Op de dood van Fidel Castro lees ik vooral twee totaal tegengestelde reacties. De ene kant treurt, en benadrukt graag dat Fidel ervoor gezorgd heeft dat extreme armoede op Cuba, in tegenstelling tot in de rest van het continent en eigenlijk de hele wereld, niet voorkomt, dat iedereen op Cuba een goede opleiding heeft en uitmuntende zorg, en dat Fidel geplaagd werd door de boycot van de VS. De andere kant viert feest, en benadrukt het dictatoriale van het regime, het bloedvergieten van de revolutie, de vele executies daarna, de vele politieke gevangenen van Cuba, dat feitelijk de hele bevolking van Cuba gevangen zat onder Castro, en dat het enorme overheidsorgaan op veel gebieden van zichzelf al faalt.
Wie zich aan één van deze kanten op het spectrum plaatst, ontkent de helft van de realiteit. Beide zijn waar.
Fidel Castro was een figuur die bij mij dubbele gevoelens oproept. Dezelfde dubbele gevoelens die het land Cuba zelf bij mij opriep, toen ik daar in 2010 een tijdje daadwerkelijk rond ben gaan neuzen. Geen extreme armoede, maar ook zeker geen rijkdom te zien. Iedereen gezond, waanzinnig gezond zelfs, want geen luxe-voedsel, en bijna geen obesitas. Probeer maar eens een uitgezakt figuur te krijgen van een dieet van rijst en bonen. Dat gaat klaarblijkelijk vrij lastig. Zelfs de schoonmakers kunnen vloeiend Engels met je spreken, maar niemand die ooit de grens over was gegaan. Iedereen bang om over politiek te praten, maar het heel voorzichtig en stiekem af en toe toch doen.
Mensen die zich feitelijk stierlijk vervelen want weinig mag, en wellicht daarom zich meer dan waar dan ook ter wereld uitleven in opzwepende muziek en dans. Zwaar tegenvallend voedsel in de restaurants en hotels, maar ze serveren de perfecte rumcocktails. En als je bij mensen thuis komt eten, dan weet je dat Cubanen toch kunnen koken. Wilde je dan weer naar de supermarkt om zelf ingrediënten te kopen, dan ging je voor niks, ook al zag je het staan, je kreeg te horen op welke dag ze het wel zouden mogen verkopen, volgens het systeem dan – in praktijk betekent dat dan altijd: misschien. Of dan had je weer de verkeerde muntsoort bij je, die je alleen maar illegaal kon wisselen.
Vervallen huizen aan de buitenkant, die vaak schitterend waren ingericht aan de binnenkant. Ernstig vervallen koloniale huizen, maar ook prachtige herstelprojecten. Over straat rijdt de geschiedenis van de automobiel op Cuba nog vrolijk door elkaar rond: Cadillacs uit de jaren vijftig, Trabantjes van daarna, Europese moderne auto’s van daarna, bussen van over de hele wereld… een oude NZH-bus met daarop nog “Amstelveen”. De reden? Een auto doe je niet weg, je komt immers zo moeilijk aan een nieuwe. Geen luxe nee, maar het milieu lijdt er ook niet al te zeer onder. Cuba staat in de top tien van landen met het schoonste milieu, recycling zit daar in de genen. Dat komt echter niet uit milieubewustzijn voort, maar domweg uit schaarste.
Het land staat vol met reclameborden, maar dan altijd met enkel propaganda voor het socialisme erop. Het is het Oostblok met palmbomen. Met overal, zichtbaar en onzichtbaar, politie op straat, die alles controleert. Het maakt het land onvrij, maar tegelijkertijd ook weer veruit het veiligste land van Zuid Amerika. Zolang je je grote mond maar houdt, natuurlijk.
Het meest naïef zijn de mensen die denken (of hopen) dat er nu door de dood van Fidel Castro verandering zal komen op Cuba. Die verandering was er onder zijn broer Raúl Castro al lang. Raúl is al sinds 2006 de president van Cuba, en langzaam aan, en uiterst gecontroleerd, geeft hij de bevolking steeds meer vrijheden.
Daarbij lijkt hij nauwlettend in het oog te houden dat die vrijheden aan de bevolking zelf ten goede komen, en niet aan het roofkapitaal, dat maar wat graag naar binnen komt stormen om het stokje over te nemen in dat tropische paradijs, net als dat gebeurde bij andere communistische regimes die onbesuisd de deuren open gooiden. Buitenlandse ondernemingen zijn niet welkom op Cuba. Maar mensen op Cuba mogen de laatste tien jaar steeds meer en meer zelf ondernemen: op kleine schaal. Nog zeker geen democratie, maar toch al wel een minder restrictief internetbeleid, toegang voor VN waarnemers, en inmiddels een opheffing van het reisverbod voor Cubanen. De ontspanning met de VS kwam niet uit de lucht vallen. Geen revolutie, maar een evolutionair proces.
