Darwin’s Complexe Nachtmerries

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Precies twee weken geleden bezocht ik de Nederlandse voorpremière van de documentaire Darwin’s Nightmare. Na afloop was er een discussie met o.a. bioloog Tijs Goldschmidt (de schrijver van Darwin’s Hofvijver), ontwikkelingseconoom Remco Oostendorp en europarlementariër Dorette Corbey. Voor een gedetaileerde weergave van deze discussie is het nu te laat, zakelijke deadlines weerhielden mij van het schrijven van een analyse. Bovendien zou het postje zijn verdronken in de ellende van New Orleans. De beelden uit de documentaire vertonen qua anarchie, sociale en raciale onrechtvaardigheid paralellen met de situatie in NO, maar Darwin’s Nightmare beschrijft een chronische catastrofe die mede daardoor en omdat ze in Afrika plaatsvindt het nieuws nooit zal halen.

Wie Darwin’s Nightmare bekijkt ziet ontluisterende beelden vol geweld, uitbuiting en vernietiging. De documenatire is overweldigend, maar het totaalbeeld is te complex om met één beschuldigende vinger te kunnen wijzen naar de oorzaak van de ellende. Vijftig jaar geleden gooiden koloniale visserij-ambtenaren met alle goede bedoelingen een emmertje jonge nijlbaarsjes in het Victoriameer (overigens tegen het advies van ecologen in). Lang gebeurde er niets, maar toen opeens explodeerde de nijlbaarspopulatie en vrat alle endemische vissoorten op. In de jaren tachtig van de vorige eeuw lagen de gevangen nijlbaarsen nog op straat weg te rotten omdat niemand ze wilden eten. Inmiddels is de lokale bevolking de vis wel gaan eten, maar is ook een lucratieve export naar Europa opgang gekomen. De overgang van een rurale naar een urbane (export-)economie verloopt in het Tanziaanse Mwanza (eufemistisch gezegd) nou niet bepaald soepel. Iedereen speelt zijn of haar eigen rol in dit ecologische en sociale drama en probeert het spreekwoordelijke hoofd boven water te houden. Darwin’s Nightmare vertelt niet alleen het verhaal van hoe visfilets van Afrika naar Europa worden gevlogen, maar ook hoe met diezelfde vliegtuigen wapens Afrika worden binnengevlogen en hoe een visindustrie een samenleving volledig ontwricht.

De spelers in deze complexe nachtmerrie zijn:
Piloten- In oude Russische toestellen vliegen piloten uit de Oekraïne op en neer tussen Europa en Tanzania. Men zegt dat de vliegtuigen leeg aankomen, maar het blijkt dat er af en toe ook wapens worden vervoerd. Wapens die bestemd zijn voor de talloze gewapende conflicten in het Grote-Meren gebied. Op de terugreis gaan er bevroren nijlbaars filets mee aan boord bestemd voor de Europese en Japanse markt. In de tussentijd dat de piloten in Mwanza op hun vracht moeten wachten doden ze de tijd met sleutelen aan hun gammele vliegkisten, drinken en prostituees. Als zij dit werk niet zouden accepteren hadden hun gezinnen in Kiev niet te eten.

Vissers- Het Victoria meer met haar nijlbaarsindustrie heeft een enorme aantrekkingskracht op mensen van het platteland. In de verwachting iets te kunnen verdienen vertrekken honderden mannen naar de kust om in kleine bootjes op nijlbaars te vissen. De mannen leven in hutjes op eilanden waar het wemelt van de vliegen. De inkomsten vallen echter tegen en het geld gaat op aan prostituees wat hen ook nog eens HIV-besmetting oplevert. De vissers gaan naar huis en besmetten hun vrouwen. Maar soms worden doodzieke vissers pas op de bus naar huis gezet als ze bijna dood zijn want eenmaal dood kost het vervoer naar huis namelijk nog meer…

