De strijd tegen SLAPP

SLAPP staat voor ‘strategische rechtszaken tegen publieke participatie’ (in het Engels strategic lawsuits against public participation). Dat zijn uitputtende rechtszaken tegen journalisten, mensenrechtenverdedigers of wetenschappers die vermogende personen of bedrijven aanspannen met als voornaamste doel hen het zwijgen op te leggen. De gedaagden zijn onrecht, corruptie of mensenrechtenschendingen op het spoor gekomen waarvoor zij in het algemene belang de publiciteit opzoeken. De aanklagers vrezen voor hun reputatie en de aantasting van hun private belangen. Ze hebben geld genoeg om daar kostbare advocatentijd tegen in te zetten en dreigen met enorme boetes en de betaling van huizenhoge proceskosten. De meeste aangeklaagden zitten niet in die positie en kunnen dat risico niet nemen. Daarom haken ze af en kiezen ze er voor niets meer te publiceren, feiten ongenoemd te laten of  conform de eisen te rectificeren. Dergelijke rechtszaken kunnen op anderen een chilling effect hebben. Wie onrecht wil onthullen zal eerder gaan nadenken over de risico’s op een SLAPP. Dat schaadt de openheid en de participatie in het publieke debat.

Een recent aangespannen rechtszaak tegen het FD heeft veel weg van een dergelijke poging om de pers te muilkorven. De Nederlandse grootaandeelhouder van handelsonderneming B&S Blijdorp heeft het FD gedagvaard vanwege berichten over mogelijke ontduiking van de sancties tegen Iran en het niet informeren van andere aandeelhouders. Op de achtergrond speelt een conflict met een Iraanse zakenman die marmergroeven exploiteert. Blijdorp vordert naast rectificatie en verwijdering van de artikelen een verklaring van de rechter dat het FD onrechtmatig heeft gehandeld. Aan immateriële schade vordert hij € 150.000; de materiële schade zou in een nadere procedure moeten worden berekend. Het Persvrijheidsfonds van de NVJ staat achter de journalisten en roept de rechter op om deze zaak te beschouwen als een zogenaamde “SLAPP-zaak” en de vorderingen zo snel mogelijk af te wijzen.

Europese Raad verzwakt anti-SLAPP regelgeving

In de Europese Raad hebben de lidstaten vorige maand een gemeen­schappelijk standpunt bereikt over een voorstel voor een anti-SLAPP Directive van de Europese Commissie. De Europese Journalistenfederatie is erg teleurgesteld over het standpunt van de Raad. Het oorspronkelijke voorstel van de Commissie dat ook de instemming heeft van het parlement zou tot een betere bescherming van journalisten leiden. De lidstaten, waaronder Nederland, hebben het voorstel sterk verzwakt uit vrees voor het beeld dat Brussel zich te veel met de nationale rechtspraak bemoeit. Het wetsontwerp moet nu zoals gebruikelijk uit onderhandeld worden in een tripartite overleg met de Commissie, de Raad en het parlement.

De erfenis van Daphne Caruana Galizia

Een ervaringsdeskundige op het gebied van SLAPP-zaken is Andrew Caruana Galizia, de zoon van de Maltese journalist Daphne Caruana Galizia, (foto) die in 2017 bij een bomaanslag om het leven kwam. Zij was op het spoor van gevallen van corruptie in de regering van Malta met vele internationale vertakkingen, onder andere blootgelegd in de Panama Papers. Haar publicaties leidden tot tientallen rechtszaken van aangeklaagde politici. Andrew en zijn vader ‘erfden’ die zaken nadat zij was vermoord. Ze waren duidelijk bedoeld om haar het zwijgen op te leggen. Een van de politici die negentien zaken tegen Daphne had aangespannen had haar een keer opgebeld, niet om over een eventuele rectificatie te praten, maar puur om haar te bedreigen. ‘Ik kan dit doen, dus doe ik het’, had hij gezegd. Ze zou om te beginnen zeven duizend euro moeten betalen, daarnaast de kosten voor de advocaten die hoog kunnen oplopen, want de tegenpartij is er op uit de rechtszaak eindeloos te rekken. Het gaat er hen niet om te winnen, hun zaak is effectiever als die nooit stopt, zegt Andrew in een podcast van Politico. Het enige doel is de journalist te stoppen. Maar dat deed zijn moeder niet.

‘De Commissie is creatief geweest’

Andrew betreurt het ook dat de Raad het oorspronkelijke voorstel van de Commissie ernstig verzwakt heeft door alle binnenlands spelende rechtszaken uit te sluiten. In het Commissievoorstel stond dat alles dat de EU en de interne markt raakt onder de nieuwe regelgeving zou vallen. Een creatieve oplossing, vindt Andrew. Veel zaken tegen Caruana Galizia konden gelinkt worden aan het verstoren van de interne markt. Door witwassen bijvoorbeeld. Maar als alle zaken tussen partijen uit hetzelfde land van de nieuwe regels uitgezonderd worden, dan blijft er niet veel meer over. In lidstaten met een degelijk rechtsstelsel hoeft dat niet direct een probleem te zijn, maar niet alle lidstaten voldoen aan dat vereiste.

Een ander punt waarop de lidstaten het oorspronkelijke voorstel willen afzwakken betreft de mogelijkheid voor een rechter om een SLAPP-zaak niet in behandeling te nemen omdat het overduidelijk is dat het nooit tot veroordeling van de journalist zal leiden. Zoals in het geval van de zaak van de Nederlandse ondernemer Blijdorp tegen het FD. De krant heeft alle bewijzen in handen en gepubliceerd dat hij scheef zit. Hier is duidelijk ‘sprake van een machtige ondernemer die de juridische weg kiest om een medium en haar redactie stil te krijgen en verdere publicaties te beletten’, schrijft het Persvrijheidsfonds. Zo’n zaak moet je direct van de rol kunnen halen. De Raad heeft echter een ingeperkte definitie van ‘ongegronde gevallen’ voorgesteld en beroep tegen beslissingen op dat punt geschrapt.

Andrew Caruana Galizia die trouw blijft aan de inzet en de intenties van zijn moeder hoopt dat het Europees Parlement straks hard gaat onderhandelen om er een effectieve SLAPP-Directive uit te slepen. Tegen de corruptie en voor de persvrijheid. Thema’s die volgend jaar in de campagne voor de Europese verkiezingen ongetwijfeld een rol gaan spelen.