Veel mensen die hun politieke helden kiezen, kiezen die met een romantisch ideaal voor ogen. Dan kom je uit op iemand als Mandela of Gandhi, als je vredelievend bent, en/of gelooft in de kracht van ahimsa. Of op Che Guevara of Fidel Castro als je meer bent van de omelet en de eieren. Ik zelf heb dan meer met de eerste twee, maar bij alle vier de voorbeelden gaat het om dissidenten, die vaak hun belangrijkste functie als symbool hebben.
Ik zoek mijn politieke helden bij voorkeur niet onder redenaars, mensen die mobiliseren, en al helemaal niet bij revolutionairen. Nog veel meer bewondering heb ik voor mensen die binnen een systeem zijn gegroeid, aan de macht zijn gekomen, en toen dat systeem zijn gaan veranderen. Die de gevaarlijke balans zoeken tussen de toekomst en de zittende elite, die altijd geschaad wordt bij ontspanning. Mensen die toen zij aan de macht kwamen bij voorbaat al gewantrouwd werden, gehaat werden als lid van het ancien regime, en uiteindelijk nooit echt geliefd werden, omdat ze altijd vuile handen zouden houden, en ondertussen zich impopulair maakten bij dat ancien regime, omdat ze verandering brachten, en daarom tijdens hun politieke leven maar weinig worden geroemd en na hun werk maar snel worden vergeten. Ondertussen zijn het toch die mensen die vaak de échte verandering bewerkstelligd hebben, het hebben laten plaatsvinden. Ik denk dan aan mensen als Frederik Willem de Klerk van Zuid Afrika, Juan Carlos van Spanje, of Gorbatsjov van de Soviet Unie.
Fidel is een dubbel figuur voor mij. Zijn broer Raúl is eerder mijn held.
Reacties (19)
Leuk om te lezen. Mijn eigen herinnering aan Cuba is zeer vergelijkbaar. Het straatleven is rijkdom, maar uit (politieke) armoede geboren. En niemand die over politiek praat maakt de sfeer vaak ook heel gemoedelijk, ondanks dat het uit onvrijheid is ontstaan.
Castro en Cuba waren in mijn linkse kringen even populair als de VS impopulair waren. De geschiedenis van Cuba is niet los te zien van de vijandige relatie tussen beide landen.
Fidel heeft van Cuba inderdaad 1 grote gevangenis gemaakt voor de eigen inwoners, net als de Berlijnse muur bedoeld om ontevreden inwoners binnen te houden. Linkse mensen willen de gratis zorg etc. nog wel een idealiseren maar als dat zo geweldig was dan zouden die inwoners wel vrijwillig in zo’n land blijven, sterker dan zouden ze in drommen toestromen. Daarnaast heeft hij duizenden politieke tegenstanders vermoord en ontheemd, elke titel als held is dan al bij voorbaat een gotspe.
Het gemiddelde inkomen in Cuba is iets van 25 dollar per maand, daarmee behoord Cuba tot de allerarmste landen ter wereld. Gratis gezondheidszorg en gratis onderwijs vullen dat echt niet aan tot een middelrijk inkomen. Even afgezien van dat dat helemaal niet uniek is, is geen prijs zo hoog als niet in vrijheid kunnen leven.
https://www.numbeo.com/cost-of-living/country_price_rankings?itemId=105
Ben je er wel eens geweest, Redoutable? Je moet er bij zo’n lijst wel bij rekenen wat je allemaal wel en niet van zo’n salaris moet betalen (en wat er voor je betaald wordt).
Ik vind het heel leuk dat je hier onder dit blog weer keihard begint met één kant van de medaille te benadrukken en de andere kant daartegen weg te strepen, maar dat is nu juist wat ik met dit stuk wilde tegengaan.
@3: “als dat zo geweldig was dan zouden die inwoners wel vrijwillig in zo’n land blijven”
Het is een beetje een kenmerk van ongeveer alle Latijns-Amerikaanse landen (inclusief de grotere Caribische eilanden) dat men er liever uit dan in verhuist.
