De macht van Facebook en Google door filters

ANALYSE - Waarom de geheime filters op de social media als Facebook en Google zo snel mogelijk verplicht openbaar moeten worden gemaakt

Stel je voor…

Stel… Mark Zuckerberg himself kijkt naar de televisie. Hij ziet dat er in Italië binnenkort verkiezingen zijn, en denkt: die Beppe Grillo, die moet winnen.

Ik zeg niet dat het zo is, sterker nog, waarschijnlijk is het niet zo. Het is maar een verzonnen voorbeeld.

Maar zo’n Zuckerberg zou in dat geval niet zoals wij normale burgers op zijn handen hoeven blijven zitten, of het blijven duimen voor zijn favoriet. Ook hoeft hij niet zoals andere big shots in business een grote donatie te doen aan zijn idool. Zelfs hoeft hij geen data te tappen.

Het enige wat hij hoeft te doen, is zijn team de opdracht geven dat het ultra-geheime Facebook algoritme een paar extra regels krijgt: artikelen over zijn idool worden vaker gedeeld, en artikelen waarin hij negatief wordt genoemd krijgen minder exposure.

Het kost niets, en als het maar redelijk subtiel gebeurt, zou niemand doorhebben dat het gebeurt. En omdat Facebook door de helft van de Italianen dagelijks gebruikt wordt, heeft het gegarandeerd een heel manifeste invloed op de uitslag van de stembus, dat ze zonder dat ze het wisten maanden blootgesteld aan een door filters gepimpte verslaggeving over Grillo.

Waarom dit voorbeeld?

Ik kom met dit voorbeeld omdat het iets blootlegt waar de hele discussie over privacy en nepnieuws en de social media tot nu toe volkomen voorbij is gegaan: de enorme macht die bedrijven als Google en Facebook zelf hebben gekregen, en vooral de totale onbekendheid van zowel het publiek als de politiek over hoe ze die macht gebruiken.

Het is heel goed mogelijk dat bovenstaand voorbeeld helemaal niet zo fictief is als we denken. Wellicht zijn Facebook, Google en Twitter, de drie belangrijkste kanalen via welke mensen zich tegenwoordig laten voorlichten, al jaren bezig met experimenten of campagnes om mensen te beïnvloeden als het gaat om politieke zaken, zoals nieuws over partijen of over politieke standpunten.

De focus van de discussie

De discussie focust zich op privacy: nu wil het feit dat de nieuwe privacywetgeving van de EU best een goede stap is in de goede richting, tenminste voor onze privacy ten opzichte van bedrijven. Iedereen kan opzoeken wat er van hem of haar opgeslagen wordt en het gaan verwijderen. Als de EU ook gaat handhaven, dan is dat eigenlijk vrij goed geregeld. Het is zo jammer dat overheden zelf echter totaal de andere kant op bewegen, en steeds meer en in het geheim van burgers op gaan slaan.

Een veel lastiger punt, waar de overheid nog echt geen antwoord op heeft, is het probleem van het nepnieuws. Maar goed, zolang gevestigde politici zelf ook niet in hun eerste leugentje gestikt zijn, kan je je soms afvragen in hoeverre het gevaar puur komt van buitenlandse mogendheden en door hen ingehuurde bedrijven.

Ingrijpen gebeurt al

Beïnvloeding door derde partijen, al dan niet door middel van leugens, is een probleem, natuurlijk, maar hoe zit het met Facebook, Google en Twitter zelf? Niemand die dit zich afvraagt en niemand die zich daar zorgen over maakt. Behalve wanneer het gaat om zichtbare censuur, waar Facebook bijvoorbeeld wat blote borsten verwijdert.

Dat met name Facebook als bedrijf al inhoudelijk ingrijpt, dat weten we al, sterker nog, ze zijn er zelfs erg trots op. Maar hoe en waar dit bedrijf ingrijpt, dat mag niemand weten, en willekeur ligt op de loer. Hier staat een bedrijf dat haar eigen moraal bepaalt, en die vervolgens via haar kanaal oplegt aan al haar gebruikers. Het probleem is echter dat die gebruikers samen toevallig wel meer dan de helft van de totale samenleving vormen. Een samenleving waar we dacht ik gewend waren de gedragsregels in openbaarheid en overleg te bepalen… tot nu.

Maak de filters openbaar

Google, Facebook en Twitter zijn kanalen die zo groot zijn dat ze essentiële onderdelen vormen van onze moderne infrastructuur. Ik heb er op zich geen problemen mee dat die infrastructuur door private bedrijven wordt aangelegd en onderhouden. Ik heb er wel moeite mee dat ze in het aanleggen daarvan kunnen doen wat ze willen, en dat nog verborgen kunnen houden ook. Dat is ronduit gevaarlijk.

Als de politiek nadenkt, dan stelt ze zo snel mogelijk het openbaar maken van de algoritmen waarmee social mediabedrijven die boven een bepaald volume komen verplicht. Het kan niet zijn dat we niet weten volgens welke criteria deze bedrijven informatie filteren. In de commerciële wereld is dat eigenlijk al niet wenselijk, maar al zeker niet waar het politieke informatie betreft.

Hier ligt een mooie maar vooral urgente taak voor de Europese Unie. Want nationale regeringen kunnen niet tegen de sociale media op. De EU kan dat wel. Dat heeft de introductie van de nieuwe privacywetgeving voor een goed deel al bewezen.

Een volgende stap zal moeten zijn dat manieren van filteren die het politieke proces kunnen beïnvloeden, verboden worden.

(Op Sargasso.nl schreef ik eerder een veel langere analyse van alle gevaren en kansen van de sociale media voor de samenleving: dit artikel vindt u hier.)