In maart, toen we aan het begin van de pandemie stonden, ontstonden wereldwijd zorgen over de gevangenissen: het zijn uitstekende plekken voor een virus om zich te verspreiden, zeker als ze overbevolkt en onhygiënisch zijn, zoals in veel landen het geval is. Onder meer de Raad van Europa en Human Rights Watch riepen overheden op om waar mogelijk groepen gedetineerden vrij te laten, zoals kwetsbare mensen en mensen in voorarrest. Vanwege zorgen over de publieke veiligheid en de angst van autoriteiten om ‘weak on crime’ te lijken is daar een veel landen niet veel van terecht gekomen.
Hier en daar ontstaan nu discussies over de vraag of mensen in gevangenissen voorrang moeten krijgen bij het vaccineren. De Europese Commissie adviseert lidstaten om bij het bepalen van prioriteitsgroepen onder meer rekening te houden met de mogelijkheden voor afstand houden, waarbij gedetineerden expliciet worden genoemd. De National Academy of Medicine adviseert om mensen in overbevolkte settings in fase 2 in te delen.
Oud en ziek
In het VK en de VS is er goede reden om gedetineerden voorrang te geven, zegt Seena Fazel van de University of Oxford tegen The Lancet. De gevangenispopulatie is relatief oud en ziek in landen waar (zeer) lange gevangenisstraffen worden opgelegd. En daarnaast zijn gevangenissen risicovolle plekken vanwege overbevolking en de architectuur. Niet voor niets staan gevangenissen al sinds de start van de pandemie hoog op de lijst van Amerikaanse coronaclusters.
In de Amerikaanse gevangenissen en detentiecentra zijn inmiddels zeker 2100 coronadoden gevallen en meer dan 480.000 gedetineerden zijn positief getest (op een gevangenispopulatie van 2,1 miljoen). Daarnaast zijn er 170 medewerkers overleden aan covid-19. The Marshall Project rapporteerde half december dat inmiddels 1 op 5 gedetineerden in federale en staatsgevangenissen besmet zijn geweest – een vier keer hogere besmettingsgraad dan in de algemeen bevolking. In enkele Amerikaanse staten worden inmiddels gevangenissen gesloten vanwege het hoge ziekteverzuim onder medewerkers.
‘Rechten verloren’
Nu er een vaccin is, hebben zeven Amerikaanse staten al aangekondigd dat gedetineerden in de eerste ronde zullen worden gevaccineerd. In veertien staten behoort (ook) het personeel tot groep 1. Voorstellen tot prioritering van gedetineerden roepen even heftige, zo niet heftigere, reacties op als in maart de voorstellen tot vrijlating van gedetineerden dat deden. In Colorado werd een voorstel na publieke ophef snel weer ingetrokken – tegenstanders noemde het plan ‘crazy’. Wel werd toegezegd dat het vaccin beschikbaar zou komen op basis van leeftijd en gezondheid ongeacht of iemand in detentie zit.
In Zuid-Afrika, waar de besmettingen ook weer oplopen, werd het plan van de regering om gedetineerden eerder te vaccineren afgeschoten door de oppositie: “A person who is convicted and sentenced to imprisonment loses certain rights, and that includes the right to priority access to Covid vaccination. There are literally millions of hard-working, tax-paying members of the public who are similarly at risk, and those South Africans deserve access to the vaccination before it is provided to prisoners.” Het plan lijkt vooralsnog stand te houden.
Minder geweld
In Engeland en Wales zorgde in april een plan om 4000 gedetineerden vervroegd vrij te laten voor discussie; uiteindelijk zijn er slechts een paar honderd mensen vrijgelaten. Nu er een nieuwe coronavariant in beeld is worden de autoriteiten opnieuw tot actie gemaand. Sinds maart is de voornaamste strategie geweest om strenge restricties op te leggen: de meeste gedetineerden – ook jeugdigen – brengen 23 uur van de dag door in hun cel. Dat leidde niet alleen tot kritiek van buiten, maar ook tot onrust binnen de muren. Enkele weken geleden nog ontstonden er opstandjes nadat een gevangenis in lockdown ging vanwege oplopende besmettingen. Gedetineerden zaten 24 uur per dag in hun cel en kregen daar zelfs de maaltijd geserveerd.
