Het “kleutertje luister” -toontje van Stef Blok is ronduit ergerlijk. Mark Rutte kan er ook wat van: zijn basistekst zit er vast in, maar hij is nog voorspelbaarder dan de clichémannetjes van weleer. We hebben gelukkig de sport nog , dus we kunnen vluchten voor het oeverloze en deerniswekkende gezwatel van de politici. Maar de democratie verplicht, dus de vraag is: moet dat nu zo?
“Politiek wil zeggen dat je tot een relatie komt met de onvolkomenheden om je heen, zonder daarbij de wil en energie te verliezen om de verhoudingen te verbeteren.” Het is mijn weergave van een uitspraak van President Gauck, in een interview met hem in Die Zeit van deze week. Wij zijn klunzen en doen er goed aan het volmaakte bij de filosofen te laten, maar streven naar verbetering moet, zo leg ik hem nog maar even uit.
Het denken van Gauck spreekt mij aan. Maar wat te doen, als de politiek niet verbindt, maar juist tegenstellingen verscherpt? Volgens Maurice de Hond verliest ons systeem zijn legitimiteit: de kiezer is wispelturig en dertig procent stemt steeds anders. Dat is het groeiende aandeel van het electoraat dat zich niet vertegenwoordigd voelt. Het lijkt me in tijden van crisis en somberte een tamelijk gevaarlijke situatie.
Het consumentenvertrouwen bevindt zich op een dieptepunt. De werkloosheid neemt toe. In Griekenland is het erger: het aantal zelfmoorden is sinds het begin van de crisis verdrievoudigd. Maar in een crisis neemt het aantal hopelozen en gedeklasseerden toe en de rancune daarover voedt xenofobie en extremisme, zo leert de geschiedenis. Als je een jaar lang vruchteloos sollicitatiebrieven schrijft, is enige vorm van radicalisme te voorspellen.
Zelden heb ik de politiek met zoveel moedeloosheid bekeken. Hervormen is snijden, bezuinigen, lasten verhogen, afbreken van tradities en overheidsinterventies. Dat zal leiden tot een verharding van de samenleving waar de SP nog beteuterd van zal opkijken. “Hervormen”, ja, dat zou moeten. Maar wie legt eens uit wat dat precies betekent? Er is nogal verschil tussen iets vinden en iets daadwerkelijk gedaan krijgen. Het voorbeeld: de marktwerking in de zorg. Ik ben het eens met iedereen die beweert dat dit geen goed idee was. Alleen: hoe kom je er op een ordelijk manier vanaf en ruil je het in voor iets beters en verstandigers?
Maar er zijn altijd openingen, lichtpunten en nieuwe kansen. Ik heb er een paar simpele gedachten over, die perspectief kunnen bieden. Het betekent: anders kijken, anders denken. En het is minder moeilijk dan het lijkt.
De eerste gedachte is deze: laten we eens wat meer energie stoppen in de regionale en lokale politiek. Naast de landsregering zijn er andere vormen van regeren en besturen in ons dichtgeregelde landje. Dat is ook typisch Nederlands: onze eenheidsstaat is gebaseerd op de zeer federale structuur van de zeven verenigde provinciën. Er was een sterke weerstand tegen het centralisme van Willem I, gevoed door regionale en lokale belangen. Niet voor niks mag de gemeente nog als de sterkste vorm van openbaar bestuur worden bschouwd.
De tweede is dat de hervormingen van Rutte gericht zijn op een kleinere overheid en op meer macht voor Europa. De werkelijkheid is dat het Rijk zal krimpen en dat de gemeenten nieuwe taken zullen krijgen, zonder dat de bijbehorende financiële middelen mee worden gedecentraliseerd. Dus het nationale niveau neemt in de betekenis af en het gewicht van de nieuwe sociale inhoud van de gemeente neemt toe. Er is ook veel meer mogelijk op dat vlak: de ICT revolutie maakt transparante markten mogelijk, die lokaal kunnen worden gevormd. Een ander voorbeeld is de energiemarkt: als we milieu-investeringen moeten doen, dan ligt die van een kleinschalige, lokale energieproductie voor de hand. Waarom doen we dat nog steeds grootschaliger? De hooggeleerde Wim de Ridder reist als een profeet van de lokale energieopwekking door het land, maar wie luistert naar hem?
Het gaat om een medicijn tegen de somberheid, het gebrek aan vertrouwen in de toekomst, zo is mijn derde gedachte. Dat kan worden gevonden door een geinspireerd lokaal en regionaal bestuur. In verbinding en nabijheid met de burgers moeten zij op zoek naar nieuwe vormen van maatschappelijk organiseren en naar economische initiatieven met effect voor groei en werkgelegenheid. Immobilisme groeit door pessimisme in combinatie met werkelijke omstandigheden. Je wordt pessimistisch omdat je werkloos bent en geen kansen tegen komt.
Is de verstarring te doorbreken? Mijn antwoord is bevestigend. Lokaal en regionaal vinden we in de besturen politieke combinaties, die landelijk ondenkbaar zouden zijn. De provincies zijn bemiddeld, als ze niet op IJsland hebben gebankierd. De gemeenten hebben, zeker door de decentralisatie, prima kansen om nieuwe vormen van sociale organisatie te beproeven en te ontwikkelen. Zij moeten een “hands-on” innovatiebeleid ontwikkelen, met kleine premies, een soort zaai-geld, waarmee initiatieven ontstaan die werkgelegenheid scheppen. Dat is nodig omdat wij legalisten zijn: regels zijn regels. Je kunt ook de bereidheid hebben af te wijken van bestaande bestuurlijke paden en liberaler om te springen met regelgeving .
In Den Haag daar staat een burcht, die VNG heet en de kasteelvrouwe heet Annemarie. Het zou goed zijn als de VNG zich eens iets aantrok van de bestuurlijke en politieke depressie die Nederland in zijn greep heeft en eens wat praktische voorstellen zou doen over het scheppen van creatieve impulsen. Het beeld dat ik er bij heb is een kleine, effectieve vorm van bestuurlijke vernieuwing. BZK heeft daar in het verleden aan gedaan, VROM ook. Allerlei regelingen staan bol van innovatie-artikelen, met geld, waarmee gezocht kan worden naar het nieuwe, het creatieve. Dat moeten ook Jorritsma (voorzitter VNG) en Pans (directie VNG) kunnen begrijpen.
Is dit vergezocht? Och, ik kwam er op toen ik las hoe de Amerikaanse polarisatie verstikkend lijkt te werken op de federale regering, terwijl in de staten en de steden juist vernieuwende initiatieven tegen de verdrukking in groeien. Die Amerikaanse polarisatie begint op de onze te gelijken, of de onze op die in Amerika. Laten we die lokale initiatieven maar eens wat aanblazen.
Foto Flickr cc Sierag