Daar komt de volgende privacyinbreuk van de overheid aan

ANALYSE - Er dreigt nóg meer cameratoezicht aan te komen, zonder zin, nut of zelfs maar enigszins redelijke beperkingen.

De Tweede Kamer stemt morgen over het wetsvoorstel dat de inzet van mobiele camera’s voor toezicht door gemeenten mogelijk maakt. Hoewel niet is aangetoond dat gewoon cameratoezicht helpt in de bestrijding van criminaliteit, geeft de Tweede Kamer straks burgemeesters een vrijbrief om waar en wanneer zij maar willen burgers te bespieden.

Laat ik om het het merkwaardige debat rond dit onderwerp te illustreren beginnen met een eerdere reactie van de PvdA. De PvdA lijkt gewoon voor te gaan stemmen. Ondanks dit:

De leden van de PvdA-fractie zijn niet zo stellig als de regering ten aanzien van het nut van het gebruik van camerabeelden. De conclusies die in de memorie van toelichting over het succes van cameragebruik worden getrokken, zijn te stellig daar waar staat dat cameratoezicht een bijdrage levert aan de lokale veiligheid. Waar kan die conclusie worden teruggevonden in de Viermeting Evaluatie cameratoezicht op openbare plaatsen? Hoe verhoudt die conclusie zich tot de meerdere evaluaties die door de DSP-groep zijn gedaan van cameratoezicht in verschillende gemeenten waaruit slechts zelden blijkt dat cameratoezicht bijdraagt aan de veiligheid?

Mooi openingsschot, maar dat kon de wet niet tegenhouden. De minister antwoordde gewoon dat als het niet aantoonbaar is dat cameratoezicht werkt, het ook niet aantoonbaar is dat het niet werkt. Dat het in de wetenschap zo niet werkt, is in de politiek blijkbaar geen argument.

Maar laten we even naar de basis gaan, de motivering in de Memorie van Toelichting:

De belangrijkste conclusies op basis van vijf jaar onderzoek naar cameratoezicht in de publieke ruimte zijn de volgende:
1. Het gebruik van cameratoezicht neemt toe (28% van de gemeenten maakt gebruik van cameratoezicht) en blijft toenemen (30% van de gemeenten heeft uitbreidingsplannen);
2. Een meerderheid van de gemeenten is van mening dat cameratoezicht een goede aanvulling is op andere maatregelen voor de openbare ordehandhaving;
3. Cameratoezicht levert een bijdrage aan de lokale veiligheid;
4. De regionale samenwerking tussen gemeenten (regionale uitkijkruimtes) neemt toe en levert schaalvoordelen op;
5. Camerabeelden worden langer bewaard;
6. Technisch worden camera’s steeds geavanceerder;
7. Cameratoezicht wordt vaker geëvalueerd;
8. Bij een aantal gemeenten bestaat onduidelijkheid over de wettelijke mogelijkheden van cameratoezicht, waardoor de wet soms strikt wordt geïnterpreteerd.

Op basis van de resultaten van het onderzoek concludeer ik dat cameratoezicht in de publieke ruimte een meerwaarde heeft. Cameratoezicht is een geaccepteerd instrument dat door gemeenten in toenemende mate wordt ingezet.

Ik heb de streepjes even vervangen door nummertjes zodat ik de punten even voor u kan afhandelen.

1. Dat het gebruik toeneemt, zegt niets over de toegevoegde waarde. Hooguit dat iedereen meegaat in de waan.

2. Een mening is geen meting. Je moet beleid niet teveel op emotie baseren, zeker niet als het zoveel geld kost.

3. Dat is een mooie verdraaiing van ‘slechts op enkele plaatsen was het aantoonbaar effectief’.

4. Hier staat alleen maar dat er net iets minder kosten gemaakt worden bij cameratoezicht nu er samengewerkt wordt. Dat is geen uitspraak voor cameratoezicht, want dat blijft geld kosten zonder dat het aantoonbaar werkt.

5. Waarbij ook weer niet gezegd wordt dat dit ergens toe bijdraagt. Maar het betekent wel een verdergaande privacyinbreuk natuurlijk.