Prostituees– Veel vrouwen langs de kust van het meer verdienen geld met het verkopen van hun lichaam. De Tanzaniaanse prostituees die met de Westerlingen omgaan zijn ‘duurder’. Voor 10 dollar per nacht laten ze zich ‘afraggen’ door dronken Russen. Ondanks dat ze luxere kleding dragen en biertjes nippen in restaurants getuigen ze van veel geweldadigheden. Maar er is een nog veel groter legioen prostituees dat de vissers bedient met alle venerische gevolgen vandien. De grote activiteit rondom de nijlbaarsindustrie heeft met de prostituees als smeermiddel de AIDS-epidemie in de regio tot monsterlijke proporties aangejaagd.

Weeskinderen- Een direct gevolg van de AIDS-epidimie zijn de grote aantallen weeskinderen. Ze trekken naar de stad waar ze een keihard geweldadig bestaan leiden. Plastic visverpakkingen worden opgestookt om er een alternatieve snuif-lijm van te maken waarvan ze volledig van de wereld raken en als oud vuil midden op straat liggen, klaar om verkracht te worden…

EU-functionarissen- Openden in 1999 de Europese markt voor Tanzaniaanse nijlbaarsfilet en sprongen financieel bij tijdens een hongersnood om de export van de filets veilig te stellen (dubieus). Door hun inspanningen kan een Afrikaans land nu een gewild product exporteren en stromen de deviezen de Tanzaniaanse staatskas binnen.

Tanzaniaanse overheid- De grote afwezige in de documentaire, ontkent de catastrofe maar is waarschijnlijk wel hoofdverantwoordelijke voor het in banen leiden van de economische activiteiten en alle gevolgen daarvan?

Fabriekseigenaren- Opmerkelijk genoeg zijn de visverwerkende fabrieken in handen van Aziatische Tanzanianen. Hun fabrieken zijn van Europees niveau en bieden arbeidsplaatsen aan enkele duizenden Tanzanianen. Het Tanzaniaanse arbeidsrecht is beter dan dat in het geliberaliseerde Europa, werken voor zo’n fabriek is een enorm voorrecht en biedt zekerheid. Ondanks dat de filets gestaag worden geëxporteerd zitten de eigenaren in hun piepzak over de schommelende prijzen op de wereldmarkt.

Visafvalverwerkers- Naast de officiële economie van hygienische visfabrieken ontstaat er een secundaire economie waarin het visafval wordt verwerkt. De vishuiden worden door vrouwen op droogrekken gedrapeerd, de ammoniakdampen zijn zo sterk dat de vrouwen ooginfecties oplopen en blind worden. Terwijl ze op blote voeten door de modderige visdrab lopen -waar de maden doorheen krioelen- zijn ze toch blij dat ze een vast inkomen verdienen. Beter dan boerin zijn zeggen ze… De viskoppen worden gefrituurd en landinwaarts verkocht aan de boeren.

Ex-soldaten- Een baan in het leger is in Tanzaniaanse ogen benijdenswaardig, want ondanks het gevaar om neergeschoten te worden heb je een salaris en te eten. Volgens een ex-soldaat die nu het Instituut voor Visserij bewaakt hopen veel Tanzanianen juist daarom op oorlog en zijn de wapenlevernaties dus eigenlijk welkom.

..en dan is de cirkel rond: vis voor wapens, wie heeft er baat bij en wat doe je er aan? De deskundingen in de discussie achteraf hadden er geen pasklaar antwoord op. Maar evenmin is te beantwoorden waar dit zonder ingrijpen heen gaat ? Volgens bioloog Tijs Goldschmidt is het niet te voorspellen hoe lang de kannibalistische nijlbaars populatie -die zich voedt met haar eigen jongen- nog zal bestaan.

Darwin’s Nightmare – Hupert Sauper in 20 bioscopen: Filmladder.

