De brug van de ontheemden

Gisteren was de dag dat men in Nederland op vertoon van het boekenweekgeschenk gratis met de trein mocht reizen. Niets is er ontspannender dan met een boekje een lange treintocht te maken, dus besloot ik naar het zuiden des lands te gaan om mij volledig onder te kunnen dompelen in het geschonken kleinood. Al jaren geleden heeft men de koppeling van het onderwerp van het geschenk aan het thema van de boekenweek losgelaten en daardoor was er nergens een verwijzing te vinden naar de hilarische novelle van Desiderius Erasmus die in 1511 werd gepubliceerd. In 2001 werd er een geheel nieuwe versie geschreven door Arnon Grunberg die grimmiger van aard was, maar minder briljant. Eminence grise van de Nederlandse literatuur en fervent boekenbalbezoeker Harry Mulisch verkaarde vorige week op de Amsterdamse stadszender At5 dat we de humor nu wel kennen en dat het thema van volgend jaar de tristesse zou moeten worden.

De Brug van Geert Mak loopt daar wellicht al enigszins op vooruit. Een jaar lang bezocht hij de de befaamde Galata Brug in Istanbul, ook wel bekend als de brug over de Gouden Hoorn, die het oude Osmaanse gedeelte van de stad met het moderne westelijke gedeelte, Pera, verbindt. De brug van anderhalve kilometer lang is sinds 1845 vijf keer vervangen en kent haar eigen rangorde in economische bedrijvigheid. De brug herbergt een boekhandelaar, een zolenman, een sjouwer, een loterijmeisje en sigarettenverkopers die allen afkomstig zijn van het platteland en vaak hun families achter hebben gelaten om geld te verdienen in de grote stad. Het zijn allen ontheemden die proberen te overleven onder de armoedegrens. Sommigen blijven er hun hele leven, anderen verdwijnen en zie je nooit meer terug, bestemming onbekend.

“Op de brug gaat alles in miljoenen”, begint Mak zijn verhaal dan ook; drie miljoen lira is anderhalve euro, de armoedegrens voor een gezin van vier personen ligt op 1818 miljoen, het netto-minimumloon ligt op 380 miljoen. Er wordt gescharreld en geritseld op de brug, maar altijd met de onzekerheid over wat de dag uiteindelijk zal gaan opleveren. Mak volgt de verschillende verkopers en laat ze hun levensverhaal vertellen. En passant schetst hij, zoals we van Mak gewend zijn in boeken als De eeuw van mijn vader (1999) en In Europa (2004), de geschiedenis van het Osmaanse rijk (1453-1922) de periode van Atatürk (1923-1938) en het huidige Turkije. Tijdens de eerste twee periodes was Turkije een smeltkroes van culturen die vreedzaam naast elkaar leefden, multi-religieus, multi-cultureel. Het huidige Turkije is een seculiere staat die haar vrijzinnigheid enigszins kwijt lijkt te zijn geraakt door de vele conflicten met buurlanden zoals in de Grieks-Macedonische oorlog en de de Cypriotische oorlog. Wat dat betreft is het land enigszins ontheemd geraakt, hetgeen haar weerslag heeft op haar bevolking. Mak beschrijft eveneens de Armeense genocide waarover de schattingen van het aantal vermoorden uiteen lopen van 700.000 tot anderhalf miljoen, zonder daar een oordeel over te vellen. De hele Armeense kwestie ligt zoals afgelopen verkiezingsperiode gebleken, nog steeds gevoelig bij de Turken.

Het is vooral de Geert Mak kenmerkende anekdotische manier van vertellen die dit boekje zo aantrekkelijk maakt. Mak neemt je mee op een reis die naar meer smaakt en het is te hopen dat hij het boekenweekgeschenk ziet als een opstap naar een uitgebreidere studie van de geschiedenis en actualiteit van dit land. Zeker in het kader van de toetreding van Turkije tot de Europese Unie zou dit een zinvolle beproeving zijn.

Geert Mak
CPNB