6. Ja, dus? Helpt dat dan? Waar is daar het bewijs voor?

7. Maar niemand doet werkelijk iets met die evaluaties. Dus wat heb je daar aan? Bovendien hebben ze nou juist uit deze wet de jaarlijkse evaluatie gehaald en wachten ze gewoon vijf jaar.

8. Dat lijkt me geen reden om dan de wet maar uit te breiden, alleen maar meer in te perken of te verduidelijken.

De conclusie van de minister is dan ook een vlag op een modderschuit. Een gotspe.

De Orde van Advocaten trekt in haar advies dezelfde conclusie, er is geen grond voor dit voorstel:

Het wetsvoorstel lijkt te zijn gebaseerd op de gedachte dat cameratoezicht zal bijdragen aan de bestrijding van criminaliteit. De Adviescommissie wijst er op dat deze conclusie niet zonder meer volgt uit de evaluatie die in opdracht van de Regering is uitgevoerd.

Zelf heb ik ook de evaluatie waar naar verwezen wordt uitgebreid doorgelezen. Dit waren mijn conclusies indertijd:

– ‘In 2005 was nog 26 procent van de gemeenten ervan overtuigd dat cameratoezicht effectiever is dan een ander middel. Dat in in 2009 nog tien procent.’ Tien procent! En toch komen er gewoon meer camera’s?
– De onderzoekers constateren zowel dat vrijwel geen van de losse evaluaties fatsoenlijk scoort qua MSMS en dat de uitkomsten wisselen zijn (helpt wel/helpt niet) als ‘Na ruim tien jaar toepassing van cameratoezicht in de openbare ruimte kan gesteld worden dat de interventie an sich zijn succes bewezen heeft.’ (p.18 eindevaluatie).
– Scopecreep is gaande. Daar waar camera’s eerst vooral voor orderverstoring en overlast ingezet worden, komen er vervolgens nog zaken als milieuhandhaving, parkeerbeheer en objectbeveiliging bij.

En dan even de wet zelf. Twee sleutelbepalingen daaruit:

6. In het zesde lid (nieuw) wordt de zinsnede «een ieder die de desbetreffende openbare plaats betreedt» vervangen door: een ieder die het gebied, bedoeld in het tweede lid, onder a, betreedt.

Volgens mij betekent dit dat het bereik van deze wet voorbij de openbare ruimte gaat. Best griezelig.

En:

a. binnen welk gebied, bestaande uit openbare plaatsen of andere voor een ieder toegankelijke plaatsen als bedoeld in het eerste lid, camera’s worden ingezet;
b. voor welke duur de gebiedsaanwijzing plaatsvindt.

Dit bepaalt de burgemeester dus. Feitelijk heeft hij hiermee een instrument in handen om ieder willekeurig moment op iedere willekeurige plaats camera’s te plaatsen en mensen te bespieden. We leven nog niet in een totalitaire staat. Maar als dat verandert, hoeven we de wet niet meer aan te passen om de machthebbers de instrumenten te geven de boel te controleren en onderdrukken.

Kortom, een wet met verstrekkende gevolgen. Weer een in een reeks van privacyinbreuken vooral bedoeld om de overheid meer grip te geven, zonder dat de maatschappij er werkelijk iets mee opschiet. En het kost ook nog een bak met geld. De media praten intussen de minister naar de mond en hebben duidelijk niet de moeite genomen zich in dit dossier te verdiepen.

De Tweede Kamer zal waarschijnlijk instemmen. U zou nog kunnen mailen of bellen. Maar ik ga intussen de Eerste Kamer bestoken. Die moeten immers de wet toetsen aan de grondwet, zeker in het jaar waarin 200 jaar grondwet gevierd wordt. En in de grondwet artikel 10 staat:

Ieder heeft, behoudens bij of krachtens de wet te stellen beperkingen, recht op eerbiediging van zijn persoonlijke levenssfeer.

En om van de grondwet af te wijken, heb je zware argumenten nodig. Die heb ik nog niet gehoord.