Dichterbij Donbas

RECENSIE - Wat weten we eigenlijk van de situatie in de oostelijke provincies van Oekraïne, Donetsk en Loehansk? In aanvulling op de spaarzame berichten die we in de kranten kunnen vinden over deze oorlogsgebieden heeft Ardy Beld een bundel verhalen samengesteld over de actuele situatie in de Volksrepublieken, de oorlog die er sinds 2014 woedt en een aantal hoofdrolspelers. Ook zijn verslagen opgenomen van de gesprekken  die hij in het afgelopen jaar heeft gevoerd en waarvan er ook enkele eerder door Sargasso zijn gepubliceerd. Donbas, verscheurd tussen Oekraïne en Rusland biedt achtergronden en inside-informatie uit een gebied dat dezer dagen opnieuw in de actualiteit staat.

Uitschot

Een van de mensen met wie Beld gesproken heeft is de kunstenaar Sergej Zacharov die oorspronkelijk in Donetsk woonde. Hij maakte in 2014 levensgrote karikaturen van de nieuwe machthebbers en zette ze op straat te kijk. Daarvoor heeft hij moeten boeten met opsluiting en marteling in een van de gevangenissen van de separatisten. De gevangenisbewaarders voerden schijnexecuties uit. ‘Een heel gevaarlijke situatie ontstond toen een ladderzatte man zijn pistool tegen mijn voorhoofd zette’. Zacharov wist met behulp zijn vriendin te ontsnappen. Over op de separatistenleiders en hun handlangers zegt hij nu: ‘Het uitschot maakte duizelingwekkende carrières.’

Donbas bevat ook een aantal portretten van mannen die het in de bezette gebieden voor het zeggen hadden, totdat ze door aanslagen van de Oekraïense geheime dienst of – wie zal het zeggen- van hun eigen maten, om het leven kwamen. Met uitzondering van de kozakkenleider stuk voor stuk criminelen voordat ze zich aan het front meldden. Ook aan de andere kant vinden we ‘uitschot’, zoals de Russische neonazi Sergej Korotkich die met zijn beweging Russiche Nationale Eenheid ook in Wit-Rusland al zijn sporen heeft achtergelaten. Opmerkelijk genoeg sluit hij zich in 2014 aan bij het Oekraïense Azov-bataljon dat bij Marioepol tegen de separatisten vecht. Hij krijgt als een van de eerste buitenlandse vrijwilligers van toenmalig president Porosjenko een Oekraïens paspoort. Sindsdien bewaakt hij de bezittingen van Rinat Achmetov, oligarch en eigenaar van de voetbalclub Sjachtar Donetsk.

Water van de vijand

In de bezette gebieden is de helft van de  ongeveer 3,5 miljoen inwoners gepensioneerd. De pensioenen moeten in veel gevallen via allerlei omwegen uit de Oekraïne worden opgehaald. Normaal betalingsverkeer is onmogelijk gemaakt. Veel inwoners hebben inmiddels gekozen voor een Russisch paspoort omdat ze anders bijvoorbeeld niet aan medicijnen kunnen komen of hun baan als arts of onderwijzer verliezen. Opmerkelijk is ook het verhaal over het  waterleidingbedrijf Popasna dat in de provincie Loehansk aan de Oekraïense kant van de grens is gevestigd. Dit bedrijf levert 90% van zijn voorraad aan de Volksrepubliek. De OVSE, die daar vanwege de akkoorden van Minsk nog steeds een bemiddelende rol speelt, zou voor de betaling zorgen, in cash geld nog wel. De directeur van Popasna ontkent dat. Beld, die heeft geprobeerd meer te weten te komen, maar moeite heeft met het Oekraïens, koppelt er een beschouwing aan vast over taaldiscriminatie. Het was een van de oorzaken van de opstand in het oosten toen de nieuwe Oekraïense regering in 2014 de taaldiversiteitswet introk, Oekraïens verplicht stelde, en adviseerde om op scholen Engels als tweede taal in te voeren.

Donbas biedt een mix aan verhalen waarvoor de auteur geen selectiecriterium geeft. Het is ook niet altijd even duidelijk op welke bronnen hij zich baseert buiten de interviews die hij zelf heeft gehouden. Het eerste slachtoffer van de oorlog is altijd de waarheid, zegt het spreekwoord. In het verhaal over de uitgeweken Wit-Russische journalist Roman Protasevitsj, die door een truc van het Loekasjenko-regime alsnog gearresteerd kon worden, toen hij van Griekenland naar Litouwen over Wit-Rusland vloog, ontmaskert Beld ‘desinformatie’ uit Rusland en de Volksrepubliek. Protasevitsj zou in 2014 aan de kant van het Oekraïense Azov-bataljon hebben meegevochten. Het ‘bewijs’ daarvoor deugt van geen kanten. Een beetje meer voorzichtigheid ten aanzien van dergelijke gekleurde, belangengebonden informatie heb ik op sommige andere plaatsen in het boek wel gemist. Wat ik ook gemist heb is een leesbaar kaartje van het gebied. Het kaartje met cyrillische letters is voor de gemiddelde Nederlandse lezer niet erg informatief. Afgezien daarvan staan niet alle plaatsen die in het verhaal voorkomen er op. Gelukkig is er nog Wikipedia.

Donbas laat een rauwe werkelijkheid zien van mensen en omstandigheden in het gebied waarover we nu al weken berichten lezen uit de vergaderkamers van de NAVO, het Kremlin en het Pentagon. Op de grond lijken de spanningen nog niet zo groot als ten tijde van de oorlog in 2014 en daarna. Wat die oorlog daar aan chaos voor de bevolking heeft opgeleverd is inmiddels wel duidelijk geworden. Hopelijk kan een herhaling worden voorkomen.

[Foto van Vitali Toemanov CC: Loehansk, 1 mei 2014. Plein van helden van de grote patriottische oorlog. Rally van het Regionaal Comité van Loehansk van de Communistische Partij van Oekraïne ]