De opmars van mediawijze pubers

Deze gastbijdrage komt van Rob Martens, hoogleraar / hoofd onderzoek bij het Ruud de Moor Centrum van de Open Universiteit.

De wat stichtelijke website Mijn kind online gaat over het gebruik van internet door kinderen en tieners. Gisteren publiceerde de stichting een interessant onderzoek. Daaruit blijkt dat tieners enorm beïnvloed worden door beelden. Staat Britney of Lindsay ergens te tongen met een vrouwelijke collega, dan duiken de weken daarna steevast talloze zelfgemaakte foto’s op van vriendinnen die dit nadoen. Maar er is ook ander nieuws. Het bleek dat fotoshopvaardige tieners zich bewuster zijn van fotomanipulatie in de media dan tieners die dat minder doen. Meisjes die wat pubervet digitaal bij zichzelf wegzuigen herkennen dergelijke beeldmanipulaties door anderen veel beter, zo bleek.

Op het E-learning 2.0 congres zag ik eergisteren een heftige PowerPoint-presentatie van Justine Pardoen, hoofdredacteur van Mijn kind online. Flauwe woordspeling, maar Pardoen moest vaak pardon zeggen. Moraal van haar verhaal was dat tieners niet de mediawijsheid hebben die sommigen veronderstellen, en zich zelden realiseren dat wat ze aan digitale kruimelpaden en vooral plaatjes achterlaten op internet, hen nog jaren kan en zal achtervolgen. Ze liet wat voorbeelden zien. To get the picture: de piemelfoto’s in het Volkskrant Magazine van half mei staken er maar magertjes bij af. Opnames, gemaakt door scholieren die zich nauwelijks realiseerden dat met een paar muisklikken van de handige Pardoen hun gewaagde zelfportretten en filmpjes frontaal klassikaal op het smartboard pronkten.

60 jarige kindervriend

Da’s interessant. Want in plaats van het gebruikelijke low-trust gezeur over de gevaren van internet en het clichébeeld van chatvriendin Mandy (13 jaar) die in werkelijkheid een zweterige, slechts in witte sportsokken gehulde 60 jarige kindervriend is, geeft het eerder genoemde onderzoek ook een positief beeld van het internetten en digitaal experimenteren door jongeren, en wel: hoe meer hoe beter. Hou het wel een beetje in de gaten als ouder of leraar, maar gun kinderen de privacy en de ruimte om zelf te leren en te ervaren. Wordt niet belerend of moraliserend maar heb af en toe gewoon oprechte interesse, zo luidt de aanbeveling.

Het herkennen van beeldmanipulaties en begrijpen hoe valse commerciële of journalistieke beelden de werkelijkheid vervormen wordt misschien wel de belangrijkste vaardigheid die de burger nodig heeft. Bijna iedere stap die we buiten de deur zetten wordt gefilmd door bewakingscamera’s. Onze mobieltjes geven exact aan waar we zijn en slimme virussen kunnen onze webcam, zelfs die van een smartphone, kapen. En ieder beeld is te manipuleren. Die beelden overspoelen ons.

Laat pubers experimenteren

Of het nu gaat over tijdschriften die blote vrouwen afdrukken en daarbij schaamlippen wegretoucheren om te voorkomen dat ze als harde porno uit de supermarktschappen verdwijnen, of om persfotografen die sleepkabels van stoere woestijnvoertuigen wegpoetsen. Vrouwen melden zich bij geldbeluste plastisch chirurgen om ‘the full works’ te ondergaan, misleid door een verwrongen beeld van hoe het daaronder hoort uit te zien, en bij Defensie zetten embedded journalisten een wervend plaatje neer van de goede werken van onze jongens, terwijl het echte beeld er een is van een kwetsbaar kapot pantservoertuig dat in grote haast in veiligheid gesleept moet worden.

Daarom heeft Mijn kind online groot gelijk: laat pubers experimenteren. Onderwijsnihilisten die de computer het liefst uit de school willen bannen met een vals beroep op jaren vijftigsentiment gaan voorbij aan de nieuwe digitale werkelijkheid. Laat pubers de grenzen opzoeken en hun lesje leren als ze erover heengaan. Een doodenkele keer gaat dat finaal mis maar de kern van pubergedrag is dat je al experimenterend en verkennend zelf leert waar het echte gevaar schuilt.

Albert Heijn komt, zo meldt hun ronkende persbericht, met een nieuwe productlijn Puur en bewust. Het zou wat zijn als ze over een paar jaar niets anders meer verkopen. Alleen nog maar DVD’s gemaakt volgens de Dogmaprincipes, puur en bewust zonder gemanipuleerde beelden en van alle tijdschriften en kranten zouden ze waarschijnlijk alleen nog maar de Op Pad verkopen. Heerlijk lijkt me dat, maar tot het zover is moesten we de puberende scholier toch maar de kans gunnen ernstig mediawijs te worden.