid. Die bedrijven, die externe experts, aangevuld met elke paar jaar een nieuwe politieke werkelijkheid, elke paar jaar een nieuwe ambtelijke leiding en elk jaar nieuwe organisatievormen en nieuwe processen leiden tot een situatie waarin succes tot grote verbazing bij alle deelnemers leidt.

Kortom, het probleem zijn niet de bedrijven (ja soms een klein beetje), is niet een gebrek aan expertise, is niet een gebrek aan middelen. Het echte probleem is stuurloosheid en besluiteloosheid. Het echte probleem is dat er geen keuzes gemaakt worden, want keuzes maken betekent een (te achterhalen) standpunt innemen en dat doet een modern politiek of ambtelijk leider niet. Daar heeft hij of zij namelijk niets bij te winnen, maar wel alles bij te verliezen.

Ik zou zover willen gaan dat de huidige top (het Haagse) van ‘het stuk ambtenarij’ wat ik ken naar mijn mening in volstrekte chaos verkeerd en volstrekt los is van de dagelijkse werkelijkheid van haar werknemers. Elk signaal vanuit de werkvloer kan standaard, meestal binnen enkele uren, rekenen op de reactie ‘ik herken mij niet in het beeld wat wordt geschetst’. Een situatie die nog eens wordt verergerd doordat de ambtenaar tegenwoordig zo ongeveer tot nieuwe leproos van de samenleving is benoemd. Ambtenaren deugen niet, zijn lui en incompetent. Dat is zo ongeveer het beeld dat ook nog eens door de politieke leiding fijntjes wordt bevestigd.

Kortom, open standaarden & software, JA! Maar denk niet dat de oplossing gevonden moet worden in meer experts en minder bemoeienis van het bedrijfsleven.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#6.1 Asterix - Reactie op #6

Volgens mij beschrijf jij nu het prototype manager in plaats van een ambtenaar.
Ik kan het weten; ben aan beide zijden geweest en bij de incompetente managers blijven hangen.
Excuus voor de tautologie.

#7 TisMeWat

Het is heel simpel, en het is jammer dat de Open Source beweging dit nog steeds niet schijnt te begrijpen: juridische verantwoordelijkheid.

Het interesseert managers/ambtenaren geen reet dat proprietary duur(der) is, dat ze vastzitten aan contracten, dat ze geen bewegingsvrijheid meer hebben. Het enige wat hun interesseert is: gaat er iets mis, wie kunnen we sue-en? Wie draait er voor op, wie gaat betalen?

Dat is bij Open Source namenlijk een “probleem”, juist omdat er geen eindverantwoordelijke is, juist omdat het gratis is, juist omdat “iedereen” er aan mee kan werken, is er ook geen mogelijkheid bij een catastrophe iemand de schuld te geven.

Begrijp me niet verkeerd, ik ben heel erg voor Open Source, maar dit cruciale punt wordt al heel lang over het hoofd gezien. Managers zijn van nature lafbekken. Ze willen zich kunnen indekken, en dat is bij betaalde/proprietary software nu eenmaal een stuk makkelijker.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#7.1 piet de nuttige idioot - Reactie op #7

niet om je tegen te spreken, meer een aanvulling: managers snappen er vaak geen bal van. Een bedrijf waar ik werkte hield krampachtig vast aan het MS/Office systeem, het management was verklaard tegenstander van open source omdat ze dat verwarden met onveilig: ‘iedereen kan er bij’.
Terwijl juist in die tijd MS zo lek was als een mandje/de meeste hacks op MS waren gericht.

  • Volgende reactie op #7
#7.2 Arjen Kamphuis - Reactie op #7

@TisMeWat: het is een fictie dat er ‘garanties’ zitten bij de aankoop van proprietary software. Geen enkel mainstream software bedrijf heeft ooit verantwoording genomen voor problemen vervoorzaakt door bugs in haar software. Slechts in de luchtvaart en defensie sector zijn hier een handvol uitzonderingen op te vinden.

Verder met je eens dat managers (en ambtenaren die graag manager genoemd willen worden) graag veel geld betalen voor schijnzekerheden in de vorm van mooie kreten, zegels en stickers.

  • Vorige reactie op #7
#7.3 Olav - Reactie op #7.2

Arjen: ambtenaren die graag manager genoemd willen worden

Die moeten ze sowieso allemaal ontslaan.

Verder niets aan je reactie toe te voegen. Heeft iemand ooit succesvol MS aangeklaagd wegens gammele wanproducten?

#7.4 Harm - Reactie op #7.3

Dan waren ze al lang failliet.