De mythe van teveel regelmakers

De campagne om te komen werken bij de overheid (Als je verder denkt) kan weer in de ijskast. Als je verder denkt, kun je maar beter geen ambtenaar worden. Op Prinsjesdag 2010 haalde het demissionaire kabinet Balkenende IV namelijk een derde van de bezuiniging van € 3,2 miljard bij de ambtenaren weg. Via loonbijstelling, loonmatiging en bezuiniging op de incidentele loonontwikkeling van ambtenaren wordt bijna € 1,3 miljard bespaard op de rijksuitgaven. Bezuinigen op ambtenaren lijken veilig voor elke politieke partij, want wie houdt er nu van een ambtenaar. Zelfs ministers en Tweede Kamerleden vertelden met stalen gezicht dat met deze bezuiniging geen enkele burger geraakt werd. Alsof ambtenaren niet ook burgers zijn.

Hoeveel ambtenaren zijn er eigenlijk? Met alle bezuinigingen die het kabinet op de overheidssector loslaat, lijkt de communis opinio in Den Haag te zijn dat er teveel zijn en dat zij vervolgens te weinig doen. Behalve dan de ambtenaren die regels maken, daarvan zijn er niet alleen teveel. Zij doen ook teveel: nieuwe regels maken. Maar is dit wel zo? Als je de cijfers over de publieke sector nader bestudeert blijft van de mythe van de regelmakers weinig over.

In dienst van de overheid

Er zijn een aantal gegevens die je inzicht kunnen geven in het aantal werknemers in overheidsdienst. Het Ministerie van Binnenlandse Zaken houdt dit bij, als verantwoordelijke voor werkgeverschap van de overheid. In de onderstaande figuur kun je zien hoe het aantal mensen in overheidsdienst verdeeld is. Er zijn zo’n miljoen mensen werkzaam voor de overheid. Dat bezuinigen op de overheid dus geen burgers raakt, lijkt daarmee wel naar het land der fabelen gewezen.

Meer dan de helft van de werknemers van de overheid werkt in het onderwijs en de wetenschappen. Slechts dertien procent van de overheidswerknemers werkt bij de rijksoverheid. Bij gemeenten werkt achttien procent. Politie en Defensie zijn goed voor respectievelijk zes en zeven procent van het totaal. Dit zijn gegevens afkomstig uit 2009, dus het is aannemelijk dat het dicht bij de huidige werkelijkheid ligt.

En de regelmakers dan?

Als je verder kijkt naar hoeveel mensen regels maken op landelijk niveau, dan ontstaat er een opmerkelijk beeld. Cijfers van het Ministerie van Jan Kees de Jager (van Financiën) uit 2006 laten duidelijk zien hoe de verdeling van mensen bij de rijksoverheid eruit ziet.

Wat duidelijk te zien is, is dat het aantal mensen dat beleid uitvoert maar liefst driekwart beslaat. Oftewel, als je op de rijksdienst bezuinigt, komt dat snel terecht bij de mensen die zorgen dat wat in Den Haag bedacht wordt door de Tweede Kamer ook daadwerkelijk gerealiseerd wordt. Zij werken met name bij de Belastingdienst, Rijkswaterstaat en het gevangeniswezen. Belangrijk dus, als je tenminste wilt dat belasting innen goed gebeurt, er wegen aangelegd worden en de gevangenen binnen vier muren blijven. Je zou denken dat zelfs de grootste haters van de publieke sector deze activiteiten tot de kerntaken van de (rijks)overheid rekent. Bezuinigen op de rijksoverheid treffen dus onvermijdelijk een deel van de uitvoering van de kerntaken van de overheid.

Slechts tien procent van de rijksmedewerkers – slechts een procent van alle overheidswerknemers – is een beleidsmaker. Als je bedenkt dat zij zich ook nog grotendeels bezighouden met het beantwoorden van schriftelijke vragen uit het parlement en het voorbereiden van overleggen met de Tweede Kamer, dan lijkt de mythe van de regelmakers voorgoed doorgeprikt. Of komt het de Tweede Kamer soms goed uit om de schuld van regels waar burgers zich druk over maken bij ‘overijverige’ ambtenaren te leggen? In plaats van uit de bankjes van de Tweede Kamer zelf?