Reacties (26)

#1 Degtyarev Pekhotny

Goed verhaal. Al begrijp ik niet precies wat nou die emmer nijlbaarzen met al die ellende eromheen te maken heeft. De nijlbaarzen vraten alle inheemse vissoorten op wat op zich natuurlijk klote is. Maar kennelijk was dit weer zo goed voor de opbrengst qua vis dat al die kapitalistische ellende is ontstaan. Het omruilen van de vis voor wapens is natuurlijk klote maar heeft op zich weer niks te maken met de nijlbaarsen, idem voor de met aids besmette hoerderij. Of is het misschien zo dat door die ene soort (nijlbaars) er een bio-industrie achtige situatie kon ontstaan ? Waardoor kapitalisten en ander gespuis hun kans roken ? Ik bedoel ik snap dat het allemaal vreselijk tragisch is maar het ontgaat mij even wat die menselijke tragiek met die emmer nijlbaars te maken heeft. Maar dat kan men mij ongetwijfeld even uitleggen.

  • Volgende discussie
#2 Carlos

Die emmer is een metafoor voor de appel, de slang en Eva in het Paradijs.

Snap je het nu? ;-)

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#3 Degtyarev Pekhotny

ah….. het is een sprookje…… zeg dat dan meteen….

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#4 Carlos

ja een complex vies sprookje,
de maden op het witte doek zijn soms wel een meter lang…

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#5 Degtyarev Pekhotny

Overigens vind ik het verhaal ook tendentieus. Zo beschijf jij “hutjes waar het wemelt van de vliegen”. In mijn hut wemelt het ook van de vliegen. Heb er vandaag minstens 5 gezien. Maden van een meter lang ? nee die heb ik hier nie.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#6 Carlos

Zeker tendentieus en vooral de link die ik met New Orleans leg getuigd wellicht van een racistische ondertoon waar ikzelf niet van bewust ben maar sommige scherpe geesten wel degelijk wel !

Maar voor nu is het genoeg en ga ik fijn onder de wol, met of zonder muggen.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#7 Degtyarev Pekhotny

maar even serieus …… de film gaat kennelijk over 2 nachtmerries van Darwin….. aan de ene kant het opvreten van alle inheemse soorten vis door 1 soort…… en aan de andere kant het economische systeem wat sommigen zo geweldig vinden.

Beide staan los van elkaar, afgezien van het “darwineske” aspect. En dat is niet alleen mijn constatering maar ook van een aantal van die recensies die ik van de website afhaal.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#8 Degtyarev Pekhotny

En even serieus ik lag net in bad en er kwam een langpootmug.

Toen pakte ik een lege shampoo fles en die kneep ik in en toen ik dat weer losliet werd de langpootmug er inderdaad ingezogen.

Hierna liet ik de fles vollopen met warm water uit het bad. En hij was echt binnen no time dood. Maar ik vraag me af of dat komt omdat de tijd van een langpootmug misschien veel korter duurt in mijn belevingswereld. Ik bedoel misschien heeft hij in zijn belevingswereld wel twee weken lang liggen verzuipen ??

Weet iemand dit ?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#9 Degtyarev Pekhotny

Wel een goed voorbeeld van survival of the fittest trouwens……. :D

zo nu ga ik ook maffen.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#10 Crachàt

NIET survival of the cleanest, in ieder geval…
Mooie vraag, die 8. Interesseert me ook, probeer al een tijd een animatiefilm te maken omtrent die tijdsbeleving, die volgens mij met bewustzijn te maken heeft.
Een mensenleven heeft pakweg 70 jaarwendes om zichzelf in te delen. Mr langpoot enkele weken?
Misschien is zijn beleving dan net nòg veel korter.
Misschien is dit wel voer voor een post, DP :-)

Ik ga in elk geval ook nachtmerrieën, omtrent opgegraven baarsnijlen verwikkeld in een stemwijzervork…

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#11 Carlos

DP, die vraag over die nachtmerries kwam ook aan bod tijdens de discussie. Het zijn inderdaad op het eerste gezicht twee verhalen. Maar de een faciliteert de andere. Uiteraard is het niet Darwin’s nachtmerrie dat de Afrikaanse economie van zulke mensonterende uitwassen heeft. Volgens Goldsmidt heeft Sauper zich laten inspireren door de titel van zijn boek Darwin’s Hofvijver.