“Even afgezien van dat dat helemaal niet uniek is”
In de ranglijstjes van levensverwachting en onderwijs staat Cuba toch wel erg ver boven de andere Caribische eilanden en overigens ook boven de de meeste Amerikaanse landen. Buurland en kapitalistisch Walhalla Haïti (ooit de rijkste kolonie in de nieuwe wereld) steekt er nogal schril tegen af en laten we zeggen dat het daar met mensenrechten, politieke moorden en democratie toch op zijn best ook een beetje vallen en opstaan is.
Anita Brus op Frontaal Naakt, die op smakelijke wijze vertelt hoe ze bijna werd aangerand door een hitsige Cubaan.
In 2005 heeft Fidel zelf gezegd dat hij zich nog steeds afvroeg hoe het socialisme het beste vormgegeven kan worden. En in 1559 zei hij dat hij geen communist was. Dus was hij een opportunist, mede door steun Sovjet Unie en boycot Amerika, hij had immers hun grote vriend dictator Batista verjaagd, is hij naar het communisme gegaan.
Ondertussen zijn het toch die mensen die vaak de échte verandering bewerkstelligd hebben, het hebben laten plaatsvinden. Ik denk dan aan mensen als Frederik Willem de Klerk van Zuid Afrika, Juan Carlos van Spanje, of Gorbatsjov van de Soviet Unie.
Fidel is een dubbel figuur voor mij. Zijn broer Raúl is eerder mijn held.
Wat zijn ECHTE veranderingen? De wereld bestaat niet alleen uit zachte eitjes. Het kunnen je helden wel zijn, soms moeten er noten worden gekraakt. En degenen die dat doen zul je toch het krediet moeten geven dat ze daarvoor de ballen hadden.
Het zijn twee kanten van de medaille. Adams zei het ooit eens zo:
Je kunt beter ook je helden kiezen aan beide zijden van de medaille: Geen Gorbatsjov zonder Lenin, een Raul zonder Fidel en geen de Klerk zonder Mandela.
En gek genoeg: geen Juan Carlos zonder Franco. Maar van die laatste twee kan ik je zeggen dat ik die geen van tweeën als held beschouw. Ze staan beiden aan dezelfde kant, Carlos
wellicht aan de zijkant.
Verder wel eens met de relativerende toon van het stuk.
@6: Maar wat wordt er nu gecommuniceerd? Dat Cubanen hitsige vrouwenjagers zijn of dat Cuba zo arm was en Castro niets bereikt had?
Elders in de wereld? India, Santiago de Chili? Sommige wijken in LA (eigen observatie)…
Overigens sluit ze af met de opmerking dat er een kunstenaar aan hem verloren zou zijn gegaan. Och heden, kan het nog erger?
Ik wordt altijd ongemakkelijk van dit soort ranzige opportunistische ooggetuigenverslagen. Zelfs al zijn ze goed bedoeld.
Ik geloof best dat er veel mis was voordat Castro aan de macht kwam, men kwam echter van de regen in de drup.
Als die Raul echt het beste met Cuba voorheeft dan komen er vrije verkiezingen, zo niet dan stelt hij zijn eigen belang boven dat van Cuba.
Ik vind het argument ‘ja maar op Cuba kan wel iedereen lezen en kun je altijd naar de dokter’ zo paternalistisch. Het geeft zo aan, bij de gebruiker, dat hij of zij dat eigenlijk niet verwacht, van een warm land met bruine mensen.
@11.
Knap hoor 1e zin beschuldigen, en de 2e zin je er zelf aan schuldig maken. Zuurpruim, hahha.
@LB: Hij trekt zich terug in 2018 en heeft zijn opvolger al aangewezen. Of die toe gaat werken naar verkiezingen blijft natuurlijk afwachten. ik kan mij voorstellen dat de Cubaanse regering sowieso voorrang geeft aan een beter economisch systeem, en daar geen ‘Jeltsin-tje’ op wil plegen. Misschien blijft het een ‘Deng-Xiou-Pingetje’.
@HansR: ‘De wereld bestaat niet alleen uit zachte eitjes.’
Je kan Raúl Castro dan ook absoluut niet verwijten een zacht eitje te zijn. En dat geldt ook voor de rest uit het rijtje dat ik noem. Juan Carlos had ook gewoon de macht in eigen handen en zijn geërfde elite kunnen houden.
Eerder zijn Gandhi en Mandela uit het rijtje dat ik noem de zachte eitjes. Maar dat is ook een gigantische misvatting natuurlijk.
