De Chinezen komen niet: Ian Buruma over Azië als mythe

VERSLAG - Waarin Ian Buruma tijdens een lezing in het Radboud stelt dat de mythes die er over Azië bestaan niet zo heel veel zeggen over Azië en vooral het zicht ontnemen op wat er werkelijk speelt.

De Chinezen komen niet. Of beter: ze komen wel, maar ze hebben geen enkele behoefte hun wereldbeeld aan ons op te dringen. Ze hebben namelijk geen mission civilisatrice, zoals Napoleon, de missionarissen en de Amerikanen dat hadden. En in het geval van de Amerikanen: dat nog steeds hebben. Van de Chinezen hebben we, kortom, dus niets te vrezen.

Tenminste, als wij Ian Buruma mogen geloven, die afgelopen woensdag in het Radboud te Nijmegen een lezing gaf, getiteld Azië als mythe: westerse fantasieën over het oosten, waarna hij werd geïnterviewd door een plaatselijke filosoof en vragen uit het publiek ging beantwoorden. Een dag voordat Merkel van dezelfde universiteit haar eredoctoraat ontving. 

Hij (Buruma dus, niet Merkel, dat is een zij) zag er in het echt wat minder scherp uit dan op de foto’s die ik van ‘m kende. Wat weldoorvoeder ook. Rood geschoren nek. Zware bril. Underbite. Duidelijk een intellectueel zwaargewicht van internationale allure. Hij zat er ontspannen bij. Had z’n verhaal voor de gelegenheid een beetje bij elkaar gekrabbeld op lijntjespapier.

Buruma begon met een gemeenplaats: Azië bestaat niet. Als we het over Azië hebben, dan moeten we eigenlijk eerst definiëren over welk Azië precies. Om het wat moeilijker te maken, deed Buruma dat vervolgens niet, en vloog hij van Japan naar Syrië naar Indonesië naar China naar Zuid-Korea naar Maleisië naar Singapore naar Egypte. En weer terug.

Hij ontwaarde, duidde en vertelde uit de losse pols iets over de herkomst van een aantal mythen over Azië. Zoals het mystieke Azië, tegenover het rationele Westen. Het vrouwelijke Azië, tegenover het mannelijke westen, reeds te ontwaren in Shakespeare’s Anthony & Cleopatra, waar de rationele en mannelijke Antonius wordt verleid door vrouwelijke en decadente Cleopatra. Het kinderlijke Azië dat opgevoed moet worden en dat een autoriteit nodig heeft om te functioneren. De Asian values: hard werken, niet zeuren, het collectief is belangrijker dan het individu.

In de loop van de avond werden ook nog de mythe van het despotische Azië, het wrede Azië en het ondoorgrondelijke Azië behandeld en ontzenuwd. Mythen die worden gebruikt om het eigen gelijk te bevestigen. Ze zeggen in de regel meer over de gebruiker dan over Azië. Zo is momenteel de mythe van het hardwerkende, niet zeurende, plichtsgetrouwe Azië zeer in trek bij een bepaald type vrijemarktdenkers die graag zouden zien dat wij hier in Europa daar een voorbeeld aan nemen. Ik moest gelijk aan Ben Verwaayen denken, surrogaatvader van onze premier, die in Zomergasten zo hoog opgaf over de Chinese arbeidsmoraal en in één moeite door de nodige sociale verworvenheden van tafel wilde vegen.

Volgens Buruma verhullen de mythes over Azië dikwijls de werkelijke issues die er spelen. Achter die hardwerkende, plichtsgetrouwe Chinees, zit een keihard regime dat precies weet wat het doet. Door de nadruk te leggen op een niet te verifiëren cultureel aspect ontneem je het zicht op de politieke problemen (hetzij daar, hetzij hier), wat een werkelijk begrip van elkaar in de weg staat.

Eerlijk gezegd vroeg ik me wel af of je dergelijke mythes niet ook kunt gebruiken om elkaar juist wel beter te begrijpen. Door te proberen ze zo goed mogelijk op waarde te schatten, in plaats van ze enkel af te doen als clichés die ons, gelijk een rookgordijn, het zicht op de werkelijkheid ontnemen. Ik had het graag willen vragen, helaas stroomt er Zuid-Aziatisch (Georgisch) bloed door mijn aderen waardoor ik met een aangeboren verlegenheid te kampen heb.

Voorts heb ik begrepen dat hond heel lekker schijnt te zijn.