Toch illustreert deze film dat als je het ecosysteem waarin mensen leven verandert de levens van de mensen ook veranderen. In den beginne leefden de mensen rondom het Victoria meer met de rug naar het water, veeteelt en akkerbouw waren belangrijker. Ja, er waren wel vissers die magere gratige visjes vingen maar die waren enkel bedoeld voor zeer lokale consumptie. Toen veranderden de mens het ecosysteem en werd de economische structuur totaal omgegooid: alle ogen op het water.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#12 Larie

Om een langpootmug, die niemand kwaad doet, uit belangstelling dood te maken is niet clean.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#13 Degtyarev Pekhotny

hij zat op 10 cm afstand zo irritant te doen dat ik niet eens kon lezen.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#14 Degtyarev Pekhotny

Wellicht is het een idee om er een emmertje rode koningskrabben bij te gooien om het evenwicht weer een beetje te herstellen;

http://www.nieuwsbank.nl/inp/2004/03/05/R060.htm

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#15 Carlos

Prima plan DP, dat wordt one hell of an ecosystem, eentje waarover Paul Verhoeven een kaskraker kan maken!

Reuzenkrabben vechten met vraatzuchtige nijlbaarsen, aan flarden gescheurde nijlbaarzen slikken Kamchatka krabben geheel in en speren zigzaggend door de diepe donkere wateren van het Victoriameer. Ondertussen duiken twee reddingsteams naar een neergestort Russisch vliegtuig met aan boord de eerste Afrikaanse atoombom. De tijd dringt… zullen de CIA-agenten de Al-Qaeda terroristen te snel af zijn? En welke kant kiest de Russische geheime dienst? Haast is geboden maar blijf vooral achterom kijken want daar loert een NIJLBAARS !!

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#16 Ruud

De wereld in een notendop dus…?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#17 Degtyarev Pekhotny

netwerkuitzendingkje (video) over deze docu:

http://www.netwerk.tv/index.jsp?p=items&r=netwerk&a=144356

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#18 nove

Ach ja, zo’n scenario kan ook geschreven worden over Soja, of over Olie- exploratie ( oorlogen diplomatiek en economisch van aard om bezit van gronden en licenties om onderzoeksvelden tussen staten en bedrijven) en Olie -exploitatie ( verhouding geo- politieke markten en het intern beleid van bedrijf en zijn werknemers en bvb. de offers die worden geeist en gemaakt m.b.t. omgang met gezondheidsaspecten tussen mens en milieu), of over Kolen, Bauxiet , Erstwinning van edele metalen (goud, koper, mineralen, de koraalriffen, de walvissenacht).
Dat de technocratie de feodale, op koloniaal bezit geente secenario’s van de 20 ‘eeuw overtreft in wreedheden, brutaliteiten, liefdeloosheid, onrechtvaardigheid etc. lijkt me geen reclame voor een beschaving( idee, vorm) die zich modern en progressief noemt en zou de liberale politici en ondernemers , de burgerij die zich de autoriteit wanen op alle terrein, alle antwoorden kennen en zich elke deskundigheid toeeigenen en het kapitalistisch proces van winstmaximalisatie en ongeremde grenzenloze accumulatie van flitskapitaal, de expansiedrift, hun imperialisme, de neo-koloniale oorlogen, de criminele politiek, kortom, de corrumperende moraal heel breed kunnen uitleggen en eigenlijk tot morele en ethische vragen zou moeten dwingen.
Het is per slot populair in de kringen van het grote geld om op de eigen verantwoordelijkheid en consekwenties van het gedrag te wijzen. Het probleem lijkt me een gebrekkig functioneren of in elk geval een bijzonder en apart gamma aan opportune en flexibel in te vullen gewetensfuncties. Hebzucht en egoisme is voor de leek een zonde maar tussen multi-miljonairs en een beleggende burgerij een hoge deugd omdat het hun bezittingen verrijkt. Zolang deze hypocriete waarden de westerse samenleving overheersen en een ieder tot voorbeeld wordt voorgehouden en men elkaar deze houding aanleerd, gecultiveerd in de schoolbanken, een chaotische winnaarsmentaliteit zonder sociale binding, zonder evenwicht, mag je weinig verwachten van politici, ondernemers, banken, verzekeraars, transporteurs en wapenlobbies. Er komt veel pedagogiek bijkijken, betere informatie en werkelijke wetshandhaving in plaats van geweldadige uitholling van internationale rechtsbeginselen.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#19 iv

