De misleiding van Baudet

OPINIE - Het Forum voor Democratie van Thierry Baudet wil ons doen geloven dat de aartsvaders van de Europese samenwerking bewust hebben aangestuurd op een ondemocratische superstaat. Daar valt nog wel wat op af te dingen.

Onlangs hoorde ik een vertegenwoordiger van Forum voor Democratie roepen dat de Europese Unie vanaf haar geboorte al een ondemocratisch instituut was. De oprichters zouden bij de vorming van de EEG in de jaren vijftig democratie in Europa bewust hebben uitgesloten.  Er werd geen bron bij gegeven maar ik vermoed dat deze stelling ontleend is aan een artikel van lijsttrekker Baudet, ‘de antidemocratische wortels van de EU’. Hierin fantaseert Baudet er een eind op los over de begindagen van de Europese samenwerking aan de hand van Burnham’s Managerial Revolution en Orwell’s 1984. Kort samengevat zegt hij dat Schuman en Monnet in de jaren vijftig moesten afzien van hun ideaal van de Verenigde Staten van Europa en dat ze daarom een soort sluipende ontmanteling van de soevereiniteit van de lidstaten hebben bedacht. Van het een komt het ander. Het is een bekende kritiek van de eurosceptici die waarschuwen voor de ‘superstaat’ Europa. Het stap voor stap toewerken naar meer gemeenschappelijke besluitvorming is op zich geen onjuiste typering van het proces van Europese samenwerking in de loop der tijd. Maar termen als ‘sluipend’ maken er ten onrechte een conspiratief project van.  Er is geen enkel bewijs voor het bewust buitenspel zetten van de democratie zoals Baudet suggereert met kwalificaties als ‘leugenachtige woorden’ en verwijzingen naar dystopische dictatoriale samenlevingen.

De stapsgewijze overdracht van soevereiniteit hoeft niet in strijd te zijn met democratie als de besluitvorming in de EU in voldoende mate kan worden gecontroleerd door volksvertegenwoordigers in het Europese Parlement en in de nationale parlementen. Over dat voldoende kun je natuurlijk twisten.  Ik denk zelf dat het onvoldoende is, en dan met name waar het de economische democratie betreft. De grip van de burgers op het financieel-economische beleid van de EU, zeg maar het dossier Dijsselbloem, schiet enorm tekort. Dat komt omdat de Europese samenwerking door achtereenvolgende regeringen van de lidstaten, met instemming van hun doorgaans ongeïnteresseerde parlementen, op de eerste plaats is ingevuld als een grensoverschrijdend economisch project. Het streven werd een supereconomie waarin grote ondernemingen zich zonder al te veel bemoeienis van democratische besluitvorming vrijelijk zouden moeten kunnen ontplooien. De politieke eenwording is lange tijd ondergeschikt geweest aan de economie, wat de eenzijdige invoering van de euro zonder flankerend economisch beleid ook aantoont.

De pressie voor democratische hervormingen is de afgelopen decennia wel opgevoerd. Het Verdrag van Lissabon heeft het Europese Parlement al meer macht gegeven. De voorstellen die het EP vorige week heeft gedaan gaan nog verder. Onder de druk van democratisch gezinde partijen wordt er stapsgewijs gewerkt aan uitbreiding van de democratie in Europa. Waarom zou een Europese democratie niet even goed mogelijk zijn als in de Verenigde Staten van Amerika? Het clichee-argument dat er geen democratie kan zijn als er geen sprake is van een ‘demos’ is onzin. Het hele begrip demos of ‘volk’ is op zich al uitermate dubieus en nergens op de wereld zijn er politieke eenheden gebaseerd op één ‘volk’. Evenals in Amerika is in Europese landen zoiets als een ‘nationale eenheid’ pas ontstaan nadat er al een politieke infrastructuur tot stand was gekomen. Het gevoel te behoren tot een natie is eerder het effect van opschaling van de infrastructuur dan dat het een noodzakelijke voorwaarde is geweest.

Het probleem van Baudet is dat hij democratie alleen in nationaal verband mogelijk acht. Hij stelt democratie gelijk aan soevereiniteit. Dat zegt hij niet expliciet, maar daar komt zijn verhaal wel op neer. Er is geen Europese democratie omdat Europese samenwerking de Nederlandse soevereiniteit ondergraaft. Nederland levert soevereiniteit in, dat klopt, dat is onvermijdelijk bij schaalvergroting. Maar dat is iets anders dan het ondergraven van de democratie. Je kunt hoogstens zeggen dat er bij schaalvergroting een belangrijke opgave ligt om op een hoger niveau ook een democratische besluitvorming te garanderen. En dat te veel politici deze opgave tot nu toe hebben genegeerd. Maar dat ligt niet aan de inzet van Schuman en Monnet voor een federatie van Europese staten. De beschuldiging dat zij met opzet een ondemocratisch instituut hebben willen vestigen is daarom zeer onterecht.