@HansR: Het is zelfs in veel landen met voornamelijk witte mensen nog altijd niet vanzelfsprekend…
@9 Dat het met die armoede nog veel erger was gesteld dan wij denken, en dat mensen – ook aanranders – niet tweedimensionaal zijn; en dat als Cuba een meer open samenleving was geweest, zo’n Isidro mogelijk meer van z’n potentie had waargemaakt?
@13: Juan Carlos had ook gewoon de macht in eigen handen en zijn geërfde elite kunnen houden.
En als een opvolger van Franco doorgaan? Dat valt ernstig te betwijfelen. Maar toegegeven, hij was iig slim genoeg om dat te zien.
@14: Jazeker, kun je er ook allemaal in lezen. Zeker omdat het vlak na de dood van Castro is geplaatst. Maar ook zelfs, dat je je af kunt vragen of het wel een poging tot aanranding was of gewoon een cultuurverschil in hofmakerij van een vakantievriendje dan wel gigolo. Zij begon te huilen en hij hield in. Ze gingen daarna nog met elkaar om.
Poging tot aanranding?
Ik blijf me ongemakkelijk voelen bij dat stuk.
@15 Waarom begon ze te huilen, denk je? Als dat enkel was omdat ze een nacht had doorgehaald werd en daarna werd geconfronteerd met het contrast tussen bittere armoede enerzijds en zwoele danseressen anderzijds, had ze er niet bij hoeven vermelden dat ze nog net niet werd aangerand en dat dat haar reisgids “zich op dat strand niet meer kon inhouden”, of dat “als ik destijds niet heel erg hard was gaan huilen was alles anders afgelopen.”
Hé, ik ben er niet bij geweest op dat strand, jij ook niet. Dus we moeten maar even afgaan op wat Brus daarover verteld, en dat is dat meneer dacht dat het op een partijtje vrijen zou uitlopen, en dat zij daar geen zin in had, en dat hij toen blijkbaar over haar grenzen heenging, en dat pas doorhad toen ze in huilen uitbarstte.
Wat is daar nou zo merkwaardig – of ongeloofwaardig – aan? Hoe veronderstel jij dat ‘date rape’ zich voltrekt? Of denk je dat die jongens, stijf van de hormonen, van te voren denken: laat ik vanavond eens een meisje verkrachten?
Sowieso ben je denk ik veel te veel op zoek naar een discursieve boodschap, terwijl ik het gewoon lees als een kort reisverhaal; een ontzettend goed geschreven kort verhaal, waarin de auteur een treffende herinnering aan Cuba weergeeft.
En zo krijg je een inkijkje in die samenleving. Een selectief inkijkje, maar dat is logisch: het is geen sociologische verhandeling, maar een persoonlijk relaas aan de hand van iemands individuele herinneringen.
Het is wel een relaas van 14 jaar voordat ik er was, in het diepst van de Cubaanse crisis, die begon met het wegvallen van de Soviet Unie, toen dat land er plotseling compleet alleen voor stond, in een Midden-Amerika met alleen maar kneiterrechtse en paramilitaire regeringen. Cuba kreeg opeens geen fossiele brandstoffen meer. De koopkracht van Cubanen is in die tussentijd vervijfvoudigd: twee jaar na dit relaas zou Cuba Venezuela als vrij machtige bondgenoot erbij krijgen, toen Chavez daar president werd. Stukje mazzel hebben natuurlijk, niet per se een verdienste van Castro (hoewel Cuba natuurlijk wel overal de linkse oppositie heeft gesteund om juist aan de macht te komen). Overigens had Cuba daarvoor al haar energieverbruik ‘verduurzaamd’. Verder ging Cuba zich meer richten op toerisme. En met de economische hervormingen van Raúl, die in 2006 aantrad ging het weer een stuk beter. Ik was er in 2009. Het Cuba van Fidel alleen heb ik dus eigenlijk nooit gezien. Maar het land is sterk aan het veranderen en dat is niet sinds gisteren zo, ook niet sinds 2006, maar sinds daarvoor al.
@11: Ik snap wat je bedoelt Joop, maar in het geval van Cuba lopen ze daarin zelfs wereldwijd voorop. Het is dus ook buiten die paternalistische context nog steeds het opmerken waard.
@18.
Haha. Nee hoor, warm en bruine mensen. Je kan ook zeggen arm. Je kan ook zeggen communistisch. Dat vindt ‘men’ van China ook zo raar, een vorm van staatscommunisme en kleine scheut liberalisme. Nee, de opmerker daar schiet zo als bij alles maar wat in de ruimte.