@Nove: Beetje cynisch misschien, en hoewel ik een hekel heb aan het type zelfzuchtige lui die je beschrijft, is hun (tijdelijke) succes toch ook een resultaat van het bergip ’the fittest’. En helaas zal het uiteindelijke resultaat misschien wel leiden to de ondergang van de hele soort..
Of zou dat ook een Darwins nightmare zijn ?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#20 nove

Nee, Darwin’s empirisch /kwantitatief/meetkundig onderzoek wat over de jaren heen is ingedikt, gecondenseerd tot zijn theorie over de evolutie en de dynamiek oftewel de voortplanting der soorten (van zoogdieren zoals de Homo sapiens) en ondersoorten ( o.a. mensapen maar ook planteneters als sommige dinosauriers t/m vleesetende planten ) leidt in positieve zin tot meer begrip over ons gedrag en lijkt me bij uitstek geschikt om onze inzichten over de functies van de lagere primitieve driften en noden ( honger, dorst, behuizing, voorplanting en sexualiteit onder gelijken) en de levenscyclus van de mens en zijn plaats in de (oer) natuur op een hoger plan te brengen. De homo sapiens is daartoe geneigd, het behoort tot de natuur van elk organisme, dat is juist de kracht van Darwin’s Origin of the Spiecies. Het biedt inzicht in hoe alle biologische organismen zich met de tijden en seizoenen organiseren en met elkaar harmonieren, elkaar aanvullen en voeden, samen het universum maken.
Darwin gaf wel gelaagdheid (uit oerbronnen als het water ontstaan behalve planten ook vissen en vogelsoorten en uiteindelijk zoogdieren en leven op land) aan maar bepaald niet dat er een eeuwige onveranderlijke, onwrikbare goddelijke hierarchie met de mens aan top (als onoverwinnelijke mensaap, de homo sapiens) van de voedselpyramide als het uiteindelijk eindstation van de evolutie in het hart van de natuur opgesloten ligt.
Ik ben van mening dat wij slechts een vergangelijk onderdeel vormen, een radertje, als een wortel van een plant die vruchtbare zaden strooit en ogenschijnlijk afsterft maar voortleeft als voedselbron voor een andere…
We zullen wel opgaan in iets anders en als dierlijk grofstoffelijk wezen verworden tot zoiets als een fossiel. Wat ik een belangrijke notie uit Darwin vindt, is de vaststelling dat er vergangelijkheid en verval tot iets hogers bestaat mits de omstandigheden dat mogelijk maken. Als er in voldoende mate zuurstofrijk voedsel, lichtbronnen en uitwisseling of agitatie tussen soorten bestaat, is er evolutie mogelijk.
Er is geen vacuum, geen leemte, de natuur staat niet stil en wij kunnen dat proces niet sturen, beheersen of controleren, we zijn veroordeeld om het tot op zekere hoogte in lijdzaamheid te ondergaan.
Hoe hou je wind tegen, hoe voorkom je hagelregens, stormen, de getijdenstroom, vulkaanuitbarstingen, komeetaanvallen, al het kannibalisme, waarom heeft de ene slang giftanden en een ander een wurggreep. Al die elementen werken samen in een autonoom proces wat wij de natuur noemen en wat onderdeel uitmaakt van ons bewustzijn, van onze waarneming en vermogen of intelligentie daar op onze wijze iets mee te doen. Het is spijtig dat wij ons zo vervreemd en ver boven de natuur uit verheven/ arrogant gedragen. We verstikken de natuur en daarmee uiteindelijk onszelf als homosapiens door a.h.w. boven de elementaire bronnen een paraplu te houden. Het is spijtig, in plaats van dat wij met de tijden mee- ademen en bovenop onze noodzakelijke biologische behoeften de welvaartbehoeften die ik grotendeels gekunsteld en geforceerd acht (aangepraat) niet zo aan elkaar en de natuur die de grondstoffen moet leveren opdringen, valt er nog te winnen. Nu lijken we te existeren om moeder aarde en al haar rijkdommen in kaart te brengen en uit te wringen.