De voortdurende restricties hebben er wel toe geleid dat het aantal besmettingen beperkter is gebleven dan aanvankelijk werd gevreesd, hoewel toch nog zeker 50 gedetineerden zijn overleden aan covid-19 (op een populatie van ruim 78.000). De keerzijde van dat ‘succes’ is dat de beperking van activiteiten de resocialisatie belemmert en dat de facto eenzame opsluiting inhumaan is en tot mentale gezondheidsschade kan leiden.
Gevangenisdirecteuren wijzen echter ook op het feit dat er door de restricties veel minder geweld is. Het hoge aantal geweldsdelicten is al jaren een probleem en dat de gevangenissen nu veiliger zijn geworden wordt door autoriteiten aangegrepen om geen haast te hoeven maken met versoepelingen. Dit alles is reden voor oproepen om gedetineerden met voorrang te vaccineren.
Niet gebouwd op anderhalve meter afstand
In Nederland lijkt er (nog) geen discussie te zijn over het prioriteren van gedetineerden voor vaccineren. Minister Dekker zal daar misschien ook geen reden toe zien omdat het aantal besmettingen beperkt is gebleven. Op 29 december stond de teller op 304 besmettingen sinds maart 2020 (op een populatie van ruim 9000) en voor zover bekend zijn er geen gedetineerden overleden aan covid-19.
Op de flowchart en de roadmap van de Nederlandse vaccinatiestrategie die op 4 januari zijn geactualiseerd worden gedetineerden niet als aparte groep genoemd. Dat zou kunnen betekenen dat gedetineerden individueel voorrang kunnen krijgen op basis van leeftijd en gezondheid, zoals iedereen. Een recent advies over coronamaatregelen van de Raad voor Strafrechtstoepassing en Jeugdbescherming (RSJ) aan minister Dekker geeft echter wel aanleiding om prioritering van gedetineerden te overwegen.
Ten eerste zijn gevangenissen “niet gebouwd op het bewaren van anderhalve meter afstand”. Dit is volgens het advies van de Europese Commissie reden om gedetineerden prioriteit te geven. Afstand houden is zelfs onmogelijk voor mensen in meerpersoonscellen. De RSJ stelde zelfs dat het gevangeniswezen de RIVM-richtlijnen overtreedt omdat gedetineerden in een meerpersoonscel geen 1,5 meter afstand kunnen houden. De FNV wil als sinds het begin van de pandemie van de meerpersoonscellen af, omdat het ook personeel in gevaar brengt. Maar minister Dekker (Rechtsbescherming) houdt vol dat meerpersoonscellen “een verantwoorde en volwaardige vorm van detentie” zijn.
Extra impact van maatregelen
Een tweede reden om gedetineerden eerder te vaccineren is dat zij – net als wij – al ruim tien maanden de coronamaatregelen ondergaan. De restricties waren soms zeer streng, zoals wanneer een groot aantal gedetineerden in quarantaine moest vanwege een besmetting. De RSJ signaleert dat de maatregelen extra veel impact hebben omdat activiteiten die normaal afleiding geven vanwege de maatregelen beperkt mogelijk waren. Gedetineerden hebben vanwege de beperkte bewegingsruimte per definitie minder mogelijkheden tot afleiding. Dit maakt verlenging van coronamaatregelen, in afwachting van het vaccin, voor gedetineerden extra zwaar.
Tot slot benadrukt de RSJ dat “bij een tweede golf alle inspanningen erop moeten zijn gericht om resocialisatie door te laten gaan”. Sinds maart is in veel gevangenissen het dagprogramma aangepast en konden resocialisatietrajecten (deels) geen doorgang vinden. Mensen konden vaak niet voldoende worden voorbereid op het leven buiten de muren. Met voorrang vaccineren van gedetineerden kan eraan bijdragen dat de mogelijkheden voor de resocialisatie niet in gevaar komen – iets dat ook de publieke veiligheid dient.
