“De verweesde samenleving”

Ergens tijdens een uit de hand gelopen discussie alhier op Sargasso heb ik beloofd een boek te lezen van dhr P. Fortuyn omdat aangegeven werd dat iedereen wel over hem spreekt maar zelden iets van zijn echte ideeën af weet.
Daarom heb ik afgelopen week tijdens mijn retraite in een hutje op de hei het boek “De verweesde samenleving” gelezen.
Bij deze wil ik u allen deelgenoot maken van mijn bevindingen.
Samenvattende conclusie is dat het een boek is waarin wel een paar zeer goede pijnpunten benoemd worden en een aantal aardige suggesties voor oplossingen gegeven wordt, maar dat een groot deel van de onderbouwing uitermate twijfelachtig is en dat er heel veel simplistische en dubieuze uitspraken in staan. Het liet een heel dubbel gevoel achter.

Het gaat wat ver om het hele boek bladzijde voor bladzijde te behandelen. Mijn aanbeveling is om het toch vooral zelf maar een keertje te lezen als je wilt meepraten over de erfenis van dhr Fortuyn.
Ik geef hier alleen de meest opmerkelijke en interessante zaken weer, zoals ik ze zie.

Laat ik beginnen met wat ik goede en aardige punten vond uit het boek.

• Hij benoemt De Verveling. Een aardige omschrijving voor de situatie waar de samenleving in zit. Het belangrijkste is bereikt en echt iets nastreven willen we niet meer.
• Hij stipuleert een goed punt aangaande de opvolging van generaties. Tot de jaren zestig doet iedere generatie zijn best om ervoor te zorgen dat de volgende generatie het beter heeft. Daar offeren ze alles voor op. Dat lijkt te zijn verdwenen. Deze generatie (met name de babyboomers) is meer bezig de voorzieningen voor de volgende generatie af te breken en die voor zichzelf veilig te stellen. Hoe kan je als land vooruitgang boeken als je de investeringen in de volgende generatie van ondergeschikt belang laat zijn van aan je eigen AOW?
• Hij zet het niet gekozen maatschappelijke middenveld neer dat wel veel dingen bepaald maar eigenlijk door niemand gecontroleerd of gestuurd wordt. Iets wat in een democratisch systeem toch eigenlijk niet past.
• Hij constateert terecht dat oude ideologieën hebben afgedaan en dat er te weinig mensen dromen over nieuwe, maakbare samenlevingen. Dat blokkeert de vooruitgang.
• Goed punt over professionalisering en bureaucratie van veel instanties waardoor de essentie en de gemeenschapszin verdwijnt. Mensen in die instanties hebben weinig gevoel meer met de taak waar ze voor ingezet worden. Een goed voorbeeld op dit moment in mijn ogen is de gang van zaken bij de IND.
• Het legaliseren van drugs om het sponsoren van georganiseerde misdaad tegen te gaan en de energie aan de echte criminaliteitsbestrijding te besteden is ook een goed punt.
• En hij geeft aan dat het wenselijk is dat er een eenvoudiger wetgeving komt die voor iedereen begrijpelijk en bevattelijk is, zodat meer mensen zich er ook aan kunnen houden.

Dan de mindere kanten van het boek.
Allereerst wordt er heel veel gehamerd op “normen en waarden”. Er wordt een poging gedaan hard te maken dat deze normen en waarden ons land groot gemaakt hebben in de periode tot de jaren zestig van vorige eeuw. De onderbouwing daarvan is uitermate twijfelachtig en zeer selectief. En verder wordt er slechts aan het einde van het boek een keertje concreet ingegaan op wat die normen en waarden zouden moeten zijn (Niet discrimineren, scheiding kerk en staat). Er vindt een soort verheerlijking plaats van deze verder onbenoemde normen en waarden die bijna eng is. En er is ook nauwelijks sprake van enige nuancering van de prachtige normen en waarden van weleer. De discriminatie tussen de zuilen, de slaande ouders, de uitbuiting van kinderen, de slavernij, etc… worden allemaal niet aangehaald.
Mijn verklaring voor het aanhalen van normen en waarden (en wat hij ook wel de Wet noemt) is dat hij een behoefte had aan duidelijkheid en grenzen.

Een hieraan gerelateerd problematisch punt gaat over de rol van de Vader. Ja, met hoofdletter. Ook al geeft hij zelf aan dat dit niet perse een man hoeft te zijn, kan je je toch niet aan de indruk onttrekken dat er heel hard geroepen wordt om een grote mannelijke leider. En terloops wordt de moeder (vrouw) weer in haar traditionele rol van hoedster en verzorger teruggedrongen.
Het wordt helemaal moeilijk verteerbaar als dhr Fortuyn zijn eigen positie als Vaderlijk docent toelicht. Zonder enige relativering wordt op een aantal plaatsen zijn eigen doen en laten als voorbeeld genomen.

Ook wordt een poging gedaan veel te verklaren aan de hand van de geschiedenis van Nederland, het jodendom, het christendom en het humanisme. Maar dit gaat met zulke grote halen dat het totaal ongeloofwaardig is. En om daar dan conclusies op te baseren is dan net zo ongeloofwaardig.