De commercie bepaald, onze suicide is een noodzakelijk gevolg, een consekwentie, het is een collectieve keus voor economie boven ecologie en een vreedzaam leven door vanuit de solidariteit en raciale gelijkheid te opereren. Door apartheidsbeleid en kortzichtig eigenbelang en winzucht.

Uitputting leidt tot plagen, tot hongerepedimien, tot verdorsting van vee, van gronden zonder zuurstof, zonder mineralen, tot grootschalige erosie en tot armoede op steeds grotere schaal want er kunnen alleen meer tekorten aan van alles komen naarmate wij de bronnen steeds sneller uitnutten voor de botheid van het eigen gewin. Zonder inzichten en inzet op macro processen van een veel vreedzamer wijze van globalisering en een hoger en intelligenter constructie of ordening van een evenwichtige verdeling van macht en rijkdom, verworden we tot fossiel.

De tijd is als een molensteen wat alles tot granula, tot fijnstof vermaalt. De evolutieleer laat zien hoe dat plaatsvindt, het is als een vergrootglas op Moeder Aarde in al zijn omwentelingen en omkeerprocessen. Maar toch ook een prachtig document over de vergangelijkheid van de soorten.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#21 Crachàt

En ook inbrekend in het mooi beschreven evolutieverhaal is uiteraard ons hoogmoedig ingrijpen middels gentechnologie.
Of vind je dat kunnen passen binnen het Grote Geheel waarin we uiteindelijk voedsel worden?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#22 Larie

Was dat niet soylent green?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#23 Larie slaat op hol

In de wereld van deze film (?) was de hoogmoed ten top gestegen en de volledig natuur verdwenen. Als het tijd was om, met wat pushen ” uw tijd is gekomen”, te sterven mocht je in een grote zaal liggend op een bed na de injectie naar een mooie film kijken, hertjes en bos, dag bloemen dag vogels :-x. Na de dood werd er dan voedsel van je gemaakt.

Of haal ik hier nu twee films door elkaar…iemand?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#24 Crachàt

Perfect, Larie. Met Charlton ’triggerhappy’ Heston in een soort van hoofdrol.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#25 nove

Crachat: de gentechnologie is in handen van de religieuze elites, men is uit op segregratie der sexen, de geslachtsloze humanoid, verstoken van elke passie, en nog goedkoper dan machines. Intelligent Design, weetjewel.
Hopla, op zoek naar het finale bewijs dat vrouwen uit elk nanostukje ribvlees van mannen gekweekt kunnen worden.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#26 nove

..maar nu even in alle ernst.. een voorbeeld over de samenhang tussen de Darwin van de klassieke evolutieleer, zijn ‘eliminatie der soorten’ en ideologisch getinte dogma’s of liberale axioma’s.

L’Humanite

  • Vorige discussie