De rode en de blauwe pil van de tv

COLUMN - Voor het eerst vertelde iemand op de Nederlandse tv zo uitgebreid over de commons: mensen die naar vermogen samenwerken, samen iets beheren, het vruchtgebruik van hun arbeid en kennis met anderen delen, en niet uit zijn op winst of expansie. Denk aan de oude meent, of iets moderner: de coöperatie.

In de digitale wereld stikt het ervan. Wikipedia is het bekendste voorbeeld: mensen die zonder geldelijk gewin hun kennis over zowat alles delen, die onbaatzuchtig elkaars werk verbeteren, verfijnen en updaten, en die kennis gratis beschikbaar stellen. Wikipedia is groter en actueler dan elke andere encyclopedie, en hoewel het systeem niet perfect is, is het een monument van kennis en het mooiste bewijs denkbaar van de menselijke hang naar samenwerking. En allemaal om niet.

De aflevering van Zomergasten waarin Marleen Stikker dit weekend schitterde, zette samenwerking centraal. Samen hacken, samen bouwen, samen onderzoeken, samen delen, samen brainstormen. In fragmenten en verhalen liet ze zien hoeveel mensen kunnen bereiken wanneer ze zich gemeenschappelijk op een klus werpen.

Nee, ze had het niet over de deeleconomie. Uber en Airbnb zijn bedrijven die er met alle informatie en het leeuwendeel van de winst vandoor gaan. Zulke platforms stimuleren vooral de gig economy, de los-vaste, onzekere banen, en bevorderen de economisering van alle hoeken en gaten van ons dagelijks leven. Stikker zette de schijnwerper op mensen die zelf uitzoeken hoe je je spullen kunt repareren en daar vervolgens handleidingen voor op internet zetten. Op mensen die nadenken hoe je alle data die een stad genereert kunt aanwenden voor de bewoners en bezoekers van die stad, zonder haar over te leveren aan bedrijven die met die data aan de haal gaan en uitbaten.

Ze had het over open source, stemcomputers en privacy, over technologielabs en hackers, over vooraannames die ingebed zijn in software, over eigendom en eigen beheer. Maar ze klonk nooit nodeloos ingewikkeld: ze lardeerde haar betoog volop met voorbeelden en filmfragmenten. En ze was prettig gedecideerd: nee, we hoeven onze privacy niet te verliezen, dat is helemaal geen noodzaak. Maar dan moeten we wel zelf aan de slag, en van consumenten weer burgers worden.

Of het haar bedoeling was, weet ik niet; maar Stikker bood al doende precies datgene aan waarom ze Kate Rayworth die avond roemde. Rayworth wist met haar donuttheorie een samenhangend narratief te bieden waarin ze de economie van het genoeg verbond met mensenrechten en duurzaamheid, en daardoor ineens allerlei politieke doelen aaneen smeedde. Ook Stikker deed dat: de commons waren de rode, verbindende draad in haar verhaal.

Dat is wat Zomergasten moet doen: onderbelichte verhalen het volle pond geven. Eerder Rutte, en straks Wiebes de avond gunnen, is ons weer de blauwe pil door de strot duwen.

Deze column van Karin Spaink verscheen eerder in Het Parool.