Verder gebeurt het op behoorlijk wat plaatsen dat in een paar sprongen een ontwikkeling of reeks gebeurtenissen vertaald wordt naar een apocalyptische toekomst. Een beetje in de trend van “dit en dit is gebeurd, daardoor is deze situatie ontstaan, niemand doet er wat aan en als er niet snel wat aan gebeurd zal hel ende verdoemenis over ons heen dalen”.

Een van de belangrijke voorstellen draait om het begrip “contractmaatschappij”. Dit wordt neergezet als dé oplossing. Echter, de onderbouwing daarvan is ook weer erg dun. Een van de belangrijke voorbeelden die gegeven wordt gaat over de arbeidscontracten. In plaats van vaste dienstverbanden stelt hij voor iedereen een contract voor maximaal 5 jaar te geven. Dat komt de beweging op de arbeidsmarkt ten goede en zou mogelijk de vaste werkelozen meer kans krijgen. Dat klinkt op zich wel plausibel. Vreemd is dan echter dit punt te relateren aan een ander punt waar steeds op gehamerd wordt, de gemeenschap. Mensen zoeken graag zekerheid en een vaste omgeving (de meeste althans). Door de contracten komt dit in gevaar en werkt dus de werkgemeenschap tegen.

Heel problematisch vind ik zelf ook de manier waarop de schrijver zichzelf in de positie van de verongelijkte underdog plaatst. Meerdere malen wordt aangegeven dat “hij het al een paar keer geroepen had, maar niemand wilde luisteren”. Zonder daarbij zichzelf ook maar één keer af te vragen of er misschien niet geluisterd wordt omdat het verhaal niet goed is. Het benadrukken van dit underdog gevoel appelleert vast ook aan veel mensen die zich ook niet gehoord voelen.

Ook opmerkelijk is dat hij zich regelmatig rechtvaardigd door naar eerdere boeken van hem te verwijzen. Het aantal andere werken dat hij aanhaalt (afgezien van het Schrift = de Bijbel) is op de vingers van 1 hand te tellen.

Een aantal van zijn voorstellen komen tot stand door te verwijzen naar het bedrijfsleven. Daarbij wordt het bedrijfsleven als ideaal en altijd goed werkend afgeschilderd. Dat is een illusie. Als voorbeeld noem ik het “small is beautifull” concept. Dat zou meer moeten gebeuren in de overheid, daarbij verwijzend naar het bedrijfsleven. Nou, uit ervaring weet ik dat dit slechts incidenteel wordt toegepast en dan ook nog niet eens altijd succesvol.
Ook bij het onderwerp politieke benoemingen (dus niet op kwaliteit, goed punt) verwijst hij naar het bedrijfsleven. Toen moest ik wel even heel hard lachen. Het old-boys-network zorgt voor een groot deel van de topposities. En de lagen daaronder is het echt niet altijd kwaliteit dat zorgt voor promotie.
Geen goed voorbeeld dus.

Kortom, ondanks het aanhalen van een aantal goede punten is het toch een slecht boek en vind ik het moeilijk te begrijpen dat zijn denkbeelden de basis kunnen zijn voor een politieke stroming.

Laat ik afsluiten met een reeks “interessante” uitspraken uit het boek. Deze geef ik voornamelijk om bovengenoemde constateringen een beetje tastbaar te maken. (Hier en daar een opmerking van mij tussen haakjes erbij).

• “Cultuur is een hard gegeven, harder dan economie en dikwijls letterlijk harder dan medemenselijkheid. We kunnen dat diep betreuren, beter is het er terdege rekening mee te houden.”
• “Wij sociologen zeggen het wel eens zo: de bijl aan de wortel van de verzuiling is de fiets.”
• “De zogenoemde positieve discriminatie, in tegenstelling tot discriminatie niet alleen toestaan maar van overheidswege gestimuleerd, leidt tot zeer onbekwame vrouwen op vitale posten.” (Alsof alle mannen op vitale posten bekwaam zijn).
• “De aanwezigheid van armen in een samenleving is bijna een natuurlijk gegeven….”
• “De behoefte aan religieuze zingeving is echter overal in ons soort samenlevingen onverminderd en duidelijk zicht- en hoorbaar aanwezig.” (In mijn ogen zijn mensen op zoek naar zekerheden).
• “De ontwikkeling van de informaticatechnologie en de daarop geënte ontwikkeling van virtual reality respecteren geen enkele landsgrens meer. Het staatssocialistische bestel is er zelfs door ten val gebracht.”
• “Het is een wijdverbreide misvatting dat complexe problemen complexe oplossingen behoeven” (En het is een wijdverbreide illusie dat complexe problemen altijd eenvoudig opgelost kunnen worden).
• “Wij gaan deze weg óf onze gemeenschappen van Nederlanders houden op gemeenschappen te zijn. Een bodemloze leegte, een peilloze diepte en een huiveringwekkende kilheid zal in dat geval ons deel zijn.”
• “Het leidt geen twijfel dat voor het herstel van collectieve normen en waarden, zonder welke een samenleving geen samenleving kan zijn, het herstel van de Vaderrol een noodzakelijke voorwaarde is. Ik denk dat op historische gronden Kerken voor dit herstel onmisbaar zijn. ”
• “De bekwame leider is de bijbelse goede herder.”