Volgens het Soedanese leger zijn de rebellen van de Rapid Support Forces (RSF) nu volledig verdreven uit Khartoem en omgeving. Bewoners die er terugkeren vanuit de havenstad Port Sudan vinden hun stad in puin. “Khartoem is onbewoonbaar. De oorlog heeft ons leven en ons land verwoest en we voelen ons dakloos, ook al heeft het leger de controle weer terug,” zo citeert de Arabische krant Asharq-news een van hen. “De grootste humanitaire crisis heerst in Soedan”, zeggen hulporganisaties over de oorlog. Naar schatting kwamen tienduizenden mensen om het leven. Daar komt nu een cholera-uitbraak bij en die eist vele levens. In een week tijd stierven zeker 172 mensen aan de besmettelijk ziekte. Eerder al waren er alarmerende berichten over de hongersnood in het land. ‘Nog nooit in de moderne geschiedenis hebben zo veel mensen te maken gehad met honger en hongersnood als nu in Soedan,’ zo waarschuwden deskundigen in opdracht van de VN-Mensenrechtenraad vorig najaar al.
Nieuws uit Soedan dringt moeilijk door tot de rest van de wereld. Aan het begin van de oorlog tussen de opstandige RSF en het regeringsleger, nu twee jaar geleden, werden in Khartoem alle media uitgeschakeld. “Mediagebouwen werden vernietigd, bezet door strijders, geplunderd of in brand gestoken. Alle media in Soedan werden stil”, vertelt Kamal Elsadig, mede-oprichter en directeur van de Soedanese radiozender Dabanga, die nu in Nederland verblijft. Van de drieduizend geregistreerde journalisten raakten er tweeduizend direct hun baan kwijt. Sommigen zijn gevlucht, sommigen verschuilen zich. De journalistenvereniging van Soedan zegt 556 aanvallen tegen mediawerkers te hebben geregistreerd tijdens de oorlog; daarbij werden 31 journalisten gedood en 239 journalisten gearresteerd en vastgezet. In RSF-gebieden is internettoegang alleen mogelijk via Starlink-satellieten in handen van de paramilitairen, vertelt Elsadig. “Daarvoor moet je betalen. Gewapende mannen staan daar soms letterlijk om je heen.
Port Sudan was lange tijd een betrekkelijk veilig gebied, in handen van het leger. Maar begin deze maand werd deze stad ook bestookt met drones van de RSF. De stroom viel uit met als gevolg dat de watervoorziening, de gezondheidszorg en andere voorzieningen werden verstoord. Het vliegveld was niet langer bereikbaar voor hulpgoederen.
De burgeroorlog is de recentste episode in de spanningen die ontstonden na de val in 2019 van de langzittende president Omar al-Bashir, die in 1989 door een staatsgreep aan de macht kwam. Aanvankelijk kwam in zijn plaats een door militairen gesteunde civiele regering, maar die constructie hield geen stand. Spanningen tussen de semi-autonome Rapid Support Forces, die steun krijgen uit de Golfstaten, en het regeringsleger dat onder meer gesteund wordt door Saoedie-Arabië, liepen uit op gewelddadige conflicten, vooral in de stedelijke gebieden. Honderdduizenden mensen sloegen op de vlucht. Zowel het leger als de RSF zijn beschuldigd van oorlogsmisdaden. In de regio Darfur zou de RSF een etnische zuivering doorvoeren tegen ethnische Massalit en niet-Arabische gemeenschappen.
Grondstoffen
Het is een oorlog van generaals die strijden om de macht. Maar ook een oorlog om de toegang tot de vele cruciale grondstoffen die in Soedan te vinden zijn. Dat gaat dan bijvoorbeeld over
goud. Zowel het regeringsleger als de RSF heeft goudmijnen in handen. De RSF bezit de mijnen in het westen van het land, het leger voornamelijk in het noorden, zuiden en oosten. Regelmatig neemt de ene partij een mijn van de andere in. Een deel van het goud gaat naar Rusland, medeeigenaar van enkele goudmijnen. Het meeste goud komt via Dubai, ‘een goudwalhalla zonder strenge regels’, op de wereldmarkt waar de prijs de afgelopen tijd flink is gestegen.
Een andere grondstof die in het conflict een rol speelt is
de Arabische gom, een product van de Acacia boom dat
in voedingsmiddelen wordt gebruikt als verdikkingsmiddel, emulgator en stabilisator, bijvoorbeeld in kant-en-klare nagerechten, in dranken (cola), in kwaliteitsdrop, in marshmallows en soortgelijk zacht snoep. Meer dan 80% van de wereldproductie komt uit Soedan, en deze handel, inclusief een groot deel van de winst, lijkt te worden beheerd door strijdende partijen, waaronder de Rapid Support Forces (RSF). Ook de prijs van dit product is inmiddels fors gestegen. Voor Arabische gom is nog geen natuurlijke vervanger gevonden, zegt Dorrit van Dalen, arabiste en auteur van het boek ‘Gum Arabic, the Golden Tears of the Acacia Tree’. ‘Het is chemici nog niet gelukt de stof na te maken.’ Voor verf en cosmetica is inmiddels wel een synthetische vervanger gevonden, maar het stofje blijft essentieel voor frisdranken als Coca-Cola en Pepsi. Van Dalen is een van de sprekers op een bijeenkomst op 18 juni in Pakhuis de Zwijger over de vraag hoe het mogelijk is dat Arabische gom in oorlogstijd toch zijn weg vindt naar onze supermarkten, en hoe dit mogelijk bijdraagt aan het voortduren van het conflict.