Aanvulling 7 december: Negentien gedetineerden in Amerswiel, Heerhugowaard, hebben aangifte gedaan tegen de gevangenisdirecteur. Ze stellen hem verantwoordelijk voor de verspreiding van het coronavirus binnen de gevangenismuren, omdat het dragen van mondkapjes voor hen verboden is. Ook het personeel draagt binnen geen mondkapjes.
Reacties (10)
“Ten eerste zijn gevangenissen “niet gebouwd op het bewaren van anderhalve meter afstand”
Gezinswoningen ook niet, dus dat lijkt me nogal een non-argument. Men vormt gewoon in feite een huishouden, net zoals gezinnen of studenten in een studentenhuis dat doen. Tja, dan loopt je iets meer risico. Dat geldt echter zowel binnen als buiten de gevangenismuren, ook voor de gevangenisbewaarders overigens.
“Met voorrang vaccineren van gedetineerden kan eraan bijdragen dat de mogelijkheden voor de resocialisatie niet in gevaar komen – iets dat ook de publieke veiligheid dient.”
Nou, dan mag je wel goed gaan kijken naar wat voor gedetineerden je gaat vaccineren, want dit geldt natuurlijk niet voor elk misdrijf. Daar krijg je de handen niet voor op elkaar. En die mensen die die resocialisatieprogramma’s moeten gaan begeleiden, krijgen die ook voorrang? Voor schoolgaande jeugd geldt overigens hetzelfde, met precies dezelfde mogelijke consequenties. Je kind zal maar sociaal-emotionele achterstand oplopen omdat boeven voorrang krijgen voor het spuitje boven leraren. Een kind zal maar door mishandeling permanent beschadigd raken omdat scholen dicht zijn en dat onopgemerkt gaat.
Enfin, punt blijft dat hier gewoon echt 0,0 draagvlak voor is. Het ziekenhuiswezen moest met de kont tegen de krib om voor verpleegsters en andere eerstelijns gezondheidswerkers voorrang te krijgen, wellicht krijg je hetzelfde gedaan voor gevangenisbewaarders, maar gedetineerden? Iedereen zit in lockdown, Toch wel minstens 21, 22 uur binnen zitten is voor velen de norm geworden. Ja, je huis of appartement is anders dan een cel, maar de muren komen evenwel op je af.
Ik neem aan dat je het verschil wel ziet tussen mensen die vrijwillig in een huis met elkaar wonen, en verder wél maatregelen kunnen nemen om hun blootstelling aan mogelijke besmetting te minimaliseren, en mensen die gedwongen bij elkaar zijn opgesloten en dat niet kunnen?
Veel mensen lijken zich ook niet zo goed te realiseren dat de straf de opsluiting is, en dat je niet arbitrair kan besluiten de straf erger te maken, wat wel gebeurt als je gedetineerden de vaccinatie ontzegt. Daarnaast heeft de staat een zorgplicht richting deze mensen, juist omdat ze zelf geen verantwoordelijkheid meer kunnen nemen voor hun eigen gezondheid.
Ik neem aan dat jij het verschil wel ziet tussen het niet vaccineren van gevangenen en het vaccineren van gevangenen als ze volgens de gezondheidsraad aan de beurt zijn?
Dit is een oproep tot voordringen, zoals er zovelen zijn geweest en nog gaan komen. En in dit genre is dit een van de minder overtuigende. Ik geloof best dat gevangenen het zwaar hebben door corona – net als kinderen, verpleeghuisbewoners, horecaondernemers, flexwerkers en ga zo maar door. Het is hard, maar we kunnen niet iedereen voorrang geven die het zwaar heeft. De meeste van ons zullen gewoon nog een paar maandjes geduld moeten hebben, de vaccinaties komen echt wel.
