De grootmeester aan zet

Het zal de oplettende dagbladlezer niet zijn ontgaan: volksoproer in Rusland, en dat alles onder leiding van oud-schaker Garry Kasparov. Sargasso brengt u – in samenwerking met Peter Doggers van Chessvibes – een stukje achtergrond. Wie is Garry Kasparov, en wat wil hij?

In december schreef ik eerder over de oppositie in Rusland, een bonte verzameling van alles wat links en rechts tegen Poetin is. De mars in Moskou was bepaald geen succes, en zelfs in Sint-Petersburg – een stad die wel eens eerder een revolutie gezien heeft – had niemand er hoge verwachtingen van. Gelukkig bleek het tegendeel waar. Ruim vijfduizend mensen namen het op tegen de breedgeschouderde macht. Lees hier de verhalen van de gedrukte pers die per trein in ‘Piter’ neerstreek.

Hoe goed was Garry Kasparov eigenlijk als schaker? Het antwoord luidt heel eenduidig: de beste aller tijden. Want daar zijn de experts het wel over eens. Hier een korte biografie, gevolgd door een analyse van een recente speech in New York.

Garry Kimovitsj Kasparov werd op 13 april 1963 geboren in Bakoe, de hoofdstad van Azerbeidzjan. In 1981 werd hij de jongste kampioen van de Sovjet-Unie aller tijden. In 1984 verwierf de jonge Kasparov het recht om wereldkampioen Karpov uit te dagen en in hun tweede onderlinge match wist Kasparov Karpov te verslaan. Zo werd hij in 1985 de jongste wereldkampioen aller tijden.

Kasparovs grote kracht ligt enerzijds in zijn buitengewoon diepe openingsvoorbereiding, en anderzijds in zijn dynamische, agressieve en compromisloze speelstijl. Hij wordt gezien als de eerste volledig complete speler, die alle facetten van het spel op het hoogste niveau beheerst.

Als wereldkampioen ging Kasparov zich langzamerhand ook met schaakpolitiek bemoeien. Hij startte in 1986 met o.a. Bessel Kok, de CEO van Swift destijds, de Grandmaster Association (GMA), de vakbond van schaakprofessionals. Vervolgens draaide hij deze organisatie enkele jaren later eigenhandig de nek om toen hij na weer een ruzie met de wereldschaakbond samen met de Brit Nigel Short in 1993 een nieuwe schaakbond oprichtte, genaamd Professional Chess Association. Sindsdien kende de schaakwereld een scheuring met steeds twee bonden en twee kampioenen (tot de herenigingsmatch in 2006).

Kasparov kon, zoals elke topsporter, uiterst slecht tegen zijn verlies. In mei 1997 verloor Kasparov een match van de computer Deep Blue, en beschuldigde IBM vrijwel meteen van valsspelen. Ook van zijn allerlaatste partij zijn beelden, en het ongeloof op zijn gezicht is dezelfde als bij al zijn nederlagen.

In 2000 verloor Kasparov zijn wereldkampioenstitel aan de Rus Vladimir Kramnik. In februari 2005, na afloop van het toernooi in Linares, maakte Kasparov bekend dat hij het schaakbord aan de wilgen hing. Sindsdien probeert hij het in de de politieke arena als oppositieleider en sterk criticus van Poetin.

Een paar weken geleden gaf de voormalig wereldkampioen een speech
voor de Foreign Policy Association, in samenwerking met het Amerikaanse National Endowment for Democracy in New York.

Het huidige regime onder Poetin is volgens Kasparov ‘als een kanker’; hij hoopt dat – in zijn eigen woorden – weg te snijden zonder dat de patient komt te overlijden. Een man met een missie.

Kasparov spiegelt het Amerikaans publiek voor dat Irak eigenlijk maar een klein gedeelte is van het wereldwijde schaakbord, en dat de gevaren van een ‘welvarende, agressieve en nucleaire oligargie als Rusland’ niet onderschat moeten worden. Bovendien heeft Rusland een historisch ‘recht’ op democratie, zo goed als Palestina of Irak dat heeft.

Terecht stipt hij ook een drogreden aan die we vaak horen: ‘het huidige regime is beter dan alles wat Rusland daarvoor gekend heeft’. De korte periode in de overgang tussen het communistische regime en de ‘crackdown’ van Poetin had als een fundament voor een echte democratie kunnen gelden.

Litvinenko? Politikovskaya? Kasparov is gewiekst genoeg die kaarten niet direct uit te spelen. Maar hij noemt het klimaat in Rusland waarin dit kan gebeuren het ‘ware gezicht van het Poetin-regime’.

De grootste fout in het Amerikaanse buitenlandse beleid is ‘passiviteit’. Toen de Koude Oorlog was afgelopen had er een tijd moeten volgen van Grote Ideeën, Leiderschap en Visie. Daarentegen leek de wereldpolitiek rustig na te genieten van een overwinning. Volgens Kasparov maakte 9/11 officieel een einde aan die viering. Vervolgens probeerde men tien jaar passiviteit goed te maken, met desastreuse gevolgen. En nog een keer stipt Kasparov aan: ‘Als Irak recht heeft op een democratie, waarom stond de G8 dan nog afgelopen zomer glimlachend bij haar gastheer in Sint Petersburg op de foto?’

Kasparov klinkt realistisch: het Russische volk moet haar eigen boontjes doppen. Het Westen kan hier slechts sporadisch aan bijdragen. Het verschil tussen het Sovjet-regime en de tegenwoordige tijd is dat het regime van Poetin veel ‘krediet’ in het buitenland heeft. Kasparov: “Het wordt tijd dat Poetin van het Westen gaat leren, waar al zijn geld bewaard wordt.”

Kasparov weet zelf dat zijn kansen nihil zijn. Toch is er een lichtpuntje. Wil Poetin het na 2008 overleven, dan moet hij er voor zorgen een zwakke leider aan de macht te brengen. Hier ziet Kasparov een kans – voor zichzelf, en voor het westen. De teerling is geworpen, en voorlopig blijft Kasparov aan zet.

PETER DOGGERS is (eind)redacteur en beleidsmedewerker voor de gemeente Amsterdam. Hij de hoofdredacteur van de internationaal succesvolle schaakblog ChessVibes.

OLAF KOENS is student wijsbegeerte aan de Vrije Universiteit Brussel. Hij woont en werkt in Moskou, en schrijft bij het kwaliteitsblog Sargasso over post-Sovjet ontwikkeling.