Het punt is en blijft dat als je mensen opsluit, je dan verantwoordelijk bent voor hun gezondheid, én dat je moet nadenken dat deze mensen veel minder goed of zelfs niet in staat zijn om ‘verstandig’ te zijn en het virus te ontwijken.
Voeg daar aan toe dat gevangenispopulaties – ook in Nederland – meer ‘prior conditions’ hebben en dus een grotere kans om te sterven, en je weet dat je appels met peren aan het vergelijken bent.
Daar mag je over nadenken en zo’n scenario hoef je niet op voorhand af te sluiten ómdat het gevangenen zijn. Wat de conclusie dan is, is een twee. Je suggereert daarnaast dat ik *dus* wil dat gedetineerden eerder worden gevaccineerd. Dat is niet zo, net als @0 constateer ik dat er niet echt over deze groep wordt nagedacht.
Als gedetineerden ‘gewoon’ meegaan met de normale vaccinatieflow dan is er natuurlijk minder ethisch bezwaar, maar dat waag ik te betwijfelen, gezien de aard van het nu beschikbare vaccin (minimaal 1000 doses, bewaren op -90c), zodat je dan elke gedetineerde individueel naar een vaccinatielocatie moet transporteren. De vaccinatielocatie zal niet naar hen toe komen.
En ja, je argument dat andere groepen ook geen afstand kunnen houden behelst deels dezelfde problematiek, maar two wrongs don’t make it right.
je schrijft dit:
Dit is dus niet aan de orde.
De gevangenispopulatie bestaat overweldigend uit jonge mannen. Die horen voor het grootste gedeelte in de groep 18-60 jaar, de grote bulk dus. Die mensen krijgen niet het Pfizer vaccin wat heel koud moet blijven, maar één van de ander vaccins waar die problemen niet spelen. Daar je op voorhand zorgen over maken lijkt me erg voorbarig.
Natuurlijk is het zaak dat de vaccinatie van gevangenen snel en goed georganiseerd wordt, zodat gevangenen die om wat voor reden dan ook in een voorrang groep vallen, in de gelegenheid gesteld worden tijdig het vaccin te krijgen, en dat er plannen liggen om de rest te vaccineren als die aan de beurt zijn. Maar uit niets blijkt op dit moment dat niet doet.
Het Pfizervaccin moet op -70 graden bewaard worden als het voor langere tijd opgeslagen wordt. Eenmaal opgewarmd tot koelkasttemperatuur, moet het binnen 5 dagen gebruikt worden. Met andere woorden, die -70 graden is voor geen enkele vaccinatieplek in Nederland een belemmering om wie dan ook te vaccineren.
Link naar de FDA met een factsheet van de producent over het medicijn: https://www.fda.gov/emergency-preparedness-and-response/coronavirus-disease-2019-covid-19/pfizer-biontech-covid-19-vaccine#additional
Er rijst bij mij een fundamentele vraag: mogen gedetineerden vaccinatie weigeren of is dat recht ook opgeschort?
Ter aanvulling. In Israël, dat voorop loopt bij het vaccineren van burgers, heeft de minister van volksgezondheid besloten dat de 4.634 Palestijnse gevangenen (waaronder 543 minderjarigen en 128 vrouwen) pas in tweede instantie aan de beurt komen. Gevangenispersoneel wordt wel gevaccineerd.
Mensen die in de bezette gebieden wonen (ook een soort van gevangenis) krijgen ook niets. https://www.theguardian.com/world/2021/jan/03/palestinians-excluded-from-israeli-covid-vaccine-rollout-as-jabs-go-to-settlers
De intramurale GGZ staat wel op de prioriteitenlijst. Ik neem aan dat de TBS daarbij wordt meegenomen.
In Nederland kan men redelijk afstand houden. Prioriteit lijkt dan niet echt nodig. Dit is anders voor landen waar meerdere personen in een cel de standaard is.